REFLECTIONS OF FEMINISM IN PAINTING IN TÜRKİYE BETWEEN 1980-1990

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 92 - 104, 28.07.2025

Simay Eker

https://doi.org/10.57205/yenifikirjournal.1730321

Öz

The female figure has been used in art for centuries. While some periods symbolize birth, some periods have been life itself. In societies that have developed over time, the meaning of women's existence has also changed. Works of art are a document that reflects social memory. When the position of women in society is examined, the reflections of the results of the conditions of the period are seen. Until some changes made with the effect of Tanzimat in the Ottoman Empire, women were examined in a certain status and excluded from art activities, while this situation was broken with the opening of İnas Sanayi-i Nefise School in 1882, and they started to take part in art education and activities. With the Republican period, women had equal working areas with men with the rights provided to them, and at the same time, they started to appear reactively in social problems and events. While the 1980s started a process of change all over the world, women, who started to take their place in the social order, started to approach the objectification in art, which was stereotyped in the society, with a critical reaction with the influence of feminism thought. In patriarchal societies, the facts imposed on women and the accepted judgments have begun to be broken, and as a result, identity problems have emerged in the society. The transition from the village to the city, the entry of women into business life, the right to have a say in the family structure, as well as the intense ideological events of the period were the subjects of women artists. In this period, while women artists created their own artistic lines, they also gained a place in the artistic field with different installation works.
In this study, the artistic reflections of the female figure between 1980-90 were examined. In order to make this evaluation, first of all, the historical process of art is mentioned, the preparatory process in the development of figures, which has been prepared since the Ottoman Empire in Turkey, has been examined, and it has been detailed through women artists such as Nur Koçak, Gülsün Karamustafa, Nil Yalter, Füsun Onur, who showed the influence of feminism in the 1980-1990s.

Anahtar Kelimeler

Art , Woman , Painting , Gender

1980-1990 YILLARI ARASI TÜRKİYESİNDE RESİM SANATINDA FEMİNİZM YANSIMALARI

Öz

Kadın figürü sanatta yüzyıllardır kullanılmıştır. Kimi dönem doğumu simgelerken kimi dönem yaşamın kendisi olmuştur. Zamanla gelişen toplumlarda kadının varlık anlamı da değişiklik göstermiştir. Sanat eserleri toplumsal belleği yansıtan bir belge niteliğindedir. Kadının toplum içerisindeki konumu İncelendiğinde ise dönemin koşullarının sonucunun yansımaları gözükmektedir. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat etkisi ile yapılan birtakım değişiklikler sürecine kadar, Kadın anlam olarak toplumda söz hakkı edinemeyen belli bir statüde incelenen ve sanat faaliyetlerinin dışında tutulurken 1882 yılında İnas Sanayi-i Nefise Mektebinin açılması bu durum kırılmış, sanat eğitimleri ve faaliyetleri içerisinde yer almaya başlamışlardır. Cumhuriyet dönemi ile kadın kendisine sağlanan haklarla erkekle eşit çalışma alanlarına sahip olmuş aynı zamanda toplumsal sorunlarda ve olaylarda tepkisel olarak boy göstermeye başlamıştır. 1980’li yıllar tüm dünyada bir değişim sürecini başlatırken toplumsal düzende yer edinmeye başlayan kadın, feminizm düşüncenin etkisi ile toplumda kalıplaşmış sanattaki nesneleştirmeye eleştirel bir tepkiyle yaklaşmaya başlanılmıştır. Ataerkil toplumlarda kadına dayatılan olgular ve kabul gören yargılar kırılmaya başlanmış sonucunda da toplumda kimlik sorunları ortaya çıkmıştır. Köyden kente geçiş, kadının iş hayatına girişi, aile yapısındaki söz hakkı aynı zamanda dönemin yoğun ideolojik olayları kadın sanatçıların konusu olmuştur. Bu dönem kadın sanatçılar kendi sanatsal çizgilerini oluştururken aynı zamanda farklı enstalasyon çalışmaları ile sanatsal alanda yer edinmişlerdir.
Bu çalışmada kadın figürünün 1980-90 yılları arasındaki sanatsal yansımaları irdelenmiştir. Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için öncellikle sanatın tarihsel sürecine değinilmiş, Türkiye’de Osmanlıdan itibaren zemin hazırlana figür gelişimindeki hazırlık sürecine bakılmış ve 1980-1990 yılları içerisinde feminizm etkisini gösteren Nur Koçak, Gülsün Karamustafa, Nil Yalter , Füsun Onur gibi kadın sanatçılar üzerinden detaylandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sanat , Kadın , Resim , Toplumsal Cinsiyet

Kaynakça

• Akbulut, S., & Öztürk, N. (2022). Feminizm kuramının dönüşümü ve güncel yansımaları. Kadın Çalışmaları Dergisi, 9(2), 1047–1063.
• Akçaoğlu, Z. (2010), Bir Kadın Sanatçı Şükriye Dikmen, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3
• Aksüğür Duben, İ. (1987). Türk resmi ve eleştirisi (1880-1950) . Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı , Doktora Tezi , İstanbul.
• Aktan, G. (2015). Resim Sanatında Kadın Figürü Betimlemeleri. Anadolu Üniversitesi . Antmen, A. (2019). Sanatçılardan yazılar ve açıklamalarla 20. Yüzyıl batı sanatında akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Arslan, A. (7 Mart 2016). Çatalhöyük ve Ana Tanrıça Eleştirisi. Arkeofili. https://arkeofili.com/catalhoyuk-ve-ana-tanrica-elestirisi/ (Erişim Tarihi:05.04.2025)
• Artkolik .(2019). “Bilge Koleksiyonu” Galeri Feriye’de. https://www.artkolik.net/sergiler/bilge-koleksiyonu-galeri-feriyede-5392 (Erişim Tarihi:03.05.2025)
• Aslanapa, O. (1986). Türk Minyatür Sanatının Gelişmesi. Erdem, 2(6), 851-866.
• Atan B., (2021), Eren Eyüboğlu'nun resim sanatında kültürel imge olarak ikonografik etkiler , Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir
• Azéma, M. (2015). De l’image à la narration graphique à l’Aurignacien. Aurignacian Genius 7. Art, technologie et société des premiers hommes modernes en Europe. https://doi.org/10.4000/palethnologie.850. (Erişim Tarihi:15.05.2025)
• Batu, T. (2023). Öykülerinde Sanatçı Kadınlar: Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Sanat Bağlamında Özne olarak Sanatçı. Kadın/Woman 2000, 23(2), 89-110.
• Baykal, G. (2023). Çağdaş Türk sanatında arabesk kültür: Gülsün Karamustafa’nın işlerinde göç, kimlik ve estetik, Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Çakıroğlu, E. (2021). Feminist sanatta kadın temsilleri ve Renee Cox yapıtlarının çözümlenmesi = Women's representations in feminist art and analysis of Renee Cox artworks [Bildirisi]. 4. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, Pamukkale Üniversitesi.
• Dede, E. (2015). Çağdaş Sanat Eserlerinde Toplumsal Cinsiyet Sorgulamaları. Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(2), 113-134. https://doi.org/10.20488/austd.87292
• Demirci, M. H., & Kurt C.,(2022) “Gülsün Karamustafa’nın Sanatında Gündelik Nesneye Odaklı Anlatılar”. Art-Sanat, 83-101. https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.879592.
• Dintino, T. C. (26 Nisan 2022). Feminist Artist Judy Chicago’s The Dinner Party: Celebrating Women Across Time. Nasty Women Writers. https://www.nastywomenwriters.com/feminist-artist-judy-chicagos-the-dinner-party-celebrating-women-across-time/ (Erişim Tarihi:27.06.2025)
• Ede M F., 1980 Sonrası Türkiye'de Sanat ve Feminist Kuram, https://www.academia.edu/122069942/1980_Sonras%C4%B1_Tu_rkiyede_Feminist_Sanat
• Eldem, E. (2010). Osman Hamdi Bey sözlüğü, 1. bs., İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Eray Sarıtaş, Ş. (2020). Dede Korkut Kitabı’nda Toplumsal Cinsiyet Rolleri Ekseninde Kadınlık Olgusu, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(3), 1949-1964
• Erdok N., (1977), Figüratif Resimde Bakış Diyalektiği ve Bakış-Espas İlişkisi, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Yayın No: 70, İstanbul
• Erişti, Ö. C. (2015). Geç Dönem Osmanlı Resim Sanatında Kadın İmgesinin Temsili. Moment Dergi, 2(2), 59-79. https://doi.org/10.17572/moment.409662
• Ertem,E. (2019 Kasım 4),Mutluluk Resimlerimiz. Kitaptan Sanata. https://www.kitaptansanattan.com/mutluluk-resimlerimiz/ (Erişim Tarihi:13.05.2025)
• Galerist.(2025). Nil Yalter Biyografi (Erişim Tarihi:21.03.2025) https://www.galerist.com.tr/tr/artists/39-nil-yalter/biography/
• Garcia, S.(2018), Türk Çağdaş Resim Sanatı Ve Özgün Baskı Eserlerinde Kadın İmgesi, İstanbul Altınbaş Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat , Tasarım Ana sanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Gençel Ö. (2021) Sanayi-İ Nefise Mektebi (1882-1928). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara.
• Göktepe M. (2018). Cumhuriyet Dönemi Türk Resminde İnsan Figürü, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı Resim Programı Sanatta Yeterlik Eser Metni, İstanbul
• Güven M. (2012), 1980 Sonrası Türk Resminde Konu ve Sembol. Okuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resim Öğretmenliği Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• İstanbulSanatEvi. (1987). Hale Asaf hayatı ve eserleri. Erişim Tarihi: (Erişim Tarihi:28.06.2025) https://www.istanbulsanatevi.com/turkressamlar/hale-asaf-hayati-ve-eserleri/
• İz, M. Kemal. (18 Eylül 2013). “Salt’ta Bahar, ‘Vadedilmiş Bir Sergi’yle Devam Ediyor”. Erişim 20 Aralık 2018. http://www.sanatatak.com/view/saltta-bahar-vadedilmis-bir-sergiyle-devam-ediyor (Erişim Tarihi:03.05.2025).
• Kandemir, S. (2019, Kasım 18). Türkiye’de 1980 sonrası: Cinsiyet ve 3. feminist dalga. Kolaj Art. https://kolajart.com/wp/2019/11/18/selin-kandemir-turkiyede-1980-sonrasi-cinsiyet-ve-3-feminist-dalga/ (Erişim Tarihi:26.06.2025)
• Karamustafa G. (1981), Beni Ağlatmaya Kimin Hakkı Var?, Salt Araştırma Arşivi https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/190442 (Erişim Tarihi: 11.05.2025)
• Katipoğlu, A. (2022). Türk Resim Sanatında Toplumsal Gerçekçilik Ve Portre İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Kaya Karaduman, B. (2023). Cumhuriyet dönemi Türk sanatında kadın. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(Özel Sayı), 79-92.
• Kaya Karaduman, B. (2023). Sanat tarihinde kadın bedeninin değişen imgesi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 12(111), 1867–1876. https://doi.org/10.7816/idil-12-111-08
• Kaya Karaduman, B., & Özdemir, G. (2023). Değişen Türk Toplumuyla birlikte kadın figürünün Türk Sanatındaki yansıması. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(34), 741-758. https://doi.org/10.29000/rumelide.1316220 (Erişim Tarihi:15.05.2025)
• Kaymal, C. (2017). Kırdan kente göçün sosyokültürel sonuçları: Gecekondulaşma ve arabesk. ulakbilge, 5(15), 1499–1519. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-05-15-07
• Kozlu, D. (2009). Modernizm Sonrası Postmodern Hareket İçinde Kadının Yeri. Art-E Sanat Dergisi, 2(3), 1-15. https://doi.org/10.21602/sgsfsd.22345
• Krom, İ. (2014). Sanat/Cinsiyet: Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri [Kitap incelemesi]. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 3(29), 125–137. https://doi.org/10.9761/JASSS2551
• Küpçüoğlu, H. (2003). Vitrinler, Nur Koçak’la Söyleşi. Fotoğrafya e-dergi. Sayı:22, https://www.fotografya.gen.tr/TR,1851/vitrinler.html, (Erişim Tarihi:20.03.2025)
• Mamur N., (2012), Türk Resim Sanatında Kadın Sanatçının Tuvalinde Kadın İmgesi . Akademik Bakış Dergisi, uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, ISSN:1694-528X İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – Kırgızistan.
• Menteşoğlu Chatzoudas, Ç., & Günaydın, Ş. (2020). Toplumsal Gerçekçilik Hareketi İçinde Kadın Bir Sanatçı Olarak Neş’e Erdok. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(24), 383-398. https://doi.org/10.33692/avrasyad.831636
• Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim ve Heykel Müzesi. (t.y.). İbrahim Çallı Dikiş Diken Kadın [Tablo]. https://irhm.msgsu.edu.tr/collection/sudim-calli-dikis-diken-kadin/ (Erişim Tarihi:10.04.2025)
• Neşe Erdok.(t.y).https://www.neseerdok.com.tr/resimler.asp?g_id=19&s=1&r=111&l= (Erişim:03.05.2025)
• Orgun H,. (2021), Disiplin ve Ceza’nın Saç Metaforu Üzerinden Neş’e Erdok Resimlerine Yansıması, Selçuk Üniversitesi Dergisi(46),201-214, DOI Number: 10.21497/sefad.1031772
• Oto, A. (2023). Cumhuriyet Döneminde Yetişmiş İki Öncü Sanatçı, Mihri Rasim ve Hale Asaf. Yedi43-52. https://doi.org/10.17484/yedi.1332730
• Özbek A., (2019), Sanatçı Nur Koçak. https://bianet.org/haber/eserlerimde-belgesel-bir-tavir-var-her-sey-alinip-satilir-dikkatli-bakin-212564 (Erişim Tarihi:03.05.2025)
• Özdemir, M. (2021). Mağara resimleri bize ne anlatır? Paleolitik çağ mağara resimleri bağlamında tarih öncesi inancına ilişkin bazı sorgulamalar. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7(4), 825–843. https://doi.org/10.21551/jhf.1033269
• Pınarbaşı, Y. (2021). Kadın kimliği ve toplumsal sorunlarının çağdaş Türk sanatına yansımaları. Atlas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(40), 1833–1850. https://www.atlasjournal.net (Erişim Tarihi:26.06.2025)
• Pollock, G. (2003). Vision and difference: Feminism, femininity and the histories of art (2nd ed.). London: Routledge. Erişim adresi: https://archive.org/details/vision-and-difference-by-griselda-pollock (Erişim Tarihi:15.07.2025)
• Rasim, M. (t.y). Otoportre [Tual üzerine yağlıboya]. 98,5x65cm, MGSÜ İstanbul Resim Heykel Müzesi. https://www.kimmihri.com/painter-mihri/ (Erişim Tarihi:28.06.2025)
• Romi, S. (27 şubat 2018). Gülsün Karamustafa ile Salt Araştırma’daki Arşivi Üzerine. Salt. https://saltonline.org/tr/2007/gulsun-karamustafa-ile-saltarastirmadaki-arsivi-uzerine (Erişim Tarihi: 03.05.2025).
• Salt. (23.10.2019). Nur Koçak İle Söyleşi. Salt Onlıne. https://saltonline.org/tr/2139/nur-kocak-ile-soylesi (Erişim Tarihi:20.03.2025)
• Sarcan, M [Sudaay]. (18.11.2011). Eren Eyüboğlu. Mithat Sarcan Blogspot. https://mithatsarcan.blogspot.com/2011/11/eren-eyuboglu.html (Erişim Tarihi:03.05.2025)
• Sever, S. (2020). 15. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatı Üzerine Bir Değerlendirme. Sanat Dergisi, (35), 153-166. Derleme makale/Review article
• Sümer, G. (2007). Anadolu’da Neolitik Dönemde Tanrı ve Tanrıça. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Sürücü M., (2011), Türk Resim Sanatında Kadın İmgesi Üzerinden Kadın Ressamların İncelenmesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana sanat Dalı Resim Programı, İstanbul.
• Şahin, M. (2014). Çağdaş Türk Resminde Kadın İmgesi (1960–1980) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=358590
• Tabak A. (16.05.2018) “Kanatlarında İzler Taşıyan Bir Zaman Kuşu”, Artful Living , https://www.artfulliving.com.tr/sanat/kanatlarinda-izler-tasiyan-bir-zaman-kusu-i-15499 (Erişim Tarihi:15.05.2025)
• Tanındı, Z. (2015). İstanbul Sarayının Resim Hazinesinden: Osmanlı Sanatında Minyatür. https://istanbultarihi.ist/275-istanbul-sarayinin-resim-hazinesinden-osmanli-sanatinda-minyatur (Erişim Tarihi:10.04.2025)
• Taş G., (2016), Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri Ve Dönüşümleri, Akademik Hassasiyetler.
• Tekinel, T. (2007). Türk resim sanatında çıplak Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Telseren Ömeroğlu, A. (2022). 19. Yüzyıl Fransız Oryantalist Resimlerinde Doğulu Kadınlar: Harem, Hamam ve Kamusal Alanda Kadın İmgeleri. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 3-24.
• Türk Dil Kurumu. (2025). Kelime:feminizm. TDK. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim:21.03.2025)
• Tüybek, A., Baysal, A. F., & Sayın, A. Z. (2021). Osman Hamdi Bey’in Resimlerinde Geleneksel İzler. Konya Sanat(4), 52-64. https://doi.org/10.51118/konsan.2021.12
• Uzun Aydın, D., (2014), İnas Ve Sanayi-İ Nefise Mektebi’nin İlk Kadın Heykeltraşları, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 1125-1139, Ankara
• Uzun, A. (2014). 1950 Sonrası Toplumsal Olayların Sanata Yansıması. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Uzunoğlu M., (2008), Cumhuriyetten Günümüze Toplumsal Değişimin Türk Resim Sanatında Kadın İmgesine Yansıması, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Sanat Dalı, Resim Programı, Sanatta Yeterlilik/Doktora Tezi, İstanbul.
• Ünay, S. (2021). Anlatılar Söyleşi Serisi: Nur Koçak https://guncelsanatarsivi.com/anlatilar-soylesi-serisi-nur-kocak/ (Erişim Tarihi:03.05.2025)
• Üner Yılmaz, P. (2010). Canan Şenol’un yapıtlarından Türkiye’de toplumsal cinsiyet okuması. Yedi, (4), 125–136.
• Yaprak H., (2016), Güncel Hayatta Kadın Sorunsalının Kültürel Yansımaları, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Heykel Anasanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yavuz, A. (2021). Modernleşme ve Çağdaş Sanatta Kültürel İletişimin İlk Türk Kadın Ressamı: Mihri Müşfik. Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 3(2), 7-18.
• Yıldırım, N. N., (2018).1980-1990 Yılları Arası Türk Plastik Sanatlarında Feminizm Yansımalarının Dört Kadın Sanatçı Üzerinden İncelenmesi: Nur Koçak, Gülsün Karamustafa, Nil Yalter, Füsun Onur. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Eskişehir.
• Yıldız, E. (01.09.2011). “Hayal ve Hakikat Sergisinin Gösteremedikleri”, Bianet, https://m.bianet.org/bianet/kadin/133086-hayal-ve-hakikat-sergisinin-gosteremedikleri (Erişim Tarihi:03.05.2025)
• Yılmaz, Y. (2021). Tarihöncesinde Sanat ve Bağlamları. Tykhe Sanat Ve Tasarım Dergisi, 6(11), 178-215. https://doi.org/10.55004/tykhe.1010563
• Yücel, D. (2022). Türkiye’de 1990 sonrası video sanatında toplumsal belleğin kaydı ve ortak hafızalar inşa etmek (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.