REFLECTIONS OF HUMANISM AND LIBERALISM ON HUMAN RIGHTS

Yıl 2022, Cilt: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN'a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı Sayı: 2022-2, 315 - 358, 12.09.2022

Yunus Emre Berber

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1100338

Öz

Human rights have become one of the most effective normative systems of our
age. States, societies, actions of individuals and even other rules are evaluated according
to whether they comply with human rights. Human rights are almost accepted as the
most fundamental normative theory of humankind. In this study, I discuss the
connections between human rights with humanism and liberalism.

Firstly, I address the relationship between ideologies and human rights; in this
way, I show how these ideologies are in harmony with human rights in general. Later,
I elaborate and concretize this relationship by showing four different and more concrete
points of contact. To examine these contact points, I use a classification based on the
concept of human rights itself. According to this classification, the concept of human
in human rights represents the relationship of these rights with humanism, and the
concept of right represents its relationship with liberalism.

In this study, I argue that there is a strong harmony between human rights and
humanism and liberalism. More specifically, I discuss four contact points. Firstly,
human rights are de facto separated from their philosophical foundations, in other
words, especially in the popular rhetoric and the practice, philosophical foundations of
the rights are obscured. Nevertheless, a secular framework is generally used when
talking about the theoretical foundations of the rights. Secondly, human rights are really
about the rights of human beings. The rights have nothing to do with the wide variety
of animal cruelties. Thirdly, the fact that human rights is a theory based on the rights,
not duties, have represents the connection between these rights and liberal
individualism. And finally, at least at the point they have reached today, human rights
paradoxically require a powerful state.

Anahtar Kelimeler

Human rights, Human Rights, Humanism, Liberalism, Anthropocentrism, Individualism.

İNSAN HAKLARINDA HÜMANİZMİN VE LİBERALİZMİN İZLERİ

Öz

İnsan hakları çağımızın en etkili normatif sistemlerinden biri haline gelmiş
durumdadır. Devletler, toplumlar, bireysel eylemler hatta başka kurallar insan
haklarına uygun olup olmadıklarına göre değerlendirilmektedir. Fakat neticede bu
hakların belirli bir tarihsel ve toplumsal bağlam içinde ortaya çıktığı da tartışmasız bir
şekilde ortadadır. Bu çalışmada insan haklarının hümanizm ve liberalizmle ne gibi
bağlantılarının bulunduğu araştırma konusu yapılmaktadır.

Bu çalışmada, genel olarak insan hakları ile hümanizm ve liberalizm arasında
güçlü bir uyum olduğu iddia edilmektedir. Bu uyum henüz insan haklarının isminde
görünüm kazanmaktadır. İnsan hakları tamlamasındaki insan tabiri bu hakların
hümanizmle ilişkisini, hak tabiri ise liberalizmle ilişkisini sembolize etmektedir. İnsan
hakları, pek çok açıdan, hümanizme gömülü olan insan merkezci temanın ve bireycilik
başta olmak üzere liberalizmin merkezi değerlerinin normatif bir bedene kavuşmuş hali
gibidir.

Çalışmada, bu kavramsal ilişki dört somut bağlantı noktasının tartışılmasıyla
örneklendirilerek derinleştirilmeye çalışılmıştır. İlk olarak özellikle popüler söylemde
ve uygulamada insan haklarının felsefi temelleriyle bağlantısının fiilen silikleştiği iddia
edilmektedir. Öte yandan yine fiilen hakların genel olarak hümanist bir çerçeveden
temellendirildiği öne sürülmektedir. İkinci olarak hakların doğadaki başka varlıklar
üzerindeki korkunç uygulamalarımızı dikkate almayarak yalnızca insanlara odaklı
olmasının hümanist bir felsefi tercihe tekabül ettiği iddia edilmektedir. Üçüncü olarak
normatif bir sistemin alfabesi olarak ödevler yerine hakları kullanmanın liberalizmin
temel temalarından olan bireyci bir tercihe denk düştüğü öne sürülmektedir. Son olarak
hakların yapısı gereği paradoksal biçimde güçlü bir devleti dayattığı iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Hümanizm, Liberalizm, Antroposentrizm, Bireycilik.

Kaynakça

• Agamben, Giorgio (2013) Kutsal İnsan, İstanbul, Ayrıntı Yayınları (Çeviren: Türkmen, İsmail).
• Alexander, James (2015) "The Major Ideologies of Liberalism, Socialism and Conservatism", Political Studies, C:63, s.980-994.
• An-Na'im, Abdullahi A. (2003) "The Synergy and Interdependence of Human Rights, Religion, and Secularism": Runzo, Joseph/Martin, Nancy M./Sharma, Arvind (Editörler), Human Rights and Responsibilites in the World Religions, Oxford, Oneworld, s.27-49.
• Ardoğan, Recep (2012) "İslam'da Çevre Teolojisinin Pratiğe Yansıması: Çevre Ahlakı", Birey ve Toplum, C:2, S:3, s.115-143.
• Arendt, Hannah (2016) Emperyalizm, vol 2, İstanbul, İletişim Yayınları (Çeviren: Şener, Bahadır Sina).
• Arslan, Zühtü (2001) "Postmodern Söylem ve İnsan Hakları", Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C:56, S:1, s.1-22.
• Austin, John (2015) Hukukun Belirlenmiş Alanı, İstanbul, Tekin Yayınevi (Çeviren: Yükselbaba, Ülker/Üye, Saim/Koloş, Umut).
• Aybay, Rona (2015) İnsan Hakları Hukuku, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Balı, Ali Şafak (2010) "Hangi ‘İnsan'ın Hakları?’", Ökçesiz, Hayrettin/Uygur, Gülriz/Üye, Saim (Editörler) Hukuka Felsefi ve Sosyolojik Bakışlar - V Sempozyumu (HFSA), 13-17 Eylül 2010, İstanbul, s.38-41.
• Balı, Ali Şafak (2011) Hukuk, Toplum ve Siyaset, Konya, Çizgi Kitabevi.
• Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı (2006) İnsan Hakları, Ankara, Başbakanlık.
• Bell, Daniel A. (1996) "The East Asian Challenge to Human Rights: Reflections on an East West Dialogue", Human Rights Quarterly, C:18, S:3, s.641- 667.
• Bentham, Jeremy (1864) Theory of Legislation, London, William Stevens (Çeviren: Hildreth, R.).
• Berber, Emre (2017) "Türkiye'de İnsan Hakları Söyleminin Toplumsal Karşılığı", (Yüksek Lisans), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Best, Steven/Kellner, Douglas (2011) Postmodern Teori: Eleştirel Soruşturmalar, İstanbul, Ayrıntı Yayınları (Çeviren: Küçük, Mehmet).
• Biletzki, Anat (2020) Philosophy of Human Rights, New York, Routledge.
• Brennan, Andrew/Yeuk-Sze, Lo (Sonbahar 2021 Versiyonu) Environmental Ethics, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, <https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/ethicsenvironmental> s.e.t. 25.08.2021.
• Burke, Edmund (2016) Fransa'daki Devrim Üzerine Düşünceler, Ankara, Kadim Yayınları (Çeviren: Arslan, Okan).
• Chirwa, Danwood Mzikenge (2004) "The Doctrine of State Responsibility as a Potential Means of Holding Private Actors Accountable for Human Rights", Melbourne Journal of International Law, C:5, s.1-36.
• Cobbah, Josiah A. M. (1987) "African Values and the Human Rights Debate: An African Perspective", Human Rights Quarterly, C:9, S:3, s.309-331. Coşkun, Vahap (2006) İnsan Hakları: Liberal Açıdan Bir Tahlil, Ankara, Liberte Yayınları.
• Çalış, Halit (2010) "İslam ve İnsan Hakları: Ödev Öncelikli Toplum Modeli", Ayengin, Tevhit (Editör) İnsan Hakları ve Din Sempozyumu, 15-17 Mayıs 2009, Çanakkale, s.71-86.
• Çüçen, Abdulkadir (2013) İnsan Hakları, Ankara, Sentez Yayıncılık.
• Dinstein, Yoram (1976) "Collective Human Rights of Peoples and Minorities", The International and Comparative Law Quarterly, C:25, S:1, s.102-120.
• Doğan, İlyas (2015) "İnsan Hakları Hukukunun Temel Kavramları ve Özellikleri": Doğan, İlyas (Editör), İnsan Hakları Hukuku, Ankara, Astana Yayınları, s.43-73.
• Domaradzki, Spasimir/Khvostova, Margaryta/Pupovac, David (2019) "Karel Vasak’s Generations of Rights and the Contemporary Human Rights Discourse", Human Rights Review, C:20, S:4, s.423-443.
• Donnelly, Jack (2013) Universal Human Rights in Theory and Practice, New York, Cornell University Press.
• Douzinas, Coustas (2016) Hukuk, Adalet ve İnsan Hakları, Ankara, NotaBene Yayınları (Çeviren: Sağlam, Rabia/Akbaş, Kasım).
• Erdoğan, Mustafa (2016) İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Ankara, Orion Kitabevi.
• Fitzpatrick, Peter (2002) The Mythology of Modern Law Sociology of Law and Crime, London, Routledge.
• Foucault, Michel (1980) Power/Knowledge, New York, Pantheon Books (Çeviren: Gordon, Colin/Marshall, Leo/Mepham, John/Soper, Kate).
• Freeman, Michael (2004) "The Problem of Secularism in Human Rights Theory", Human Rights Quarterly, C:26, S:2, s.375-400.
• Galtung, Johan (2013) İnsan Hakları: Başka Bir Açıdan Bakış, İstanbul, Metis Yayıncılık (Çeviren: Sözen, Müge).
• Gerald, Shane D. Courtland/Schmidtz, David (Sonbahar 2020 Versiyonu) Liberalism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, <https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/liberalism> s.e.t. 25.08.2021.
• Gökpınar, Mahmut (2015) "Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması", Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C:120, s.11- 72.
• Gözler, Kemal (2017) İnsan Hakları Hukuku, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Güler, İlhami (2011) İtikattan İmana, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.
• Harari, Yuval Noah (2016) Homo Deus, İstanbul, Kolektif Kitap (Çeviren: Taneli, Poyzan Nur).
• Hekimoğlu, Mehmet Merdan (2003) "İnsan Haklarının Tarihsel Perspektif İçinde Gelişimi", Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C:1, S:1, s.73-92.
• Henning, Christoph (2009) Ideology, The Blackwell Encyclopedia of Sociology, Malden, Oxford, Victoria, Blackwell Publishing.
• Heywood, Andrew (2013) Siyasi İdeolojiler, Ankara, Adres Yayınları (Çeviren: Bayram, Ahmet Kemal/Tüfekçi, Özgür/İnaç, Hüsamettin/Akın, Şeyma/Kalkan, Buğra).
• Hobbes, Thomas (2007) Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti, Yapı Kredi Yayınları (Çeviren: Lim, Semih).
• Hohfeld, Wesley Newcomb (1917) "Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning", The Yale Law Journal, C:26, S:8, s.710- 770.
• Ignatieff, Michael (2001) Human Rights as Politics and Idolatry, Princeton, Princeton University Press.
• Kant, Immanuel (2002) Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu (Çeviren: Kuçuradi, Ionna).
• Kelsen, Hans (2016) Saf Hukuk Kuramı, İstanbul, Nora Kitap (Çeviren: Uzun, Ertuğrul).
• Krautwald-Junghanns, M. E./Cramer, K./Fischer, B./Förster, A./Galli, R./Kremer, F./Mapesa, E. U./Meissner, S./Preisinger, R./Preusse, G./Schnabel, C./Steiner, G./Bartels, T. (2018) "Current Approaches to Avoid the Culling of Day-Old Male Chicks in the Layer Industry, with Special Reference to Spectroscopic Methods", Poultry Science, C:97, S:3, s.749-757.
• Kraye, Jill (2005) Humanism, Encyclopedia of Philosophy, 2. Baskı, C:4, Detroit, Thomson Gale.
• Lamont, Corliss (1997) The Philosophy of Humanism, New York, Humanist Press.
• Law, Stephen (2011) Humanism: A Very Short Introduction, Oxford, Oxford University Press.
• Locke, John (2012) Yönetim Üzerine İkinci İnceleme, İstanbul, Ebabil Yayınları (Çeviren: Bakırcı, Fahri).
• Lynn White, Jr. (1967) "The Historical Roots of Our Ecologic Crisis", Science, C:155, S:3767, s.1203-1207.
• Machan, Tibor R. (1998) Classical Individualism: The Supreme Importance of Each Human Being, London, Routledge.
• Macpherson, C. B. (1962) The Political Theory of Possessive Individualism, Oxford, Oxford University Press.
• Mandeville, Bernard (1988) The Fable of the Bees or Private Vices, Public Benefits, vol 1-2, Indianapolis, Liberty Fund.
• Maritain, Jacques (1948) "Introduction": UNESCO (Editör), Human Rights: Comments and Interpretations, Paris, UNESCO.
• Marks, Karl (1997) Yahudi Sorunu, Ankara, Sol Yayınları (Çeviren: Erdost, Muzaffer İlhan).
• Nickel, James (Sonbahar 2021 Versiyonu) Human Rights, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, <https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/rights-human> s.e.t. 23.08.2021.
• Nietzsche, Friedrich (2003) Şen Bilim, Bursa, Asa Kitabevi (Çeviren: Özşar, Levent).
• Okere, B. Obinna (1984) "The Protection of Human Rights in Africa and the African Charter on Human and Peoples' Rights: A Comparative Analysis with the European and American Systems", Human Rights Quarterly, C:6, S:2, s.141-159.
• Omar, Mahomed Shoaib (1993) Selected Essays in Islamic Law, Durban, M. S. Omar. Özdemir, Ali Murat/Aykut, Ebubekir (2010) "Marksizm ve Hak Kavramı: Kuramsal Bir Yaklaşım Denemesi", İnsan Hakları Yıllığı, C:28, s.23-44.
• Senger, Harro von (1993) "Chinese Culture and Human Rights": Schmale, Wolfgang (Editör), Human Rights and Cultural Diversity: Europe, Arabic-Islamic World, Africa, China, Bochum, Keip Publications, s.281- 333.
• Sponsel, Leslie E. (2006) Animism, Encyclopedia of Anthropology, C:1, Thousand Oaks, London, New Delhi, Sage Publications. Sunay, Reyhan (2015) "İnsan Haklarının Yatay Etkisi ve Devletin Sorumluluğu", Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:23, S:1, s.9-52.
• Swancutt, Katherine Anne (2019) Animism, The Cambridge Encyclopedia of Anthropology, <https://www.anthroencyclopedia.com/entry/animism> s.e.t. 10.08.2021, s.1-17.
• Taylor, Katy/Gordon, Nicky/Langley, Gill/Higgins, Wendy (2008) "Estimates for Worldwide Laboratory Animal Use in 2005", Alternatives to Laboratory Animals, C:36, S:3, s.327-342.
• Turner, Bryan S. (2005) Individualism, Encyclopedia of Social Theory, C:1, Thousand Oaks, London, New Delhi, Sage Publications.
• Umâra, Muhammed (1992) İslâm ve İnsan Hakları: Haklar Değil Gereklilikler, İstanbul, Denge Yayınları (Çeviren: Kanar, Asım).
• United Nations, Universal Declaration of Human Rights, <https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-humanrights> s.e.t. 31.08.2021.
• Vasak, Karel (1977) "Human Rights: A Thirty-Year Struggle: the Sustained Efforts to Give Force of Law to the Universal Declaration of Human Rights", UNESCO Courier, C:30, S:11, s.29-32.
• Vincent, Andrew (2010) Modern Political Ideologies, Oxford, Blackwell. Weeramantry, C. G. (1988) Islamic Jurisprudence: An International Perspective, London, The Macmillian Press.
• Yayla, Mustafa (2011) İslam Hukukunda İnsan Hakları ve Eşitlik, Konya, Çizgi Kitabevi.
• Yıldız, Mustafa (2010) Alternatif İnsan Hakları Kuramı, İstanbul, Çıra Yayınları.