Bazı Çini Desenlerine Atfedilen Simgesel Yorumlar

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 21, 9 - 16, 15.10.2020

Nursel Karaca

Öz

Kökeni Orta Asya'ya kadar dayanan Türk çini sanatı, asıl gelişimini Anadolu'da göstermiş, Anadolu Selçukluları ile başlayıp yüzyıllar içerisinde gelişerek kendine özgü estetik değerleri ile Osmanlı Dönemi’nde altın çağını yaşamıştır. Üsluplaştırılarak kullanılan motifler, belli üsluplar içinde yer alan temel bazı kurallar üzerine oturtularak sonsuz şekilde üretilebilen çini desenlerinin yapı taşlarını oluşturan süsleme unsurlarıdır. Simgecilik ya da sembolizm ise, sanat yapımında biçim ve renk gibi somut değerlerin arkasında yatan anlamı öne çıkaran eğilim ve akım, en genel anlamıyla farklı anlamlara gelen ya da farklı öğeleri simgeleyen çeşitli sembollerin kullanımıdır. Türk çini sanatında kullanılan motiflerden bazıları da zamanla birtakım sembolik anlamlar yüklenmiş ve yer aldıkları desen ve kompozisyonların anlamını bu açıdan zenginleştirmişlerdir. Çini sanatında bu motiflerle oluşturulan bazı desenler de kendi içinde simgesel bir anlatım taşımaktadır. Bu çalışmada, geçmişten günümüze Türk çini sanatında yoğun olarak kullanılan bazı motiflerle oluşturulan bazı desenlerin sembolik simgesel anlatımları verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sembol, Çini, Desen, Kompozisyon, Motif

Kaynakça

• AKER, S. (2010), Çini Tasarımı, Ankara: Detay Yayıncılık.
• ALTUN, A., ARLI, H., DEMİRİZ, Y., DEMİRSAR-ARLI, B., ÖNEY, G., SÖZMEZ, Z. (1999). Osmanlıda Çini Seramiğin Öyküsü, İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayınları.
• ASLANAPA, O. (1949), Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul: Üçler Basımevi.
• ASLANAPA, O. (1965), Anadoluda Türk Çini ve Keramik Sanatı, İstanbul: Baha Matbaası.
• ASLANAPA, O. (2003), Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ASLANAPA, O. (2015), Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• BAKIR, S.T. (1999), İznik Çinileri ve Gülbenkyan Kolleksiyonu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAKLA, E. (2010), İstanbul’un 100 Çini ve Seramik Sanatçısı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• BİROL, İ., DERMAN, Ç. (2013), Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• ÇAYCI, A. (2017), Kavramlar ve Tanımlar, R. DURAN içinde, Mitoloji ve Din, (s. 2-17), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• ÇİNİ, R. (1991), Türk Çiniciliğinde Kütahya, İstanbul: Uycan Yayınları.
• ÇİNİ VE ÇİNİCİLİK, (1993), Yeni Rehber Ansiklopedisi içinde, (C.5, , ss.123-126), İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• ÇİNİ VE ÇİNİCİLİK, (1985), Yeni Türk Ansiklopedisi içinde, (C.2, ss.582-584), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• DOĞANAY, A. (1999), Osmanlı Mimarisinde Tezyinat, Osmanlı Ansiklopedisi, (C.11, ss. 324-333), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• DURAN, R. (2017), Türk Mitolojisi, R. DURAN içinde, Mitoloji ve Din, (s. 101-119), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• MÜLAYİM, S. (1997), Rumi Motifinin Zoomorfik Kökeni Hakkında, Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi 4-7 Eylül 1989, (s. 177-181), Ankara: Türk Kültür Merkezi Yayını.
• ÖNEY, G. (basıldığı yer ve yıl belirtilmemiş), Türk Çini Sanatı, Yapı Kredi Yayınları.
• ÖNEY, G. (1987), İslam Mimarisinde Çini, İzmir: Ada Yayınları.
• ÖNEY, G., ÇOBANLI, Z. (2007), Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ÖZCAN, M.; (2007), Rüstem Paşa Camii Çinilerinden Örnekler, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• RONA, Z. (1997), Simgecilik. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde, (C.3, ss. 1670-1671), İstanbul: Yem Yayınları.
• SELÇUKLU BELEDİYESİ, (2007), Konya’daki Selçuklu Çini Örnekleri, (Editörler: Fevzi Şimşek, Ahmet Kuş, İbrahim Dıvarcı, Yönetmen: Hüseyin Kaplan, Koordinatör: Ali Öztürk, Danışman: Prof.Dr. Haşim Karpuz), FSF Printing House, İstanbul.
• SİNEMOĞLU, N. (1996), Onaltıncı Yüzyıl Çinilerinde Motif Zenginliği, , Y. DEMİRİZ içinde, Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları, (s. 125-154), İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları.
• ŞAHİN, F. (Güz 1981), Kütahya Çini, Keramik Sanatı ve Yeni Buluntular Açısından Değerlendirilmesi, Sanat Tarihi Yıllığı, 9-10, 259-306.
• T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI, (2008), Kırçiçekleri 3, Seramik ve Cam Teknolojisi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• YETKİN, Ş. (1986), Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.