KUL SYSTEM IN TURKISH LEGAL HISTORY

Yıl 2020, Sayı: 1, 153 - 188, 18.02.2020

Abdullah Vefa Karataş

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.585799

Cited By: 2

Öz

In this study, taking into account the historical principles of law, the kul system, which is considered as one of the important institutions of the Ottoman Empire, is examined. In the study, literature, Ottoman Judges (Qadı) records, state archives records and Ottoman Decree Law were used. Although there are a lot of works in Turkish and foreign literature that contain the subject of devshirme, in our study, “kul system” was emphasized; not only the military dimension and consequences, but also the administrative aspect and effects of the issue were examined. In addition, a comprehensive research has been carried out from the emergence of the system to its functioning, from its positive and negative aspects to its value for the Ottoman state. In addition those, whether the kul system is contrary to Islamic law were examined in detail under the headings of “dhimmitude” and “slavery”, and a number of new findings have been put forward by examining the theses in the literature. The kul system has a very important place in the Ottoman army organization and administrative organization. However, it can be seen that there are parties in the Islamic law that do not overlap with the “dhimmitude agreement”. It is understood that the kul system is not a model of slavery, it is indeed a unique instution to Ottoman Empire. It is concluded that “kul” is in a lower position than the slave, in some cases between the free and the slave and sometimes superior to a free citizen. Kul system is tried to be evaluated within the social and legal structure of the period in which it is in force, not today. The Ottoman Empire used the kul system for many years as a method of presenting people to education and service to the state, it should be mentioned that a careful and rigorous method should be adopted in the selection of officials to be recruited to administrative staff and even to state institutions, however, in doing so, it must be kept within the legal limits and any rights violations should be minimized.

Anahtar Kelimeler

Kul System, Devshirme, Ottoman Law, Dhimmi, Slavery

TÜRK HUKUK TARİHİ AÇISINDAN KUL SİSTEMİ

Öz

Hukuk tarihi ilkeleri nazara alınarak yapılan
bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin önemli kurumlarından biri olarak kabul edilen
kul sistemi incelenmiştir. Çalışmada literatürden, şer’iyye sicil kayıtlarından,
mühimme defterlerinden ve Osmanlı dönemine ait Kanunnamelerden yararlanılmıştır.
Gerek Türk gerek yabancı literatürde “devşirme” konusunu içeren eserler bulunsa
da ortaya koyduğumuz çalışmada “kul sistemi” üzerinde durulmuş; meselenin
yalnızca askeri boyutu ve sonuçları değil, idari yönü ve etkileri de
incelenmiştir. Ayrıca sistemin ortaya çıkışından işleyişine, olumlu olumsuz
yönlerinden Osmanlı devleti için nasıl bir değere sahip olduğuna kadar kapsamlı
bir araştırma yapılmaya çalışılmıştır. Bunların dışında kul sisteminin İslam
hukukuna aykırı olup olmadığı “zimmilik” ve “kölelik” başlıkları altında
ayrıntılı olarak araştırılmış ve literatürdeki tezler incelenerek yeni bir
takım bulgular ortaya konulmuştur. Kul sistemi, Osmanlı ordu teşkilatı ve idari
örgütü içinde çok mühim bir yere sahiptir. Ancak sistemin İslam hukukuyla,
özellikle zimmilik anlaşması ile, örtüşmeyen tarafları olduğu görülebilmektedir.
Kul sisteminin bir kölelik modeli olmadığı; Osmanlı’ya has bir kurum olduğu anlaşılmaktadır.
Kulun bazı durumlarda köleden daha aşağı, bazı hallerde hür ile köle arasında
ve bazen hür bir vatandaştan daha üstün bir konumda bulunduğu ifade edilebilir.
Kul sistemi günümüzün değil; yürürlükte olduğu dönemin toplumsal ve hukuki
yapısı içerisinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. İnsanı eğitme ve devlet
hizmetine sunma usulü olarak Osmanlı Devleti’nde uzun yıllar başvurulan kul
sisteminden hareketle bugün için söylenecek şudur: Yönetici kadrolara ve hatta
devlet kurumlarına alınacak görevlilerin seçiminde özenli ve titiz bir yöntemin
benimsenmesi gerekir ancak bunu yaparken hukuk sınırları içinde kalınmalı ve
çıkabilecek hak ihlalleri en az seviyeye indirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Kul Sistemi, Devşirme, Osmanlı Hukuku, Zimmi, Kölelik

Kaynakça

• Ahmed Refik (1335/1919) “Eski Osmanlı Askerliği: On birinci Asr-ı Hicrîde Devşirme Usûlü”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, C: 1, S: 2, s. 46-48, http://isamveri.org/pdfosm/D00852/1335_2/1335_2_REFIKA.pdf, s.e.t. 01.03.2019.
• Akgündüz, Ahmed (1990) Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri / 2. Kitap II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, Fey Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (1992) Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri / 4. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri I. Kısım Merkezî ve Umumî Kanunnâmeler, İstanbul, Fey Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (1993) Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri / 6. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri II. Kısım Eyâlet Kanunnâmeleri (II), İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (1994) Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri / 8/I. Kitap III. Murad Devri Kanunnâmeleri 8/II. Kitap III. Mehmed Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (2006) Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri / 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (2008) Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Yönetimi, 1. Baskı, İstanbul, Timaş Yayınları.
• Akyılmaz, Bahtiyar (1999) “Osmanlı Devletinde Merkezden Yönetimin Taşra İdaresi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 4, s. 127-156.
• Akyılmaz, Gül (2010) “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıfı Açısından Müsadere Uygulaması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Atilla Özer’ Armağan, C:12, S: 1-2, s. 391-417.
• Avcı, Mustafa (2017) Türk Hukuk Tarihi Dersleri, 6. Baskı, Konya, As Atlas Akademi.
• Aytaç, Reyhan (2014) “66 Numaralı (H.997-998 / M.1589-1590) Mühimme Defteri (İnceleme-Metin)” (Yüksek Lisans), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Beydilli, Kemal (2013) “Yeniçeri”, TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 43, İstanbul, TDV Yayınları, s. 450-462.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2014) Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Konya, Sayram Basım Yayım.
• Demir, Abdullah (2017) “Osmanlı Devleti’nde Devşirme Sistemi”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C: 1, S: 1, s. 19-27.
• Doğan, D. Mehmet (2008) Büyük Türkçe Sözlük, 20. Baskı, İstanbul, Pınar Yayınları.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2017) Osmanlı Hukuku (Adalet ve Mülk), 5. Baskı, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi.
• Erdem, Y. Hakan (1996) Slavery in the Ottoman Empire and its Demise, 1800-1900, 1. Baskı, London, Palgrave Macmillan (Çeviren; Tırnakçı, Bahar (2004) Osmanlı’da Köleliğin Sonu 1800-1909, 1. Baskı, İstanbul, Kitap Yayınevi).
• Evrensel, Y. A./Mix, T. (2017) “An Institutional Approach to the Decline of the Ottoman Empire”, Cogent Economics & Finance, I: 1, V:5, pp. 1-16.
• Gökalp, Haluk (2006) “Çobanlıktan Valiliğe, Valilikten Asilliğe: Varvarî Ali Paşa ve Mâkâlat-ı Varvarî”, İlmî Araştırmalar, S: 22, s. 111-134.
• Hain, Kathryn (2012) “Devshirme is a Contested Practice”, Utah Historical Review, V:2, pp. 165-176.
• Hathaway, Jane (2005) Beshir Agha: Chief Eunuch of the Ottoman Imperial Harem, London, Oneworld Publications.
• Işık, Mustafa (2013) “Fıtrat Hadisi’nin Osmanlı’nın Devşirme Sisteminde Hayata Aksedişi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V: 8/6, pp. 309-332.
• İnalcık, Halil (2017) Devlet-i ‘Aliyye-Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, 60. Basım, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kafadar, Cemal (1995) Between Two Worlds The Construction of the Ottoman State, The Regents of the University of California, (Çeviren: Çıkın, Ceren (2010) İki Cihan Âresinde, 1. Baskı, Ankara, Birleşik Yayınevi).
• Karal, Enver Ziya (1942) Selim III. ün Hatt-ı Humayunları, 1. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karamuk, Gümeç (1999) “Devşirmelerin Hukuki Durumları Üzerine”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C: 16, s. 19-32.
• Kenanoğlu, M. Macit (2017) Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek, 4. Baskı, İstanbul, Klasik.
• Koçu, Reşad Ekrem (2004) Yeniçeriler, 3. Baskı, İstanbul, Doğan Kitap.
• Konan, Belkıs (2011) “İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 15, S: 4, s. 253-288.
• Koyuncu, Aşkın (2015) “Devşirme Tarihine Bir Derkenar: Bosna’nın İslamlaşması Ve Osmanlı Terminolojisinde Potur ve Potur Oğulları Terimlerinin Anlamı”: Koç, Yunus/Küçük, Serhat (Editörler), Türk Sosyal Tarihçiliğinde Bir “Yalnız” İsim Bahaeddin Yediyıldız’a Armağan, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 213-259.
• Lewis, Bernard (1990) Race and Slavery in the Middle East An Historical Enquiry, 1. Baskı, Oxford, Oxford University Press (Çeviren: Gürsel, Enver (2006) Ortadoğu’da Irk ve Kölelik, 1. Baskı, İstanbul, Truva Yayınları).
• Mumcu, Ahmet (2017) Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, 4. Baskı, Ankara, Phoenix.
• Özcan, Abdülkadir (1994) “Devşirme”, TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 9, İstanbul, TDV Yayınları, s. 254-257.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü Cilt I, 1. Baskı, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Palmer, J. A. B. (1953) “The Origins of the Janissaries”, John Rylands Library Bulletin 35, N: 2, pp. 448-481.
• Pierre, A. Kleff (2018) “A Descant Regarding Devshirme: Slavery in the Ancient World”, https://www.academia.edu/37033503/A_Descant_Regarding_Devshirme_%C7%82_Slavery_in_the_Ancient_World, s.e.t. 16.06.2019.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1984) Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları I, Ankara, TTK Yayınları.
• Üçok, Çoşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal (2015) Türk Hukuk Tarihi, 17. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Wittek, Paul (1955) “Devshirme and Sharia”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 17, N: 2, pp. 271-278.
• Yaşar, Yücel (1974) “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C: 38, S: 152, s. 657-708.
• Yıldırım, Hacı Osman/Atik, Vahdettin/Cebecioğlu, Murat/Çağlar, Hasan/Serin, Mustafa/Uslu, Osman/Yekeler, Numan (1998) 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976 / 1567–1569) Cilt I, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Yıldırım, Hacı Osman/Atik, Vahdettin/Cebecioğlu, Murat/Demirbaş, Uğurhan/Karazeybek, Mustafa/Safi, Muhammed/Serin, Mustafa/Uslu, Osman/Yekeler, Numan/Yıldırım, Zahit (1994) 5 Numaralı Mühimme Defteri (973 / 1565–1566), Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Yılmaz, Gülay (2009) “Becoming A Devşirme: The Training of Conscripted Children in the Ottoman Empire”: Campbell, Gwyn/Miers, Suzanne/Miller, Joseph C. (Editors), Children in Slavery Through the Ages, Ohio, Ohio University Press, pp. 119-135.
• Yılmaz, Gülay (2015) “The Devshirme System And The Levied Children Of Bursa İn 1603-4 A.D.”, Belleten, C: 79, S: 286, s. 901-931.