Dönemlendirme Çalışmaları ve Osmanlı-Türk Müziği Tarihyazımı: Bir Bilanço Denemesi

Yıl 2019, Cilt: 1, 145 - 164, 27.12.2019

Hasan Baran Fırat

https://doi.org/10.53979/yillik.2019.8

Öz

Geniş bir zaman dilimi üzerine yoğunlaşan tarih çalışmaları için dönemlendirme neredeyse
kaçınılmaz bir tartışma başlığı niteliğindedir. Buna rağmen dönemlendirmeyi tarihyazımında
başlı başına bir yöntem olarak ele alan inceleme sayısı oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle
çoğu zaman, uzun zaman dilimleri üzerinde çalışan araştırmacılar kendi dönemlendirme
teorilerini geliştirmek zorunda kalmıştır. Bu çerçeveden Osmanlı-Türk müziğine bakıldığında
ise dönemlendirmenin yine oldukça tartışmalı bir başlık olduğu kolaylıkla söylenebilir.
Bu çalışmada dönemlendirmenin bu tartışmalı yönleri gerek tarihyazımı gerekse de Osmanlı-
Türk müziği ve kültürü çalışmaları üzerinde ele alınmıştır. İlk bölümde araştırmanın
genel kapsamını çizdikten sonra, ikinci bölümde tarih, mimari ve müzik alanlarında bugüne
kadar ortaya atılmış dönemlendirme önerilerinin bir bilançosu çıkarılarak, Osmanlı-Türk
müziğinde dönemlendirmenin önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Öne çıkan bazı dönemlendirme
başlıkları ile çokça tartışılan kaynak verisinin genişletilmesi fenomeni üzerinde
durulması amaçlanmıştır. Başta Fernand Braudel ve Reinhart Koselleck olmak üzere
tarihsel zaman teorisi üzerinde çalışan bazı araştırmacıların yaklaşımlarını referans alarak
Osmanlı-Türk müziğinde dönemlendirmeye nasıl yaklaşılabileceği üzerine bir yol haritası
çıkarılmaya çalışılmıştır. Makale Osmanlı-Türk müziği ve kültür tarihi dönemlendirmesi
üzerine öncelikli bazı tartışma konularına dikkat çektikten sonra, bu tartışmaların tarihsel
icra mefhumu ile olan ilişkisine değinerek sonlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

dönemlendirme, tarihsel zaman, Osmanlı-Türk müziği, üslup

Periodization and Ottoman-Turkish Music Historiography: A Review

Öz

Periodization is a fundamental subject in historiography, and it is inevitable to call upon it

in a study on the past. Nevertheless, it is difficult to come across research on general aspects

of periodization. Therefore, scholars studying long time periods in the past have had to

develop their own periodization theories. When we look at the field of Ottoman-Turkish

music from this perspective, surely it can be said that periodization is a highly questionable

topic. This article aims to discuss periodization in terms of both historiography and Ottoman-

Turkish culture and music studies. After explaining the scope of the research in the first

part, the second part of the article focuses on a list of different periodization suggestions in

history, architecture, and music in somewhat chronological order and tries to emphasize the

importance of the issue of periodization in Ottoman-Turkish music studies. In this way, the

article aims to reconsider the necessity of broadening historical sources for Ottoman-Turkish

music and reflects on some of the predominant periodization debates. The study is based on

a structuralist view of periodization considers the works of scholars such as Fernand Braudel

and Reinhart Koselleck, who worked on historical time theory. Finally, the article concludes by

referring to the predominant debates on periodization in Ottoman-Turkish music and cultural

history and to the relationship of these debates to historically informed performance.

Anahtar Kelimeler

periodization, historical time, Ottoman-Turkish music, stylistic change

Kaynakça

• Ali Ufkî. Mecmua-i Saz ü Söz. Hazırlayan Şükrü Elçin. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2000.
• Dimitri Kantemir, Kantemiroğlu; Kitabu “İlmi”l Mûsikî “âlâ Vechi”l-Hurufât - Musikîyi Harflerle Tespit ve İcrâ İlminin Kitabı. Cilt 1. Hazırlayan Yalçın Tura. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• ———. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi. Çeviren Özdemir Çobanoğlu. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1998.
• Launay, Victor-Marie de et al. Osmanlı Mimarisi: Usul-i Mi’mari-i Osmani. Hazırlayan Raşit Gündoğdu, İlhan Ovalıoğlu, Ebul Faruk Önal ve Cevat Ekici. İstanbul: Çamlıca Yayınevi, 2011.
• Armağan, Mustafa, der. Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak: Gerileme Paradigmasının Sonu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Arseven, Celâl Esad. Türk Sanatı. İstanbul: Cem Yayınevi, 1984.
• Artan, Tülay. “Arts and Architecture.” The Later Ottoman Empire, 1603-1839. The Cambridge History of Turkey, cilt 3, derleyen Suraiya N. Faroqhi, 415-419. Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
• Ayangil, Ruhi. “Thoughts and Suggestions on Writing Turkish Music History.” Writing the History of “Ottoman Music,” derleyen Martin Greve, çeviren Efkan Uğuz, Martin Greve ve Onur Nobrega, 51–56. Würzburg: Ergon-Verlag, 2015.
• Başer, Fatma Adile. Türk Mûsikîsinde Abdülbâkî Nâsır Dede: Abdülbaki Dede’nin Hayatı ve “Tedkîk u Tahkîk.” İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk Musıkisinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• ———. Osmanlı/Türk Musıkisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• ———. Saklı Mecmua: Ali Ufkî’nin Bibliotheque Nationale de France’daki [Turc 292] Yazması. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• ———. Şeyhülislâmın Müziği: 18. Yüzyılda Osmanlı/Türk müziği ve Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin Atrâbü’l Âsârı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• ———. Musikiden Müziğe, Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Benlioğlu, Selman. Saray ve Musiki, III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Musikinin Himayesi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Berker, Ercümend. “Türk Musikisinde Dönemler.” Erdem Dergisi 1, s. 1 (1985): 147-168.
• Bourdieu, Pierre. The Field of Cultural Production. Hazırlayan Randal Johnson. New York: Columbia University Press, 1993.
• Bourdieu, Pierre, ve Jean Claude Passeron. Varisler: Öğrenciler ve Kültür. Çeviren Levent Ünsaldı ve Aslı Sümer. İstanbul: Heretik Yayıncılık, 2014.
• Bozkurt, Barış, Ruhi Ayangil, ve André Holzapfel. “Computational Analysis of Turkish Makam Music: Review of State-of-the-Art and Challenges.” Journal of New Music Research 43, s. 1 (Ocak 2014): 3–23.
• Braudel, Fernand. Maddi Uygarlık: Dünyanın Zamanı. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: İmge Kitabevi, 2004.
• ———. Tarih Üzerine Yazılar. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Butt, John. Playing with History, The Historical Approach to Musical Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
• Carrier, David. A World Art History And Its Objects. University Park: Pennsylvania State University Press, 2008.
• Cevher, M. Hakan. “Ali Ufki ve Haza Mecmua-i Saz ü Söz. Transkripsiyon ve İnceleme.” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 1995.
• Darling, Linda T. “Another Look at Periodization in Ottoman History.” The Turkish Studies Association 26, s. 2 (2015): 19–28.
• Doğrusöz, Nilgün. “Hafız Post Güfte Mecmuası (Türkçe Güfteler).” Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1993.
• ———. “History of Ottoman/Turkish Music Theory.” Writing the History of “Ottoman Music,” derleyen Martin Greve, çeviren Efkan Uğuz, Martin Greve ve Onur Nobrega, 77–86. Würzburg: Ergon- Verlag, 2015.
• ———. “Nâyî Osman Dede’nin Müzik Yazısına Dair Birkaç Belge,” Musıkişinas 8 (2006): 47–66. Eco, Umberto. Açık Yapıt. Çeviren Yakup Şahan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 1992.
• Ekinci, Mehmet Uğur. Kevseri Mecmuası: 18. Yüzyıl Saz Müziği Külliyatı. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2016. 162
• ———. “The Kevserî Mecmûası Unveiled: Exploring an Eighteenth-Century Collection of Ottoman Music.” Journal of the Royal Asiatic Society 22, s. 2 (2012): 199–225.
• ———. “Kantemiroğlu Notalarının Bilinmeyen Bir Nüshası.” Musikişinas 13 (2015): 75–125 Erimtan, Can. “The Sources of Ahmed Refik’s Lâle Devri and the Paradigm of the ‘Tulip Age’: A Teleological Agenda.” Essays in Honour of Ekmeleddin İhsanoğlu, derleyen Mustafa Kaçar ve Zeynep Durukan. İstanbul: IRCICA, 2006.
• Ersoy, Ahmet. “On the Sources of the ‘Ottoman Renaissance’: Architectural Revival and its Discourse During the Abdülaziz Era (1861-1876).” Doktora tezi, Harvard University, 2000.
• Febvre, Lucien. Rönesans İnsanı. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: İmge Kitabevi, 1995.
• Feldman, Walter. Music of Ottoman Court: Makam, Composition and the Early Ottoman Instrumental Repertoire. Berlin: VWB-Verlag für Wissenschaft und Bildung, 1996.
• ———. “The Musical ‘Renaissance’ of Late Seventeenth Century Ottoman Turkey: Reflections on the Musical Materials of Ali Ufkî Bey (ca. 1610-1675), Hâfız Post (d.1694) and the ‘Marâghî’ Repertoire.” Writing the History of “Ottoman Music,” derleyen Martin Greve, çeviren Efkan Uğuz, Martin Greve ve Onur Nobrega, 87–138. Würzburg: Ergon-Verlag, 2015, 87-138.
• Gerhard, Dietrich. “Periodization in European History.” The American Historical Review 61, s. 4 (1956): 900–913.
• Godt, Irving. “Style Periods of Music History Considered Analytically.” College Music Symposium 24, s. 1 (1984): 33–48.
• Gulbenkian Komisyonu. Gulbenkian Komisyonu Sosyal Bilimleri Açın. Çeviren Şirin Tekeli. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Halkin, Léon-E. Tarih Tenkidinin Unsurları. Çeviren Bahaeddin Yediyıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Hamadeh, Shirine. Şehr-i Safa: 18. Yüzyılda İstanbul. Çeviren İlknur Güzel. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2010.
• ———. “Westernization, Decadence, and the Turkish Baroque: Modern Constructions of the Eighteenth Century.” Muqarnas 24 (2007): 185-197.
• Harris, Olivia. “Braudel: Historical Time and the Horror of Discontinuity.” History Workshop Journal 57 (Bahar 2004): 161-174.
• Haug, Judith I. Ottoman and European Music in ‘Alī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Münster: WWU Münster, 2019.
• Iggers, Georg G. Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüyzyılda Tarihyazımı. Çeviren Gül Çağalı Güven. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• İnalcık, Halil. “Adâletnâmeler.” Türk Tarih Kurumu Belgeler 2, s. 3–4 (1965): 49–142.
• ———. Essays in Ottoman History. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1998.
• Jeffrey, Peter. Re-Envisioning Past Musical Cultures: Ethnomusicology in the Study of Gregorian Chant. Chicago: University of Chicago Press, 1992.
• Jameson, Fredric. A Singular Modernity: Essay on the Ontology of the Present. Londra: Verso Books, 2002. Jordheim, Helge. “Against Periodization: Koselleck’s Theory of Multiple Temporalities.” History and Theory 51, s. 2 (2012): 151–171.
• Kafadar, Cemal. Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Kafadar, Cemal. “The Myth of Golden Age: Ottoman Historical Conciousness in the Post Süleymânic Era.” Süleymân the Second and His Time, derleyen Halil İnalcık ve Cemal Kafadar, 1–19. İstanbul: The Isis Press, 1993.
• Kalpaklı, Mehmet. “Itrî Döneminde Osmanlı’da Şiir.” Itrî ve Dönemine Disiplinlerarası Bakışlar, derleyen Emre Ayvaz ve İlkay Baliç, 19-22. İstanbul: İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı, 2013. Karadeniz, Şirin. “Türk Müziğinde Dönem Anlayışı.” Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2007.
• Karakaya, Fikret. “Do Early Notation Collections Represent the Music of their Times?” Writing the History of “Ottoman Music,” derleyen Martin Greve, çeviren Efkan Uğuz, Martin Greve ve Onur Nobrega, 213–17. Würzburg: Ergon-Verlag, 2015.
• Karaosmanoğlu, M. Kemal. “A Turkish Makam Music Symbolic Database for Music Information Retrieval: SymbTr.” Proceedings of ISMIR 2012. Erişim tarihi 17 Kasım 2019. https://ismir2012.ismir.net/event/papers/223_ISMIR_2012.pdf.
• Karateke, Hakan T. “The Challenge of Periodization: New Patterns in Nineteenth-Century Ottoman Historiography.” Writing History at the Ottoman Court, derleyen Erdem Çıpa ve Emine Fetvacı, 129- 154. Bloomington: Indiana University Press, 2013.
• Kelley, Donald R. “Periodization.” New Dictionary of the History of Ideas, derleyen Maryanne Cline Horowitz, 1730–32. Michigan: Thomson Gale, 2005.
• Korkmaz, Harun. The Catalog of Music Manuscripts in Istanbul University Library. Cambridge: Harvard University Press, 2015.
• Koselleck, Reinhart. Kavramlar Tarihi: Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği Üzerine Araştırmalar. Hazırlayan Tanıl Bora, çeviren Atilla Dirim. İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
• ———. The Practice of Conceptual History: Timing History, Spacing Concepts. Çeviren Todd Presner et al. Stanford: Stanford University Press, 2002.
• Kubler, George. The Shape of Time: Remarks on the History of Things. New Haven: Yale University Press, 2008.
• Kuban, Doğan. Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: Pulhan Matbaası, 1954. Kyriakos Kalaitzides. Post-Byzantine Music Manuscripts as a Source for Oriental Secular Music (15th to Early 19th Century). Çeviren Dimitri Koubaroulis. Würzburg: Ergon-Verlag, 2012.
• Le Goff, Jacques. Must We Divide History Into Periods? Çeviren M.B. DeBevoise. New York: Columbia University Press, 2015.
• Leech-Wilkinson, Daniel. The Modern Invention of Medieval Music Scholarship, Ideology, Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
• Lowry, Heath W. Defterology Revisited: Studies on 15th and 16th Century Ottoman Society. İstanbul: The ISIS Press, 2008.
• Mohâfez, Ârash. Ajamlar: Compositions Attributed to Iranian Musicians in Ali Ufki & Dimitrie Cantemir’s Collections. Tahran: Mahoor Institute, 2015.
• Nasır Abdülbâki Dede. Tedkîk ü Tahkîk. Hazırlayan Yalçın Tura. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2006. Necipoğlu, Gülru. “Creation of a National Genius: Sinan and the Historiography of ‘Classical’ Ottoman Architecture.” Muqarnas 24 (2007): 141-183.
• Nelson, Robert S. “The Map of Art History.” The Art Bulletin 79, s. 1 (1997): 28–40. Olley, Jacob. “Modal Diversity in Early Ottoman Music: The Case of Makâm Sabâ.” NEMO-Online 1, s. 1 (2012): 35–50.
• Özcan, Abdülkadir. “Lâle Devri.” İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi 17 Kasım 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/lale-devri#1.
• Özel, Oktay. Dün Sancısı, Türkiye’de Geçmiş Algısı ve Akademik Tarihçilik. İstanbul: Kitabevi Yayınevi, 2009.
• Özvar, Erol. “Osmanlı Tarihini Dönemlendirme ve Nasihat Literatürü.” Divan 2 (1999): 135–51. Panofsky, Erwin. Gotik Mimarlık ve Skolastik Felsefe: Ortaçağda Sanat, Felsefe ve Din Arasındaki Benzerliklerin İncelenmesi. Çeviren Engin Akyürek. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014.
• Popescu-Judetz, Eugenia. Kevseri Mecmuası. Çeviren Bülent Aksoy. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1998.
• ———. Tanburi Küçük Artin: A Musical Treatise of the Eighteenth Century. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2002.
• Preziosi, Donald. The Art of Art History: A Critical Anthology. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Şakul, Kahraman. “Bir Çalıştayın Ardından. 17. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu: Kriz ve Dönüşüm.” Toplumsal Tarih 223 (2012): 22–38.
• Tanju, Bülent, der., Tereddüd ve Tekerrür: Mimarlık ve Kent Üzerine Metinler: 1873-1960. İstanbul: Metis Yayınları, 2007.
• Taruskin, Richard. Text and Act. Oxford: Oxford University Press, 1995. Tekin, Abdülkadir. Türk Musikisinde Nağmeler ve Makamlar; Kemânî Hızır Ağa’nın Tefhimü’l Makâmât fî Tevlîdi’n Nagâmât İsimli Edvâr’ı Örneğinde 18.Yüzyıl Türk Mûsikîsi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2015.
• Tezcan, Baki. Second Ottoman Empire : Political and Social Transformation in the Early Modern World. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Tezcan, Nuran. “Sebeb-i Teliflere Göre Mesnevi Edebiyatının Tarihsel Dönüşümü,” Doğu Batı 13, s. 52 (Şubat-Mart-Nisan 2010): 49–75.
• Tura, Yalçın. Türk Musikisinin Meseleleri. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1998.
• Unamuno, Miguel de. Sis. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Uslu, Recep. “Türk Müziği Tarihinde Yeni Bir Dönemlendirme Önerisi.” Medeniyet Sanat 1, s. 2 (2015): 91–109.
• Uyar, Burak, Hasan Sercan Atli, Sertan Şentürk, Barış Bozkurt, ve Xavier Serra. “A Corpus for Computational Research of Turkish Makam Music.” Proceedings of the 1st International Workshop on Digital Libraries for Musicology, yayınlayan Ben Fields, ve Kevin Page, 1–7. New York: ACM Press, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı.” Belleten 41 (1977): 79–114. Üçer, İbrahim Halil. “İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi.” İLEM 2017-2018 Açılış Konferansı, 7–39. İstanbul: İLEM, 2017.
• Ünlü, Barış. Osmanlı: Bir Dünya-İmparatorluğu Soykütüğü. İstanbul: Dipnot Yayınları, 2016. Wagner, David L. “The Middleness of the Middle Ages: Periodizing European History.” Medieval Studies 5, s. 13 (1988): 33–44.
• Wallerstein, Immanuel. Yeni Bir Sosyal Bilim için. İstanbul: İmge Kitabevi, 2003.
• White, Hayden. Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth-Century Europe. Baltimore: John Hopkins University Press, 1973.
• Wölfflin, Heinrich. Sanat Tarihinin Temel Kavramları. Çeviren Hayrullah Örs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1973.
• Wright, Owen. “Aspects of Historical Change in the Turkish Classical Repertoire.” Musica Asiatica 5, derleyen Richard Widdess, 1–108. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
• ———. Demetrius Cantemir: The Collection of Notations Part 1: Text. Londra: University of London, 1992.
• ———. Demetrius Cantemir: The Collection of Notations Part 2: Commentary. Farnham: Ashgate Publishing, 2000.
• ———. Words Without Songs; A Musicological Study of an Early Ottoman Anthology and its Precursors. Londra: SOAS, 1992.
• Yarman, Ozan. “Makam Kuyumcuları.” Saz ve Söz İnternet Dergisi (Nisan 2019). Erişim tarihi 17 Kasım 2019. www.ozanyarman.com/files/kuyumcular.pdf.
• Yekta, Rauf. “Ziya Gökalp Bey ve Millî Musikimiz Hakkındaki Fikirleri (I).” Musiki Mecmuası 458 (1997 [1925]): 5-7.