Bir Yöntem Olarak Dijital Görsel-İşitsel Veri Tabanı Oluşturma: “Sinematik Mekânlar” Örneği

Yıl 2024, Sayı: 31, 201 - 213, 29.01.2024

Esin Paça Cengiz , Elif Akçalı

https://doi.org/10.17484/yedi.1364736

Öz

Bu makalede Türkiye Sineması Görsel-İşitsel Ansiklopedisi isimli projenin ‘Sinematik Mekânlar’ bölümünün içeriği ve kapsamı aktarılacak ve yöntem olarak dijital görsel-işitsel veri tabanı oluşturmanın ve videografik üretimin sinema çalışmaları alanında ne gibi işlevleri olabileceği tartışılacaktır. Projeye adını veren sinematik mekânlar kavramı sadece filme arka plan olarak hizmet eden ve estetik olarak çerçevelenmeye uygun manzara ve yapıları kapsamaz; Türkiye Sineması’nda yıllar boyunca yüzlerce filmde tekrar tekrar kullanılmış, hafıza ve hatırlama ile organik bir ilişki kuran mekânları da tanımlar. Sinema yoluyla toplumsal hafızamızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş Pierre Loti Çay Bahçesi, Haydarpaşa Garı, Taksim Meydanı gibi kentin belirleyici mekânları ile izleyicinin gördüğü anda tanıdığı Yeşilköy, Büyükada ve Kuzguncuk’taki köşkler ve yalılar gibi iç mekânlar da bu kavramla tanımlanabilir. Bu makalede, proje kapsamında gerçekleştirilen videografik çalışma aracılığı ile bir arada incelenmesi mümkün kılınmış bir dış ve bir iç mekânın (Galata Köprüsü ve Cam Kapılı Köşk) incelemesi yapılacak ve dijital arşiv ve videografinin film çalışmaları alanında yeni yöntemler olarak öne sürdükleri farklı olanaklar tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dijital beşerî bilimler, videografik film çalışmaları, Türkiye sineması, sinematik mekânlar

Digital Audio-Visual Data Base Design as a Method: The Case of “Cinematic Locations”

Öz

In this article, the content and scope of the project entitled the Audiovisual Encyclopaedia of Cinema in Turkey will be discussed with specific attention to its first section, ‘Cinematic Locations’. A closer look at the process of building a digital audiovisual database will reveal the possibilities and functions of its relationship to videographic production in cinema studies. The concept of cinematic locations does not only include landscapes and structures that serve as a background for the film and are suitable for framing aesthetically; it also describes places that have been used repeatedly in hundreds of films over the years in Turkish Cinema and that establish an organic relationship with collective memory and remembrance. Places that define the city such as the Pierre Loti Tea Garden, Haydarpaşa Train Station, and Taksim Square, which have become an integral part of our social memory through cinema, and interior spaces such as mansions and waterside residences in Yeşilköy, Büyükada and Kuzguncuk, which are readily recognizable to audiences, can also be defined with this concept. In this article, two videographic works, one on an exterior and the other on an interior space (Galata Bridge and Glass Door Mansion), produced within this project will be examined in an attempt to reveal the different possibilities that digital archive and videography offer as new methods in the field of film studies.

Anahtar Kelimeler

digital humanities, videographic film studies, Turkish Cinema, cinematic locations

Kaynakça

• Akad, Ö. L. (2004). Işıkla karanlık arasında. İletişim Yayınları.
• Akan, T. (2002). Anne kafamda bit var. Can Yayınları.
• Akbulut, H. (2020). Kültürel ve toplumsal bir pratik olarak sinemaya gitmek araştırmasından etnografik deneyimler ve hikâyeler. Özsoy, A. (Ed.), Sinema, seyir ve seyirci: Türkiye’de 2000 sonrası değişen seyir kültürü ve yeni seyir deneyimleri içinde (s.117–141). Literatürk Akademia Yayınları.
• Arslan, S. (2011). Cinema in Turkey: A new critical history. Oxford University Press.
• Arslan, U. T. (2005). Bu kabuslar neden Cemil. Metis Yayınları.
• Balan, C. (2014). Münevverler harikalar sinemasında: Yirminci yüzyıl dönümü İstanbul’unda sinema deneyimleri. Bayrakdar, D. (Ed.), Türkiye film araştırmalarında yeni yönelimler 11 içinde (s.195-203). Bağlam Yayınları.
• Balan, C. (2015). Imagining women at the movies: Male writers and early film culture in Istanbul. Gledhill, C. ve Knight, L. (Ed.) Doing women’s film history: Reframing cinemas, past and future içinde (s. 53–65). University of Illinois Press.
• Balan, C. (2022). Sebahat Filmer ve Binnaz filmi: Sinemasal bir palimpsestte gerçek, kurmaca ve kadınların eylemliliği. Fe Dergi, 14 (2), s. 103-116.
• Belkıs, L. (2006). İpek çoraplar. Doğan Kitap.
• Bellour, R. (2000). Analysis of film. Indiana University Press.
• Biltereyst, D. (Ed.). (2019). The Routledge companion to new cinema history. Routledge.
• Bozis, S ve Bozis, Y. (2014). Paris’ten Pera’ya sinema ve Rum sinemacılar. Yapı Kredi Yayınları.
• Burdick, A., Drucker, J., Lunenfeld, P., Presner, T. ve Schnapp, J. (2012). Digital_humanities. The MIT Press.
• Chapman, J., Glancy, M. ve Harper, S. (Ed.). (2007). The new film history: Sources, methods, approaches. Palgrave Macmillan.
• Çam, A. (2018). 1960-1975 yılları arasında Adana’da filmcilik ve sinemacılık işi. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, s. 9–41.
• Çam, A. ve Şanlıer Yüksel, İ. (2020). Türkiye sinema mekânları, seyir ve seyirci araştırmaları bibliyografyası: Yaklaşımlar, kaynaklar ve yöntemler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), s.593-632.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2013). 1903 Sinematograf imtiyazı. Toplumsal Tarih, 229, 26-32.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2016). Çocuklar ve kadınlar: Geç Osmanlı döneminde sinema hakkında bir mütâlaa. Alternatif Politika [Özel Sayı], s. 1–29.
• Dinçer, S. M. (1996). Türk sineması üzerine düşünceler. Doruk Yayınları.
• Elsaesser, T. (2005). European cinema: Face to face with Hollywood. Amsterdam University Press.
• Elsaesser, T. (2016). Film history as media archaeology: Tracking digital cinema. Amsterdam University Press.
• Erdoğan, N. (2018). Geçmişin sinema seyircilerini araştırmak: Arşivler, bellekler ve yöntemler. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 9(1), s. 209–211.
• Erdoğan, N. (2020). Osmanlı ve erken cumhuriyet dönemi’nde sinema üzerine yapılmış tarih ve tarihyazımı çalışmalarına ilişkin bir literatür değerlendirmesi (1946-2020). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), s. 473-494.
• Ertaylan, A. (2013). Yeşilçam döneminde Van’ın sinema kültürü. Journal of Turkish Studies, 8(8), s. 1839– 1857.
• Ertuğrul, M. (2007). Benden sonra tufan olmasın. Remzi Kitabevi.
• Evren, B. (2006). İlk Türk filmleri. Es Yayınları.
• Grant, C. (2009). Video essays on films: A multiprotagonist manifesto. Film Studies For Free. http://filmstudiesforfree.blogspot.com/2009/07/video-essays-on-films-multiprotagonist.html
• Grant, C. (2012a). Video essays and scholarly remix: Film scholarship’s emergent forms- audiovisual film studies, pt 2. Film Studies For Free. http://filmstudiesforfree.blogspot.com/2012/03/video-essays-and-scholarly-remix-film.html Grant, C. (2012b). Knowing that/knowing how? On audiovisual film studies, part 1: Practice-led film research. Film Studies For Free. https://filmstudiesforfree.wordpress.com/2012/03/06/knowing-thatknowing-how-on-audiovisual-film-studies-part-1-practice-led-film-research/
• Grant, C. (2013a). Déjà-viewing?: Videographic experiments in intertextual film studies. Mediascape: UCLA’s Journal of Cinema and Media Studies. https://sro.sussex.ac.uk/41656/
• Grant, C. (2013b). How long is a piece of string: The practice, scope and value of videographic film studies and criticism. Reframe. https://reframe.sussex.ac.uk/audiovisualessay/frankfurt-papers/catherine-grant/
• Gold, M. K. (Ed). (2012). Debates in the digital humanities. University of Minnesota Press.
• Gökmen, E. ve Gür, H. (2017). Yazlık açıkhava sinemaları: Sinema mekânlarlarının sosyal bir alan olarak işlevleri. Erciyes İletişim Dergisi, 5 (2), (s. 2–18).
• Güngör Kılıç, E. (2020). Genç seyircinin belleği: Yeşilçam’ın genç seyirciye anımsattıkları. Özsoy A. (Ed.) Sinema, seyir ve seyirci: Türkiye’de 2000 sonrası değişen seyir kültürü ve yeni seyir deneyimleri içinde (s. 249–284). Literatürk Akademia Yayınları.
• Gürata, A. (2000). Türkiye’de Mısır Sineması. İletişim Araştırmaları Dergisi (7), s. 173-194.
• Gürata, A. (2004). Türkiye’de uluslararası film gösterimi ve kültürlerarası alımlama (1910 -1950). Bayrakdar, D. (Ed.), Türk film araştırmalarında yeni yönelimler 4 içinde (s. 35-47). Bağlam Yayınları.
• Higson, A. (2000). The limiting imagination of national cinema. Hjört, M. ve MacKenzie, S. (Ed.), Cinema and Nation içinde (s. 63-74). Routledge.
• Işığan, İ. A. (2000). Türk sineması çalışmalarında 1950 öncesinin dışlanması. İletişim, 7, s. 195-212.
• Kaya, D. (2007). Ayastefanos’taki Rus abidesi: Kim yıktı? Kim çekti? Kim ‘yazdı’? Bayrakdar, D. (Ed.) Türk film araştırmalarında yeni yönelimler 6 içinde (s. 17-29). Bağlam Yayınları.
• Kaya Mutlu, D. (2010). Between tradition and modernity: Yeşilçam melodrama, its stars, and their audiences. Middle Eastern Studies, 46(3), s. 417–431.
• Kayalı, K. (2003). Türk sinema tarihlerinin sınırlılıklarını aşmanın yolları. Dinçer, S. (Ed.), Türk sineması üzerine düşünceler içinde (s. 57-73). Doruk Yayınları.
• Kaynar, H. (2009). Al gözüm seyreyle dünyayı: İstanbul ve sinema. Kebikeç, 27, s. 191–220.
• Keathley, C. (2011). La caméra-stylo: Notes on video criticism and cinephilia. A. Clayton ve A. Klevan (Ed.), The Language and Style of Film Criticism içinde (s. 176-189). Routledge.
• Keathley, C., Mittel, J. ve Grant, C. (2019). The videographic essay: Practice and pedagogy. http://videographicessay.org
• Keskiner, A. (2018a). Çiçek gibi. Literatür Yayıncılık.
• Keskiner, A. (2018b). Yine mi çiçek. Literatür Yayıncılık.
• Keskiner, A. (2018c). Elbette çiçek. Literatür Yayıncılık.
• Kırel, S. (2005). Yeşilçam öykü sineması. Babil Yayınevi.
• Kirsch, A. (2014). Technology is taking over English departments: The false promise of the digital humanities. The New Republic. https://newrepublic.com/article/117428/limits-digital-humanities-adam-kirsch
• Kuhn, A. ve Westwell, G. (2020). Oxford dictionary of film studies. https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/acref/9780198832096.001.0001/acref-9780198832096-e-0940?rskey=4MyRcj&result=915
• Lebow, A. (2016). Seeing revolution non-linearly: www.filmingrevolution.org, Visual Anthropology, 29(3), s. 278-295.
• Levenberg, L., Neilson, T.,ve Rheams, D. (2018). Research methods for the digital humanities. Palgrave Macmillan.
• Liman, A. S. (2014). Gaziantep’te sinema, seyir ve seyirci (1923-1980). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 47, s. 97-123.
• Maltby, R., Stokes, M. ve Allen, R. (2007). Going to the movies: Hollywood and the social experience of cinema. Chicago University Press.
• Maltby, R., Biltereyst, D. ve Meers , P. (Ed.). (2011). Explorations in new cinema history: Approaches and case studies. Wiley Blackwell.
• Marks, Laura U. (2004). Haptic visuality: Touching with the eyes. Framework: The Finnish Art Review, 2, s. 79-82.
• Martin, A. (2012). A voice too much. De Filmkrant. https://reframe.sussex.ac.uk/audiovisualessay/reflections/adrian-martin-a-voice-too-much/
• McCarty, W. (2014). Humanities computing [Paperback edition]. Palgrave Macmillan.
• Mulvey, L. (2006). Death 24x a second: Stillness and the moving image. Reaktion.
• Özen, E. (2009). Geçmişe bakmak: Sinema tarihi üzerine eleştirel bir ı̇nceleme. Kebikeç, 27, s. 131-155.
• Özgüç, A. (2005). Türlerle Türk sineması: Dönemler/modalar/tiplemeler. Dünya Yayıncılık.
• Özgüç, A. (2009). Türk sinemasında İstanbul. Horizon. International.
• Özön, N. (2010). Türk sineması tarihi 1896-1960. Doruk Yayımcılık.
• Özsoy, M. (2020). Bir zamanlar Giresun’da sinemaya gitmek: Görüşmeler ve fotoğraflarla bir sözlü tarih çalışması. Özsoy A. (Ed.), Sinema, seyir ve seyirci: Türkiye’de 2000 sonrası değişen seyir kültürü ve yeni seyir deneyimleri içinde (s. 167–198). Literatürk Akademia Yayınları.
• Öztürk, S. (2005). Erken cumhuriyet döneminde sinema seyir siyaset. Elips Kitap.
• Özyılmaz, Ö. (2016). Türkiye’de sesli filme geçiş. Alternatif Politika [Özel Sayı], s. 30–54.
• Refiğ, H. (1971). Ulusal sinema kavgası. Dergâh Yayınları.
• Röngen-Kaynakçı, E. (2006). Türk sinema tarihi ve ‘kayıp’ filmler. Bayrakdar, D. (Ed.), Türkiye Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 5 içinde (s. 73-79). Bağlam Yayınları.
• Schreibman, S., Siemens, R. G. ve Unsworth, J. (Ed.). (2004). A companion to digital humanities. Blackwell.
• Scognamillo, G. (2009). 60’lı yıllar: Yeşilçam sinemasının altın çağı. Dadak, Z. ve Göl,B. (Ed.), 60’ların Türk Sineması (s. 13-22). Antalya Kültür Sanat Vakfı.
• Sinematik Mekanlar. (2022). Çam Kapılı Köşk. Vimeo. https://vimeo.com/867117053
• Sinematik Mekanlar. (2022). Galata Köprüsü. Vimeo. https://vimeo.com/867114776
• Şanlıer Yüksel, İ. ve Çam, A. (2019). Adana sinema tarihinden kadınların seyir deneyimine dair fragmanlar. Kültür ve İletişim, 44(1), s. 63–94.
• Şavk, S. (2018). Dijital yöntem ve araçlar Türkiye sinema tarihi çalışmaları açısından ne vaat ediyor? Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 9(1), s. 199–208.
• Şoray, T. (2012). Sinemam ve ben. NTV Yayınları.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2015). 2015- 2019 Dönemi strateji planı. https://sgb.ktb.gov.tr/Eklenti/39219,stratejik-plan-2015-2019v3pdf.pdf?0
• Tunç, E. (2012). Türk sinemasının ekonomik yapısı (1896 -2005). Doruk Yayımcılık.
• Yılmaz, A. (1991). Hayallerim, aşkım ve ben. Simavi Yayınları.