Bir Kültür Endüstrisi Ürünü Olarak “Sanal Cemaat”

Yıl 2022, Sayı: 13, 376 - 400, 29.12.2022

Semih Evciman

https://doi.org/10.55609/yenimedya.1109537

Öz

“Kültür endüstrisi” terimi ilk defa Frankfurt Okulu düşünürleri Theodor W. Adorno ve Max Horkheimer tarafından 1947 yılında yayınlanan Aydınlanmanın Diyalektiği’nde kullanılmıştır. Kavram kültür ve sanat ürünlerinin metalaştıran standartlaşmış ve rasyonelleşmiş bir üretim sistemini ifade eder. Bu sistemin ürettiği “bayağı” ve standart kültürel metaların tüketimi kitlelerin “boş zamanlarını” çalışma yaşamının uzantısı haline getirir. Böylece kitleler çalışma yaşamı dışında da “yabancılaşma” ve “şeyleşmeye” maruz kalır. Adorno ve Horkheimer kültür endüstrisini sinema, radyo, televizyon, gazete, dergi gibi geleneksel medya araçları üzerinden tanımlar. Oysa günümüzde bilgisayar ve internet teknolojilerinin gelişmesiyle ortaya çıkan “yeni medya”, geleneksel medya araçlarını da işlevsel olarak kapsayacak şekilde bir kültür endüstrisidir. Günümüzde “yeni medya”, kültür endüstrisi üzerine yapılan akademik çalışmalarda dikkate alınmakla birlikte “yeni medya”nın ürünü olan ve bireylerin internet aracılığıyla oluşturdukları ya da dâhil oldukları toplulukları ifade eden “sanal cemaatler” bu kapsamda dikkate alınmamaktadır. Sanal cemaatler ve kültür endüstrisi ilişkisine odaklanan bu çalışmada “yabancılaşma”, “şeyleşme”, “üre-tüketici” kavramları kullanılarak sanal cemaatlerin kültür endüstrisi ürünü oldukları ileri sürülecektir.

Anahtar Kelimeler

kültür endüstrisi, sanal cemaat, yeni medya, Adorno, Horkheimer

Kaynakça

• Adibifar, K. (2016). Technology and alienation in modern-day societes. International Journal of Social Science Studies, 4(9), 61-68.
• Adorno, T. W. (2003). Kültür endüstrisini yeniden düşünürken. (Bülent O. Doğan, Çev.) Cogito, 36, 76-83.
• Adorno, T. W. (2005). Minima moralia: Sakatlanmış yaşamdan yansımalar (4. Basım). (Orhan Koçak ve Ahmet Doğukan, Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. (2016). Negatif diyalektik. (Şeyda Öztürk, Çev.). Metis Yayınları.
• Adorno, T. W. ve Horkheimer, M. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği: Felsefi fragmanlar. (Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadoğan, Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Akbaş, D. N. (2016). Kültür endüstrisi bağlamında Mevlana’nın yeniden üretimi. [Yüksek Lisans Tezi]. Doğuş Üniversitesi.
• Akgül, M. ve Akdağ, M. (2017). Türkiye’de yeni medya eğitimi üzerine niceliksel bir betimleme. Erciyes İletişim Dergisi “Akademia”, 5(1), 210-220.
• Akkaş, İ (2015). Sanal cemaatlerde mahremiyet algısı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 225-239.
• Akyıldız, H. (1998). Bireysel ve toplumsal boyutlarıyla yabancılaşma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3, 163-176.
• Altunay, A. (2015). Bir sosyalleşme aracı olarak yeni medya, Selçuk İletişim, 9(1), 410-428.
• Anderson, B. (1995). Hayali cemaatler (2. Basım). (İskender Savaşır, Çev.). Metis Yayınları.
• Aydoğan, E. (2015). Marx ve öncüllerinde yabancılaşma kavramı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 54, 273-282.
• Başaran İnce, G. (2014). Digital culture, new media and tramsformation of collective memory. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 21, 9-29.
• Baudrillard, J. (1991). Sessiz yığınların gölgesinde ya da toplumsalın sonu. (Oğuz Adanır, Çev.). Ayrıntı Yayınları. Baudrillard, J. (2016). Simgesel değiş tokuş ve ölüm (4. Baskı). (Oğuz Adanır, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bookchin, M. (1996). Ekolojik bir topluma doğru. (Abdullah Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Castells, M. (2008). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür (Cilt I): Ağ toplumunun yükselişi (2. Baskı). (Ebru Kılıç, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çelik Yılmaz, N. (2018). Sanat ve kültür endüstrisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(61), 452-459. Demir, Z. (2018). Karl Marx’ın bakış açısından kapitalist toplumda yabancılaşma ve sonuçları. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5), 63-74.
• Doğan, M. Z. (2015). Sosyal medyada kültür endüstrisi üretme bağlamında üre-tüketicilik: Olric hayran sayfası örneği. Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 8, 136-163.
• Gradinaru, C. (2016). The technological expansion of sociability: Virtual communities as imagined communities. Academicus International Scientific Journal, 24, 184-193.
• Gupta: ve Kim, H. (2004). Virtual community: Concepts, implications, and future research directions. Proceedings of the Tenth Americas Conference on Information Systems’te sunulan bildiri, New York, https://aisel.aisnet.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1896&context=amcis2004 (4 Mayıs 2019).
• Hesse, B. W. (1995). Curb cuts in the virtual community: Telework and persons with disabilities. Proceedings of the 28th Annual Hawaii International Conference on System Sciences, 418-425.
• Horkheimer, M. (1998). Akıl tutulması (4. Basım). (Orhan Koçak, Çev.). Metis Yayınları.
• Jay, M. (2014). Diyalektik imgelem: Frankfurt Okulu’nun tarihi ve çalışmaları (1923-1950). (Sevgi Doğan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Kara, T. (2014). Kültür endüstrisi kavramı çerçevesinde medya ürünleri: Eleştirel yaklaşım. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 4(1), 51-60.
• Karagülle, A. E. ve Çaycı, B. (2014). Ağ toplumunda sosyalleşme ve yabancılaşma. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 4(1), 1-9.
• Kızıltan, G. S. (1986). Kişinin silinen yüzü: Çağımızda yabancılaşma sorunu. Metis Yayınları.
• Kulak, Ö. (2016). Theodor Adorno: Kültür endüstrisi kıskacında kültür [Basılmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Lister, M., Dovey, J., Giddins, S., Grant, I., ve Kelly, K. (2009). New media: A critical introduction (Second edition). Routledge.
• Lukacs, G. (1998). Tarih ve sınıf bilinci. (Yılmaz Öner, Çev.). Belge Yayınları.
• Manovich, L. (2001). The language of new media. The MIT Press.
• Marcuse, H. (1968). Tek boyutlu insan. (Seçkin Çağan, Çev.). May Yayınları.
• Marx, K. (2011). 1844 El yazmaları: Ekonomi politik ve felsefe (4. Basım). (Kenan Somer, Çev.). Sol Yayınları.
• Marx, K. (2000). Kapital: Kapitalist üretimin eleştirel bir tahlili (Cilt I) (6. Baskı). (Alaatin Bilgi, Çev.). Sol Yayınları.
• Marx, K. (2003). Yabancılaşma (2. Baskı). (Barışta Erdost, Der.). (Kenan Somer, Ahmet Kardam, Sevim Belli, Arif Gelen, Yurdakul Fincancı, Alaattin Bilgi, Çev.). Sol Yayınları.
• Marx, K. ve Engels, F. (1968). Alman ideolojisi. (Selahattin Hilav, Çev.). Sosyal Yayınlar.
• Narmanlıoğlu, H. (2013). Sanal cemaatte ulus ve ulusçuluk. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi. Ollman, B. (2012). Yabancılaşma: Marx’ın kapitalist toplumdaki insan anlayışı. (Ayşegül Kars, Çev.). Yordam Kitap.
• Osmanoğlu, Ö. (2016). Hegel’den Marcuse’ye yabancılaşma olgusu. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 65-92.
• Özel Sağlamtimur, Z. (2017). Yeni medya sanatı ve fotoğraf. Anadolu Üniversitesi Sanat & Tasarım Dergisi, 7(2), 82-100.
• Reveley, J. (2013). Understanding social media use as alienation: A review and critique. E-Learning and Digital Media, 10(1), 83-94.
• Rey, P. PJ. (2012). Alienation, exploitation and social media. American Behavioral Scientist, 56(4), 399-420.
• Rheingold, H. (2000). The virtual comunity: Homesteading on the electronic frontier (Revised edition). MIT Press.
• Tailatti, T. (2018). Dijital medya ve kültür endüstrisi. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Tönnies, F. (2019). Cemaat ve Cemiyet. (Emre Güler, Çev.). Vakıf Bank Kültür Yayınları.
• Türkiye Bilimler Akademisi Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü: Sosyal Bilimler (2011). TÜBA.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (1998) (9. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• van Dijk, J. A. G. M. (2006). The network society: Social aspects of new media (Second edition). Sage Publications.
• Vatandaş, S. (2020). İletişim kültürü ve ideoloji. Pınar Yayınları.
• Wellman, B. (2001). Physical place and cyberplace: The rise of personalized networking. International Journal of Urban and Regional Research, 25(2), 227-252.
• Wiggins, B. A. (2014). The culture industry, new media, and the shift from creation to curation; or, enlightenment as a kick in the nuths. Television & Media, 15(5). 395-412.
• Yurdakul, Ş. (2019). Kültür endüstrilerinin yaratılmasında dijital medyanın rolü. Kocaeli Üniversitesi İletişim Bilimleri Araştırma Dergisi, 14, 44-56.