A Hitherto Unidentified Sultanic Mosque in Istanbul: The Anadoluhisarı Fatih Sultan Mehmed Mosque

Yıl 2024, Cilt: 6, 51 - 63, 31.12.2024

Oğulcan Avcı , Nurcan Boşdurmaz

https://doi.org/10.53979/yillik.2024.4

Öz

This study aims to improve our understanding of the Anadoluhisarı Fatih Sultan Mehmed Mosque and its
history. Built by Sultan Mehmed II near the seaside north of Anadoluhisarı, the mosque was demolished
in the early years of the republic during the construction of the five–kilometer Üsküdar–Beykoz road.
Misinformation about the mosque abounds in the literature, mostly owing to a lack of archival research
on the subject. This study aims to correct that by examining documents from the Ottoman archives and
plans and maps showing the mosque’s location in the archives of the İBB Atatürk Library. These documents
reveal much new information about the mosque’s history, including details about its original construction,
disasters that damaged the edifice, and later restoration efforts. The final part of the study uses visual
data from the plans and maps found in the archives to integrate the building plan into modern maps at
the correct scale. This makes it possible to confidently estimate the coordinates of the original building
and determine the area covered by each part of the structure.

Anahtar Kelimeler

Anadoluhisarı, Mosque, Mehmed II, Mahmud II, Abdülhamid II

İstanbul’da Kayıp Bir Selâtin Camii: Anadoluhisarı Fatih Sultan Mehmed Camii

Öz

Bu çalışmanın konusunu II. Mehmed tarafından Anadoluhisarı’nın hemen kuzeyinde, denize oldukça yakın
bir alanda inşa ettirilen Anadoluhisarı Fatih Sultan Mehmed Camii’nin tarihi süreciyle ilgili tutarsız bilgilerin
düzeltilmesi oluşturmaktadır. Erken cumhuriyet dönemine kadar orijinal yerinde bulunan fakat, beş kilometrelik
Üsküdar–Beykoz caddesi açılırken yıktırılan cami hakkında literatür araştırması yapıldığında pek çok eksik
ve hatalı bilgi ile karşılaşılmıştır. Çalışmada önce bu bilgiler tespit edilmiş ardından bu bilgilerin alındıkları
kaynaklar incelenmiş ve bunların tamamının ikincil kaynaklar olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca cami hakkında
yapılan çalışmalardaki bu eksik/hatalı bilgilerin birincil kaynaklara başvurulmamasından dolayı kabul edildiği
ve yaygınlaştığı görülmüştür. Bu nedenle birincil kaynak olarak nitelendirilen arşiv kaynakları incelenmiştir.
Böylelikle ikincil kaynaklarda geçen bilgilerin doğruluğu/yanlışlığı kontrol edilmiştir. Osmanlı Arşivleri’nde
yapılan araştırmada cami hakkında çok sayıda belge bulunmuştur. Bu belgelerin yanı sıra İstanbul şehri ile
ilgili önemli kayıtların bulunduğu İBB Atatürk Kitaplığı Arşivi’nde de caminin asıl yerini gösteren plan ve
haritalar tespit edilmiştir. Çalışmada bütün bu belgeler kronolojik bir biçimde incelenerek eksik/hatalı bilgiler
düzeltildiği gibi orijinal caminin tarihi süreci, geçirdiği afet ve onarımlar hakkında da yeni bilgiler sunulmuştur.
Arşivlerde bulunan plan ve haritaların değerlendirilmesi ise çalışmanın son kısmını oluşturmaktadır. Bu görsel
veriler günümüz haritalarına ölçekli şekilde entegre edilmiştir. Böylelikle orijinal yapının koordinatları çok az
sapmayla ortaya çıkmıştır. Buna ek olarak yapının planı da bu haritalara entegre edilmiş ve yapıdaki her bir
birimin kapladığı alan tespit edilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadoluhisarı, Cami, II. Mehmed, II. Mahmud, II. Abdülhamid

Teşekkür

Arşiv kullanımında sağladıkları izinler için T.C. Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar Başkanlığı Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi ile T.C. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’na ve haritalama sürecinde yardımları dokunan Dr. Öğretim Üyesi Cüneyt Aktaş’a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Arslan, Hülya. “Son Bostancıbaşı Defterine Göre Boğaziçi ve Haliç Salhaneleri.” Doktora Tezi, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, 2019.
• Başaran, Ayşegül. “Osmanlı Mimarisi İçin Kaynak Hadikâtü’l-Cevâmi’ İncelemeli Metin Çevirisi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi. Hazırlayan Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, ve Yücel Dağlı. İstanbul: YKY, 2007.
• Eye Filmmuseum, Fantasia of Color in Early Cinema. Erişim 25 Mart 2024. https://www.youtube.com/ watch?v=j8GtxZ5fvTM&list=PLQr5oaajRw8N_KRB3ySudVeD6gzqSkoRB&index=13
• II. Abdülhamit Yıldız Albümü. Erişim 24 Mart 2024. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/ 90763---0069.jpg