Türk ve Amerikan Hukuklarında Canlandırmama Talimatının (DNR) Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 1, 197 - 239, 31.01.2024

Pelin Çavdar

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.1362406

Öz

Amerikan hukukunda hasta kalbi veya solunumu durduğunda kendisine kalp masajı yapılarak (CPR) yeniden canlandırma yapılmamasını (DNR) talep etme hakkına sahiptir. Özellikle kendi geleceğini belirleme hakkı, onurlu yaşama hakkı ve hasta özerkliğine saygı gösterilmesi gibi tıp hukukuna egemen olan temel ilkeler dikkate alınarak hastaya böyle bir imkân tanınmaktadır. Amerika’da hastanın DNR taleplerinin hukuki geçerliliği için aranan şekil eyaletlere göre farklılık göstermektedir. Amerika’da DNR talepleri büyük çoğunlukla hastanın/yasal temsilcinin talebiyle ve tıbbi yararsızlık söz konusu olduğunda düzenlenmektedir. DNR talimatlarının uygun kullanımına yönelik ilkeler de hekim ve hastaya yol gösterici niteliktedir. Türk hukukunda ise, DNR taleplerinin yasal bir geçerliliği bulunmamaktadır ve konu oldukça tartışmalıdır. Doktrinde konu hekimin mesleki özerkliği, hastanın kendi geleceğini belirleme hakkı, hastanın tedaviyi reddetme hakkı ve pasif ötanazi çerçevesinde incelenmektedir. Ancak pasif ötanazi ile sınırının çizilmemesi sebebiyle DNR talimatını uygulayan hekimin hukuki ve cezai sorumluluğu doğabilmektedir. Literatürdeki mevcut araştırmacılar, tıp hukuku ilkeleri ve etiği dikkate alınarak DNR talimatlarına geçerlilik tanınmasının ve Türk hukukunda da yasal bir zemine oturulmasının hekim ve hasta açısından daha uygun olacağı kanaatini taşımaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Hasta özerkliği, yeniden canlandırmama talimatı (DNR), kalp masajı (KPR), tıbbi yararsızlık, hastanın talebi, Hastanın kendi geleceğini belirleme hakkı, Tıp etiği

Legal Evaluation of Do Not Resuscitate Instruction (DNR) in Turkish and American Laws

Öz

When the patient's heart or breathing stops, he/she has the right to demand not to be resuscitated (DNR) by CPR in American law. In particular, the patient is given such an opportunity, taking into account the basic principles that dominate medical law, such as the right to self-determination, the right to live with dignity and respect for patient autonomy. In the USA, the form sought for the legal validity of the patient's DNR requests differs according to the states. In the USA, DNR requests are mostly made at the request of the patient/legal representative and in cases of medical futility. The principles for the proper use of DNR instructions are also guiding for the physician and the patient. In Turkish law, however, DNR requests do not have legal validity and the issue is highly controversial. In the doctrine, the subject is examined within the framework of the autonomy of the physician, the patient’s right to self-determination, patient's right to refuse treatment and passive euthanasia. However, when the border with passive euthanasia is not drawn, legal and criminal liability of the physician who applies the DNR instruction may arise. Most researchers in the literature are of the opinion that it would be more appropriate for the physician and the patient to give validity to the DNR instructions and to establish a legal basis in Turkish law, taking into account the medical law principles and ethics.

Anahtar Kelimeler

Patient autonomy, do not resuscitate instruction (DNR), cardiopulmonary resuscitation, (CPR), medical futulity, request of the patient, Patient’s Right to Self Determination, medical ethics

Kaynakça

• Ağın, Serenay (2023) “Hastanın Tedaviyi Ret Hakkı”, Yaşar Hukuk Dergisi, C:5, S:2, s.337-389.
• Akipek, Jale G./Akıntürk, Turgut/Ateş Karaman, Derya (2009) Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, İstanbul, Beta Yayınları.
• Antalya, O. Gökhan/Topuz, Murat (2019) Medeni Hukuk Cilt I, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Aintree University Hospitals NHSFoundation Trust v James [2013] UKSC 67, [2014] AC591, [2014] 1 All ER 573.
• Altunkaş, Aysun (2016) “Ötanazinin Türleri ve Ötanazinin Türk Ceza Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi”, III. Sağlık Hukuku Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Ötanazi Sempozyumu, Ankara.
• Artuk, Mehmet Emin/Yenidünya, A. Caner (2001) “Ötanazi”, Prof. Dr. Tuhan Tufan Yüce’ye Armağan, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, s.297-319.
• Aşkın, Uğur/Yeğrim, Orhan (2022) “Ötanazi ve Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Arasındaki İlişki”, TAAD, C:13, S:52, s.1-24.
• Babacan, Gül (2019) “Canlandırma Uygulanmasın Talimatının Hukuki ve Tıbbi Açıdan Değerlendirilmesi”: Hakeri Hakan/Doğan, Cahid (Editörler), III. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildirileri Kitabı C:1, Ankara, Legal Yayınları, s.559-565.
• Barber v SuperiorCourt, 147CalApp2d1006,195CalRptr484(1983).
• Baştürk, Engin (2003) “Do Not Resuscitate (DNR) Talimatının Temel Etik İlkeler Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuku Tarihi Dergisi, C:11, S:1, s.12-21.
• Bayraktar, Köksal (1982) Hekimin Tedavi Nedeniyle Cezai Sorumluluğu, İstanbul, Sermet Matbaası.
• Bernat, James L (2005) “Medical Futulity Definition, Determination and Disputes in Critical Care”, Neurocritical Care, C:2, S:2, s.198-205.
• Besiri, Arzu (2009) “Ötanazi ve Yaşam Hakkı”, S:6, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, s.188-203.
• Biton Serdaroğlu, Erika (2016) “Ötanazi- Ölme Hakkı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, C:22, S:3, s.463-491.
• Blackhall, Leslie J. (1987) “Must We Always Use CPR?”, New England Journal of Medicine, C:317, S:20, s.1281-1285.
• Bryan v. Rectors & Visitors of the University of Virginia, 95 F.3d 349 (1996).
• Causey v. St. Francis Med. Ctr., 719 So.2d 1072 (La. App. 2 Cir. 1998).
• Council on Ethical and Judicial Affairs, American Medical Association (1991) “Guidelines for appropriate use of Do-Not-Resuscitate Orders” JAMA, C:265 S:14, s.1868-1871.
• Cruzan v. Harmon 760 SW2d 408, cert granted, 58 USLW 9999 (US July 4, 1989) (No.88-1503).
• Çavdar, Pelin (2016) “Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Hukuk Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, C:22, S:3, s.735-764.
• Demirbaş, Timur (2014) Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Demirörs Özge/Arslan Hızal, Sevinç (2016) “Türk Ceza Hukuku Açısından Ötanazi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:65, S:4, s.1481-1516.
• Drane James F./Coulehan, John L. (1993) “The Concept of Futility: Patients Do Not Have the Right to Demand Medically Useless Treatment”, Health Progress, C:74, S:10, s.28-32.
• Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan (2021) Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi.
• Emrah Öder, Bertil (2011) Hak ve Özgürlükler Temelinde Ötanazi: Anayasa Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme, Hukuk ve Etik Boyutuyla Ötanazi Centel/Nur (Derleyen), İstanbul, On İki Levha Yayınları, s.1-26.
• Ersoy, Nermin (2013), “Yaşamın Sonuyla İlgili Etik Konular: I-II Çağdaş Tıp Etiği”: Demirhan Erdemir, Ayşegül/Öncel, Öztan/ Aksoy, Şahin (Editörler) Ankara, Nobel Tıp Yayınları.
• Foody v Manchester Memorial Hospital, 40 Conn Supp 127, 482 A2d 713 (1984).
• Fritz Zoe/Fuld Jonathan (2010) “Ethical Issues Surrounding Do Not Attempt Resuscitation Orders: Decisions, Discussions and Deleterious Effects”, Journal of Medical Ethics, C:36, S:10, s.593-597.
• Gökcan, Hasan Tahsin (2014) Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Gönenç, Fulya İlçin (2005) “Hukuki ve Etik Açıdan Resüsitasyon” Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, S:36, s.50-51.
• Gülel, İlhan (2018) Tıbbi Müdahaleye Rıza, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Güven, Kudret (2000) Kişilik Hakları ve Ötanazi, Ankara, Nobel Yayınları.
• Güven, Tolga/Sert, Gürkan (2010) “Advance Directives in Turkey’s Cultural Context: Examining The Potantial Benefits For The Implementation of Patient Right”, Bioethics, C:24, S:3, s.127-133.
• Hackler, J. Chris/Hiller, F. Charles (1990) “Family Consent to Orders Not to Resuscitate Reconsidering Hospital Policy”, JAMA, C:264, S:10, s.1281-1283.
• Hakeri, Hakan (2023) Tıp ve Sağlık Hukuku El Kitabı, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Hakeri, Hakan (2022) Tıp Hukuku (2 Cilt) Cilt I: Genel Hükümler- Cilt II: Özel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Hakeri, Hakan (2007) Tıp Hukuku, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Hassanein, Fatma Betül (2021) “DNR Talebinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İbni Haldun Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Helvacı, Serap (2021) Gerçek Kişiler, İstanbul, Legal Yayınları.
• Holt, Gregory E./Sarmento, Bianca/Kett, Daniel/Goodman Kenneth W. (2017) “An Unconscious Patient With A DNR Tattoo” N Engl J Med, C:377, s.2192-2193.
• In re Baby K, 16 F. 3d. 590 (1994).
• İmamoğlu, S. Hülya (2016) “Hasta Vasiyetine İlişkin Bazı Meseleler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:65, S:1, s.199-230.
• Jecker, Nancy/ Pearlman, Robert A. (1993) “Medical Futility: The Duty Not To Threat” Cambridge Q. Healthcare Ethics, C:2, S:2, s.1151-159.
• Kahraman, Zafer (2016) “Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahaleye Hastanın Rızası”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:7, S:1, s.479-510.
• Kayıhan, Şaban/ Ünlütepe, Mustafa (2017) Medeni Hukuka Giriş ve Türk Medeni Kanunu’nun Başlangıç Hükümleri, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Kelley, K. (1995) “The Patient Self-Determination Act. A matter of life and death” Physician Assist, C:19, S:3, s.49, s.19-60.
• Koca, Mahmut/ Üzülmez, İlhan (2020) Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara, Adalet Yayınları.
• Kurtulan Güner, Gökçe (2021) “Karşılaştırmalı Bir Bakış Açısıyla İleriye Dönük Hasta Direktifleri ve Türk Hukuku İçin Öneriler”, İstanbul Hukuk Mecmuası, C:79, S:2, s.409-439.
• Kuvaki, Bahar/Boztaş, Nilay/Kaplan, Meryem/Hacıoğlu, Caner/Yaprak, Esra/Ayaz, Oğuzhan (2014) “Hastanemizde Cerrahi Bölümlerde Çalışan Doktorların Yeniden Canlandırma Yapmama Talimatı Konusundaki Görüşleri”, DEU Tıp Fakültesi Dergisi, C:28, S:1, s.21-26.
• Landos, John D./Singer, Peter A./Walker, Robert M. et al (1989) “The Illusion of Futuility in Clinical Practice” The American Journal of Medicine, C.87, S:1, s.81-84.
• Lemmens, Christophe (2013) “The New Style of End-of Life Cases: A Patients Right to Demand Treatment or a Physician’s Right to Refuse Treatment? The Futility Debate Revisted?”, European Journal of Health Law, C: 20, S: 2, s.167-183.
• Lieberman, Jennifer (2014) “Do not Resuscitate Orders” <https://www.academia.edu/ 6884259/Do_Not_Resuscitate_Orders> s.e.t. 07.09.2023.
• Lo, Bernard/Saika, Glenn/Strull, William/Thomas Elizabeth/Showstack, Jonathon (1985) “Do Not Resuscitate Decisions. A Prospective Study at Three Teaching Hospitals”, Arch Intern Med, C:145, S:6, s.1115-1117.
• Maşallah, Maral (2017) “Ötanazi’nin Yaşam Hakkı Açısından Değerlendirilmesi”, İstanbul Barosu Dergisi, C:191, S:2, s.148; s.145-155.
• McArdle, E.F. (2002) “New York's Do-Not-Resuscitate Law: Groundbreaking Protection of Patient Autonomy or a Physician's Right to Make Medical Futility Determinations?” DePaul Journal of Health Care Law, C:6, S:55, s.55-82.
• Oktay Özdemir, Saibe (2020) “Tıbbi Müdahaleler Alanında Önceden Verilmiş Talimatlara (Hasta Vasiyeti) İlişkin Gelişmeler ve Türk Hukukundaki Geçerliliği”: Saibe Oktay Özdemir/Azra Arkan Serim (Editörler), Prof. Dr. Galip Sermet Akman’a Armağan, İstanbul, Filiz Kitabevi, s.601-630.
• O’Shea E.M./Penson R.T./Stern T.A./Younger J./Chabner B.A./Lynch Jr T.J. (1999) “A Staff Dialogue on Do Not Resuscitate Orders: Psychosocial Issues Faced by Patients, Their Families, and Caregivers”, Oncologist, C:4, s.256-262.
• Office of Technology Assessment (1987) Life-Sustaining Technologies and the Elderly Washington, DC: US Congress; Publication OTA-BA s.306. Bkz. <https://www.princeton.edu/~ota/disk2/1987/8714/8714.PDF> s.e.t. 15.09.2023.
• Oğuzman M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay Özdemir, Saibe (2022) Kişiler Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi.
• Özcan, Burcu G./Özel, Çağlar (2007) “Kişilik Hakları-Hasta Hakları Bağlamında Tıbbi Müdahale Dolayısıyla Çıkan Hukuki İlişkide Hekimin Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü ve Aydınlatılmış Rızaya İlişkin Bazı Değerlendirmeler”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, C:10, S:1, s.49-73.
• Özdemir, Merve (2013) “İleriye Yönelik Sağlık Talimatları Uygulaması ve İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”: Hakan Ertin/Merve Özdemir (Yayına Hazırlayanlar), Hayatın Başlangıcı ve Sonu, Tıbbi, Dini ve Etik Sorunlar, İstanbul, İsar Yayınları.
• Özsunay, Ergun (1982) “Alman ve Türk Hukuklarında Hekimin Hastayı Aydınlatma Ödevi ve İstisnaları”, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler V. Sempozyumu, Ankara, s.31-59.
• Öztürk, Bahri (2008) Ötanazi, Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları, V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Ankara, Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Üstün, Çağatay/Aygörmez Uğurlubay, Gülsün Ayhan (2014) “Sağlık Hukukunda Bireyin Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Bu Hakkın Etik Açıdan Değerlendirilmesi”, Fasikül Hukuk Dergisi, C:6, S:53, s.29-37.
• Saiyad, Saleem (2009) “Do Not Resuscitate: A Case Study from the Islamic Viewpoint”, JIMA, C:141, S:3, s.109-113.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar (2013) “Özel Hayatın Kapsamı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Bir Değerlendirme”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:17, S:3, s.227-266.
• Samuels, Alec (2022) “Do Not Resuscitate: Lawful or Unlawful”, Medicine, Science and The Law, C:62, S:2, s.144-148.
• Sans S./Kesteloot H./Kromhout D. (1997) “The Burden of Cardiovascular Diseases Mortality in Europe. Task Force of the European Society of Cardiology on Cardiovascular Mortality and Morbidity Statistics in Europe” European Heart Journal, C:18, S:12, s.1231-1248.
• Schade S.G./Muslin H. (1989) “Do Not Resuscitate Decisions: Discussions with Patients” J Med Ethics, C:15, s.186-190.
• Schneiderman L.J./Jecker N.S./Jonsen A.R. (1990) “Medical Futility: Its Meaning and Ethical Implications” C:112, S:12, Annals of Internal Medicine, s.949-954.
• Sert, Hüseyin/Gözdemir, Muhammed/Işık, Bünyamin (2007) “Kardiyopulmoner Canlandırma Yapılmaması Etik Mi?”, Yeni Tıp Dergisi, C:24, s.85-89.
• Sert, Gürkan (2012) “Türk Hukukunda Bilinci Açık Hastanın Tedaviyi Ret Hakkının Tıp Hukuku ve Etiği Açısından İncelenmesi ve Tıp Etiği”, Terazi Hukuk Dergisi C:7, S:70, s.14-21.
• Söğüt, İpek Sevda/Tuna, Ekin (2017) “Hastanın Tıbbi Yaşam İradesine Dair Hukuki Vasıtalar”, Tıp Hukuku Dergisi, C:6, S:12, s.255-295.
• Şahbaz, İbrahim (2009) “Bir Sosyal Hak Olarak Sağlık Hakkı”, TBB Dergisi, S:86, s.405-424.
• Superintendentof BelchertownStateSchool v Saikewicz, 373Mass728,370 NE2d 417 (1977).
• Tacir, Hamide (2016) “Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, III: Sağlık Hukuku Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Ötanazi Sempozyumu”, Ankara.
• Tacir, Hamide (2011) Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, İstanbul, On iki Levha Yayınları.
• Temiz, Özgür (2014) “Türk Hukukunda Bir Temel Hak Olarak Sağlık Hakkı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C:69, S:1, s.165-188.
• Thobaben, M/Proctor, C. (1996) “Patient Self-Determination Act: Advocating for the Patient's Wishes”, Home Care Provid., C:1, S:3, s.157-158.
• Truog, Robert D./Brett, Allen S./Frader, Joel (1992) “Sounding Board: The Problem With Futility” New England Journal of Medicine, C:326, S:23, s.1560-1564.
• Ünver, Yener/Kaya Suzan (2017) Alman Tıp Hukukunda Hasta Talimatı, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Venneman Sandy/Harris, Narnor P./Perish M./Hamilton, M. (2008) “Allow Natural Death Versus Do Not Resuscitate: Three Words That Can Change a Life”, J Med Ethics, C:3, s.2-6.
• Weir, Robert (1989) Abating Treatment With Critically Ill Patients: Ethical and Legal Limits to the Medical Prolongation of Life, Oxford, Oxford University Press Yayınları, s.455.
• Wendland v. Sparks, 574 N.W.2d 321, 332 (1998).
• Wreen, Michael (2004) “Medical Futulity and Physician Discretion”, J Med Ethics, S:30, s.275-278.
• Yalım, Yasemin (2014) Ötanazi, Uluslararası Türk-Amerikan Tıp Hukuku ve Etiği Sempozyumu, Ankara, Seçkin Yayınları.
• Yavuz, Cevdet/Erlüle, Fulya/Topuz, Murat (2017) Yeni Vesayet Hukukuna Doğru: Yetişkinlerin Korunması Hukuku (İsviçre Örneği), İstanbul, Beta Yayınları.
• Yıldız, Murat (2016) “Ötanazi Hasta Vasiyetnamesi ile Palyatif Hospis Bakımına Genel Bir Bakış, Adli Sosyal Hizmet; Yaklaşım ve Müdahale”: Yücel, Didem/Gönültaş, M. Burak (Editörler) Ankara, Nobel Yayınları, s.342-362.