AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA MAHKEMESİ İÇTİHATLARI DOĞRULTUSUNDA TANIK SORGULAMA HAKKI

Yıl 2022, Cilt: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN'a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı Sayı: 2022-2, 479 - 516, 12.09.2022

Hatice Kübra Demir

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1001841

Öz

Maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için ceza muhakemesi hukukunda
başvurulan en önemli delillerden biri de tanıktır. Tanık, somut olayı beş duyusu
ile algılayarak belli bir izlenim elde etmiş bireylerdir. Bu sebeple tanıkların beş
duyusu ile algılamış oldukları somut olay hakkında beyanları alınmaktadır.
Tanık beyanları sonucunda sanık hakkında hüküm verilmesi sebebiyle vermiş
oldukları beyanların güvenilirliğinin belli şekillerde sağlanması gerekmektedir.
Tanık sorgulama hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’in 6’ncı
maddesinin 3’üncü fıkrasının d bendinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye
göre sanık, iddia ve müdafaa tanıklarını sorguya çekmek yahut çektirmek
hakkına sahiptir. İddia ve müdafaa tanıklarının sorguya çekilmesi kural olarak
mahkeme önünde yapılmaktadır. Ancak bazı istisnai durumlarda tanıklar
mahkeme önüne getirilememekte yahut gelmemektedir. Böyle durumlarda
sanığın adil yargılanma hakkının ihlal edilmesi gündeme gelebilmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi
(AYM) tanıkların mahkeme önünde sorgulanmaması hallerinde sanığın adil
yargılanma hakkının ihlal edilip edilmediğine dair birtakım ölçütler
belirlemiştir. Bu çalışmamızda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ve
Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu kararlar bağlamında ve belirlediği
ölçütler doğrultusunda tanık sorgulama hakkı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Tanık Sorgulama Hakkı, Gizli Tanık, Çapraz Sorgu, Doğrudan Soru Yöneltme.

THE RIGHT TO INTERROGATE A WITNESS IN THE CASE-LAW OF THE EUROPEAN COURT ON HUMAN RIGHTS AND TURKISH CONSTITUTIONAL COURT

Öz

One of the most important types of evidence used in criminal procedure
law to reveal the material truth is the witness. Witnesses are individuals who
have acquired a certain impression by perceiving the concrete event with their
five senses. For this reason, the statements of the witnesses about the concrete
event that they perceived with their five senses are taken. Due to the verdict of
the accused as a result of the witness statements, the reliability of the statements
they have given must be ensured in certain ways. The right to question
witnesses is regulated in subparagraph d of paragraph 3 of article 6 of the
European Convention on Human Rights (ECHR). According to this regulation,
the accused has the right to examine or have examined witnesses against him.
As a rule, the interrogation of allegation and defence witnesses is done before
the court. However, in some exceptional cases, witnesses cannot or do not
appear before the court. In such cases, the right of the accused to a fair trial may
be violated.

The European Court of Human Rights and the Constitutional Court
have set certain criteria as to whether the defendant's right to a fair trial is
violated if the witnesses are not interrogated before the court. In this study, the
right to interrogate a witness is discussed in the context of the decisions given
by the European Court of Human Rights and the Turkish Constitutional Court
and in line with the criteria determined.

Anahtar Kelimeler

European Convention on Human Rights, Right to Question Witness, Confidential Witness, Cross-examination, Direct Questioning

Kaynakça

• Akyazan, Ahmet Emrah (2009) Karşılaştırmalı Hukukta ve Türk Hukukunda Doğrudan Soru Yöneltme, 1. Baskı, Ankara.
• Arslan, Mehmet (2019) “Sanığın İddia Tanığını Sınama Hakkı Özellikle Tehlike Altındaki Gizli Tanık Meselesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, C:21, Özel Sayı, s.813-860.
• Dönmez, Burcu (2019) Ceza Muhakemesi Hukukunda Çapraz Sorgu (Doğrudan Soru Yöneltme), 2. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Dönmez, Burcu (2016) “AİHM ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Gizli Tanıklara Soru Sorma Hakkının Kullanılması”, TBB Dergisi, S:127, s.121-156.
• Gemalmaz, Haydar Burak (2004) “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Çapraz Sorgu”: Ünver, Yener (Editör), Adil Yargılanma Hakkı ve Ceza Hukuku, 1. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Hancı, İ. Hamit/Çetin, Cem Mehmet/Hancı, Özlem (2002) “Çapraz Sorgu”, Adli Bilimler Dergisi, C:1, S:2, s.27-35.
• Haydar, Nuran (2019) Susma Hakkı, 1. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık. İnce Tunçer, Asuman (2020) Yalan Tanıklık, 1. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Kara, Zeynel/Aksöz, Erkan (2010) “Ceza Muhakemesi’nde Çapraz Sorgu Hakkında Alman Ceza Usul Kanunu ile Kısa Bir Karşılaştırma”, Fasikül Dergisi, S:9, s.33-35.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar (2021) Ceza Muhakemesi Hukuku, 14. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Read, Frank Tom (2015) Ceza Muhakemesinde Anlattırıcı Soru ve Çapraz Sorgu Teknikleri, 2. Baskı, Ankara, İstanbul Barosu Yayınları.
• Şen, Ersan (2014) “Gizli Tanıklık”, Nevşehir Barosu Dergisi, S:1, s.273-283.
• Taner, Fahri Gökçen (2021) Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği, 2. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Temiz, Yağmur (2015) “Türk Hukukunda Çapraz Sorgu Tartışmaları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S:1, s.299-332.
• Tezcan, Durmuş (2001) “Ceza Davalarında Çapraz Sorgu”: Prof. Dr. Turhan Tufan Yüce’ye Armağan, 1. Baskı, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, s.637-642.
• Toroslu, Nevzat/Feyzioğlu, Metin (2017) Ceza Muhakemesi Hukuku, 17. Baskı, Ankara, Savaş Yayınevi.
• Ünker, Pelin, DeutscheWelle, “Adaletin Kör Noktası: Delil Yoksa Gizli Tanık Var!”, <https://www.dw.com/tr/adaletin-k%C3%B6r-noktas%C4%B1- delil-yoksa-gizli-tan%C4%B1k-var/a-52783892> s.e.t. 05.06.2021.
• Yenidünya, A. Caner/İçer, Zafer (2016) Ceza Muhakemesi Hukuku, 1. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Yılmaz, Zehra (2020) “5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Kapsamında Doğrudan Soru Yöneltme”, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Medipol Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Al–Khawaja ve Tahery v. the United Kingdom, AİHM, Başvuru No: 26766/05, 222228/06, K.T. 15.12.2011.
• Setonv. the United Kingdom, AİHM, Başvuru No: 55287/10, K.T. 31.03.2016.
• Schatschaschwılı v. Germany, AİHM, Başvuru No: 9154/10, K.T. 15.12.2015.
• Hulki Güneş v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 28490/95, K.T. 19.9.2003.
• Huseyn ve diğerleri v. Azerbaijan, AİHM, Başvuru No: 35485/05, 45553/05, 35680/05, 36085/05, K.T. 26.07.2011.
• Hümmer v. Germany, AİHM, Başvuru No: 26171/07, K.T. 19.07.2012.
• Van Mechelen v. the Netherlands, AİHM, Başvuru No: 21363/93, 21364/93, 21427/93, 22056/93, K.T. 23.04.1997.
• Lüdi v. Switzerland, AİHM, Başvuru No: 12433/86, K.T. 15.06.1992.
• Delta v. France, AİHM, Başvuru No: 11444/85, K.T. 19.12.1990.
• Balta ve Demir v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 48628/12, K.T. 23.06.2015.
• Albert ve Le Compte v. Belgium, AİHM, Başvuru No: 7299/75, 7496/76, K.T. 10.02.1983.
• Campbell ve Fell v. the United Kingdom, AİHM, Başvuru No: 7819/77, 7878/77, K.T. 28.06.1984.
• Bricmont v. Belgium, AİHM, Başvuru No: 10857/84, K.T. 07.07.1989.
• Kostovski v. the Netherlands, AİHM, Başvuru No: 11454/85, K.T. 20.01.1989.
• Saidi v. France, AİHM, Başvuru No: 55/1996/674/861-864, K.T. 20.09.1993.
• Artner v. Austria, AİHM, Başvuru No: 39/1991/291/362, K.T. 28.08.1992.
• Bönisch v. Austria, AİHM, Başvuru No: 8658/79, K.T. 06.05.1985.
• Brandstetter v. Austria, AİHM, Başvuru No: 11170/84, 12876/87, 13468/87, K.T. 28.08.1991.
• Doorson v. the Netherlands, AİHM, Başvuru No: 20524/92, K.T. 26.03.1996.
• S.N. v. Sweden, AİHM, Başvuru No: 34209/96, K.T. 02.07.2002.
• Süleyman v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 59453/10, K.T. 17.11.2020.
• Ürek and Ürek v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 74845/12, K.T. 30.07.2019.
• Sepil v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 17711/07, K.T. 12.11.2013.
• Burak Hun v. Turkey, AİHM, Başvuru No: 17570/04, K.T. 15.12.2009.
• Nurcan Gülabi Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2015/15355, K.T. 23.05.2018.
• Abdurrahim Balur Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/5467, K.T. 07.01.2016.
• Az. M. Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/560, K.T. 16.04.2015.
• Ali Rıza Telek Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/2630, K.T. 30.12.2014.
• Atila Oğuz Boyalı Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/99, K.T. 20.03.2014.
• H.T. Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2017/32857, K.T. 17.06.2020.
• Mesut Çeki Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/6944, K.T. 24.03.2016.
• Sebahat Tuncel Başvurusu (2), AYM, Başvuru No: 2014/1440, K.T. 26.02.2015.
• Sencer Başat ve diğerleri Başvurusu [GK], AYM, Başvuru No: 2013/7800, K.T. 18.06.2014.
• Emsan Öner Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2013/1504, K.T. 03.02.2016.
• Baran Karadağ Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2014/12906, K.T. 07.05.2015.
• Zekeriya Sevim Başvurusu, Başvuru No: 2018/18989, K.T.16.06.2021.
• Onur Urbay Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2014/6222, K.T. 06.03.2019.
• AYM, E: 2008/12, K: 2011/104, K.T: 16.06.2011.