Kanuna Dayanma İlkesi Kapsamında İnternet Kısıtlamaları

Yıl 2023, Sayı: 2, 111 - 146, 31.07.2023

Bahar Erdoğdu Bilgili

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1210225

Öz

Kanuna dayanma ilkesi, özellikle hukuk güvenliğinin sağlanması ve devletin yetkileri karşısında temel hak ve hürriyetlerin korunması gerekliliği dolayısıyla hukuk devletinin önemli bir parçasıdır. Kanuna dayanma ilkesine aykırı idari eylem veya işlemler hak ihlallerine sebebiyet vermektedir. Hak ve hürriyetlerin korunması, hak ve hürriyetleri kullanmaya olanak sağlayan araçların korunması ile mümkündür. Çağımızda internetin hayatımızdaki yeri düşünüldüğünde birtakım hak ve özgürlüklere temas ettiği görülmektedir. Özellikle ifade özgürlüğü ve haberleşme özgürlüğü gibi hakların kullanımında en önemli araç haline gelen internetin kısıtlanmasına dair düzenlemelerin ve kararların öngörülebilir, açık ve anlaşılır olması şarttır. Kanuna dayanma ilkesi kapsamında internet kısıtlamalarına ilişkin kararlar incelendiğinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, hak ve hürriyetlere müdahale teşkil eden eylemin, mevzuatta yer alan bir düzenlemeye dayanması gerektiğini belirtmektedir; ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi mevzuat tabiri ile mutlaka yasama organınca kanun adı altında çıkarılan bir düzenleme değil, müdahaleye izin veren yargı içtihatları da dâhil olmak üzere hukuk düzenindeki diğer tüm düzenlemeleri kastetmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, yetkisiz idarece yapılan işlemde, mahkeme kararlarıyla veya diğer düzenlemelerle paralellik göstermesi durumunda, kanuna dayanma ilkesine uyulduğu sonucuna ulaşabilmektedir. Bu durum hukukumuzda sorunlara yol açabilmektedir. Anayasa Mahkemesi ise bireysel başvuru incelemelerinde kanunilik denetimi yaparken, hak ve hürriyetlere müdahalede bulunan eylemin, yasamanın çıkardığı usulüne uygun ilan edilmiş kanunlarımıza dayanması gerektiğini belirtmektedir. Diğer yandan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına da atıf yaparak kanunilik ilkesine göre yapacağı değerlendirmeyi, kanunun niteliğini de içerecek şekilde yapacağını göstermektedir. Anayasa Mahkemesi’nin şekli anlamda kanuna dayanma ölçütü ile birlikte maddi ölçütü kullanması daha geniş bir denetime imkân sunarken, iç hukukumuzla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
paralelliğini sağlayabilmenin önünü açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İdarenin Kanuniliği İlkesi, İnternetin Kısıtlanması, Hak ve Hürriyetler, Maddi Anlamda Kanun, Şekli Anlamda Kanun

Teşekkür

Bu makale, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı’nda Doç.Dr. Yeliz ŞANLI ATAY’ın İdarenin Kanuniliği İlkesi dersi kapsamında hazırlanan ödevden türetilmiştir. Değerli hocama teşekkür ederim. Çalışmamın konusunu belirlemekte yardımcı olan Danışman hocam, Doç. Dr. Engin Saygın’a teşekkürlerimi sunarım.

INTERNET RESTRICTIONS UNDER THE PRINCIPLE OF LAWFULNESS

Öz

The principle of relying on the law is an important part of the rule of law, especially because it is necessary to ensure legal security and to protect fundamental rights and freedoms against the powers of the state. Administrative actions or actions contrary to the principle of being based on the law cause violations of rights. The protection of rights and freedoms is possible with the protection of the tools that allow the use of rights and freedoms. Considering the place of the internet in human life in our age, it can be seen that it touches on some rights and freedoms. It is imperative that decisions on the restriction of the internet, which has become the most important tool in the exercise of rights such as freedom of expression and communication, should be predictable, clear and understandable. When the decisions on internet restrictions are examined within the scope of the principle of being based on the law, the European Court of Human Rights states that the action that constitutes an interference with rights and freedoms should be based on a regulation in the legislation; however, since the European Court of Human Rights interprets the concept of law broadly, the term legislation does not necessarily mean a regulation enacted by the legislature under the name of law, but all other regulations in the legal order, including judicial case-laws that allow intervention. In our law, leaving the formal criterion aside, the fact that the action taken by the unauthorized administration is in parallel with the court decisions or other regulations is a situation that can cause problems since it is considered sufficient for the realization of the principle of relying on the law. The Constitutional Court, while checking the legality in individual application examinations, states that the action that interferes with rights and freedoms should be based on our duly promulgated laws enacted by the legislature. On the other hand, by referring to the decisions of the European Court of Human Rights, it shows that it will make the evaluation according to the principle of legality in a way that includes the nature of the law. While the Constitutional Court’s use of the material criterion together with the criterion of being based on the law in the formal sense allows for a wider control, it paves the way for parallelism with the decisions of the European Court of Human Rights with our domestic law.

Anahtar Kelimeler

The Law of the Administration, Restriction of the Internet, Rights and Freedoms, Law in Material Law, Law in Formal Sense

Kaynakça

• Altındağ, Halil (2016) İdarenin Yargısal Denetiminde Kanunilik Blokunun Genişleme- si, 1. Baskı, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.
• Atay, Ender Ethem (2012) İdare Hukuku, 3. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Atay, Ender Ethem (2014) “Hukuk Devleti İlkesi Işığında İdarenin Denetimi ve Kamu Denetçiliği Kurumu”, Ombudsman Akademik, S:1, s.1-30.
• Balta, Tahsin Bekir (1968/1970) İdare Hukukuna Giriş, Ankara, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları No:117.
• Barın, Taylan (2022) “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Uygulaması ve Hükûmet Siste- minin Tahlili”, S: Prof. Dr. M. Fatih UŞAN’a Dekanlıkta 10. Yıl Anısına Teşekkür Armağanı (2022-2), s.289-314.
• Çağlayan, Ramazan (2021) İdare Hukuku Dersleri, 9. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Dominika Bychawska-Siniarska (2018) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında İfade Özgürlüğünün Korunması, (Çeviren: Köksal, Tuğçe Duygu) Avrupa Konseyi, s.9.
• Günday, Metin (2011) İdare Hukuku, 10. Baskı, Ankara, İmaj Yayınevi.
• Gözler, Kemal (2019) İdare Hukuku Cilt I, 3. Baskı, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Karahanoğulları, Onur (2018) İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlem- ler, 4. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Karahanoğulları, Onur/Altıparmak, Kerem (2004) “Pyrrhus Zaferi: Leyla Şa- hin/Türkiye, AİHM/Hukuk, Düzenleyici İşlem/Kanun”, Hukuk ve Adalet Dergisi, S:3, s.249-276.
• Kaya, Mehmet Bedii (2020) “İnsan Hakları Ekseninde İnternetin Kontrolü ve Hukuki Sorumluluk Rejimi”, Anayasa Yargısı, C:37, S:2, s.159-203.
• Kılınç, Doğan (2010) “Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta İnternet Sitelerine Erişimin Engellenmesi ve İfade Hürriyeti”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergi- si, C:14, S:2, s.412.
• Özbudun, Ergun (2011) Türk Anayasa Hukuku, 12. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları. Özpolat, Haşim (2018) “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Maddi Anlamda Kanun Kriteri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S:33, s.610.
• Sever, D. Çiğdem (2021) Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında İdare Hukukunda Kanuna Dayanma İlkesi, 1. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Sevgili Gençay, Fatma Didem (2020) “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Yargısal Denetimi: İlk Kararlar-İlk İzlenimler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:151, s.1-27.
• Şanlı Atay, Yeliz (2011) Türk İdare Hukukunda Adsız Düzenleyici İşlemler, 1. Baskı, Ankara, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
• Ulusoy, Ali (2021) Yeni İdare Hukuku, 4. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Yıldırım, Turan (2017) “Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C:23, S:2, s.13-28.
• Akdeniz-Türkiye Kararı, AİHM, Başvuru No: 20877/10, K.T. 11.03.2014.
• Altuğ Taner Akçam-Türkiye Kararı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Başvuru No:27520/07, K.T. 25.10.2011.
• Kablis-Rusya Kararı, AİHM, Başvuru No: 48310/16, K.T. 30.04.2019.
• Kalda-Estonya Kararı, AİHM, Başvuru No: 17429/10, K.T. 19.01.2016.
• Leyla Şahin-Türkiye Kararı, AİHM, Başvuru No: 44774/98, K.T. 10.11.2005.
• OOO Flavus ve diğerleri-Rusya Kararı, AİHM, Başvuru No: 12468/15, 23489/15, 19074/16, K.T. 23.06.2020.
• Yıldırım-Türkiye Kararı, AİHM, Başvuru No: 3111/10, K.T. 18.12.2012.
• Ali Kıdık Başvurusu, Anayasa Mahkemesi, Başvuru No:2014/5552, K.T. 26.10.2017.
• Anayasa Mahkemesi, E:2014/87, K: 2015/112, T:08.12.2015.
• Mustafa Aydın Başvurusu, Anayasa Mahkemesi, Başvuru No: 2013/275, K.T. 06.10.2015.
• Yaman Akdeniz ve diğerleri Başvurusu, Anayasa Mahkemesi, Başvuru No:2014/3986, K.T. 02.04.2014.
• Youtube LLC Corporation Service Company ve Diğerleri Başvurusu, Anayasa Mahke- mesi, Başvuru No: 2014/4705, K.T. 29.05.2014.
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, E:2012/532, K:2015/169, T: 29.01.2015.
• Danıştay 10. Daire, E:2014/5003, K:2016/898, T: 19.02.2016.
• Danıştay 13. Daire, E:2007/9565, K:2008/6764, T:13.10.2008.
• Danıştay 6. Daire, E:1999/468, K:2000/850, T:15.02.2000.
• Danıştay 10. Daire, E:2002/5890, K:2005/7806, T: 16.12.2005.
• Danıştay 10. Daire, E:2002/5890, K:2005/7806, T: 16.12.2005.