Tarihsel Bir Deneyim Olarak Devrim: 1730 İsyanı Çerçevesinde İstanbul ve Paris Arasında Anlatı İnşası ve Bilgi Akışı

Yıl 2025, Cilt: 7, 9 - 28

Yavuz Aykan

Öz

Bu makale, on sekizinci yüzyılda İstanbul ile Paris arasındaki bilgi akışını incelemekte ve bu etkileşimin
Avrupa genelinde tarihsel anlatıların oluşumu ve dolaşıma girmesi üzerindeki katkılarını tartışmaktadır.
Bu çerçevede, 1730 (Patrona Halil) İsyanı’nı gün gün aktaran ve dönemin İstanbul’daki Fransız diplomatik
çevrelerinde kaleme alınmış Revolte de Constantinople başlıklı, yayımlanmamış bir Fransızca el yazmasına
odaklanılmaktadır. Makalede, bu metnin önce Nisan 1731 tarihli Mercure de France dergisinde yayımlanan
versiyonunun, ardından da 1737 yılında editör Jean Néaulme tarafından Lahey’de yayımlanan ilgili kitabın
oluşum sürecine nasıl katkı sunduğu analiz edilmektedir. Son bölümde, söz konusu el yazmasının
muhtemel Osmanlıca kaynaklarına ilişkin ön bir değerlendirme sunulmakta ve “ihtilal” (révolution) teriminin
tarihsel kullanımları eleştirel bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Sonuç olarak, Patrona Halil İsyanı
gibi Avrupa dışı toplumsal ayaklanmaların, “ihtilal” kavramının 1789 sonrasında Avrupalı sözcük dağarcığında
geçirdiği anlamsal dönüşüm ve kazandığı kavramsal derinlik üzerindeki etkileri tarihsel bir bakış
açısıyla değerlendirilmektedir.

Revolution as Historical Experience: Narrative Construction and Information Flow Between Istanbul and Paris Around the 1730 Revolt

Öz

This article examines the flow of information between Istanbul and Paris in the eighteenth century and
explores how this exchange contributed to the shaping and dissemination of historical narratives across
Europe. It draws on an unpublished French manuscript entitled Revolte de Constantinople, produced within
French diplomatic circles in Istanbul, which narrates, day by day, the history of the 1730 (Patrona Halil)
revolt. The article analyzes how this manuscript contributed to the shaping and publication of various
texts, first in the French magazine Mercure de France (April 1731), and subsequently in a book published in
The Hague in 1737 by the editor Jean Néaulme. In conclusion, the article offers a preliminary analysis of
the possible Ottoman sources of the manuscript and reflects on the uses of the term “revolution.” Finally,
from a historical perspective, the article considers how non-European social unrests, such as the Patrona
Halil Revolt, have influenced the evolving connotations and semantic charge of the term “revolution”
within the European vocabulary in post-1789 contexts.

Anahtar Kelimeler

Revolution , Patrona Halil Rebellion , Mercure de France , Information flow

Kaynakça

• Le Pend-Attar ou les conseils du cheïkh Attar. Bibliothèque Mazarine. French Ms. 3573.
• Revolte de Constantinople. Archives diplomatiques du Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères, La Courneuve, Paris. French Ms., Mémoires et documents: Turquie (MD), 5MD/151, fols. 1–107.
• Amsterdam, issues of 2, 9, and 12 January 1731.
• Le Mercure de France, issues from 1724 to 1731.
• Aktepe, Münir, ed. Şemdanîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi: Mür’i‘t Tevârih. Vol. 1. Istanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976.
• Anonymous. Des Grafen von Bonneval, Kommandirenden Bassa der Türckischen Armee. Besondere Nachricht
• von denen beyden letztern Rebellionen in Constantinopel: Aus dem Französischen ins Teutsche übersetzt. 1738.
• Anonymous. Relation des Deux Rebellions Arrivées à Constantinople en MDCCXXX. et XXXI., dans la Déposition d’Achmet III. et l’Elévation au Trône de Mahomet V. The Hague: Jean Néaulme, 1737.
• Boulainvilliers, Henri de. La Vie de Mahomed. London, 1730.
• Fourmont, Michel. “Histoire d’une Révolution arrivée en Perse dans le sixiéme siécle.” In Histoire de l’Académie royale des inscriptions et belles-lettres, 7:325–33. Paris: Imprimerie royale, 1733.
• Goujet, Claude-Pierre. Mémoire historique et littéraire sur le Collège royal de France. Paris: Chez Augustin- Martin Lottin, 1758.
• Hagen, Gottfried, and Robert Dankoff, eds. An Ottoman Cosmography: Translation of Cihānnümā. Leiden: Brill, 2021.
• Histoire de l’Académie royale des sciences: L’année 1743. Paris: L’Imprimerie royale, 1746.
• Kuneralp, Sinan. Les rapports de Louis-Sauveur Marquis de Villeneuve ambassadeur du roi de France auprès de la Sublime Porte Ottomane (1728–1741). 5 vols. Istanbul: ISIS Press, 2019.
• La Grande Révolte arrivée aux Éstats du Grand Turc par la prattique des Bacchas & Gouuerneurs des Prouinces. Paris: Imprimerie de François Huby, 1623.
• Le massacre du Grand Turc et du Souuerain Pontife de Constantinople, nouuellement aduenu par la rebellion de ses subiets. Paris: Nicolas Rousset, 1622.
• Omont, Henri. Documents sur l’imprimerie à Constantinople au XVIIIe siècle. Paris: Émile Bouillon, 1895.
• ———. Missions archéologiques françaises en Orient aux XVIIe et XVIIIe siècles: Documents publiés par Henri Omont. 2 vols. Paris: Imprimerie Nationale, 1902.
• Sanderson, John. The Travels of John Sanderson in the Levant, 1584–1602. London, 1931.
• Sevin, François, and Michel Fourmont. “Relation abrégée d’un voyage littéraire fait dans le Levant par les ordres du roi, dans les années 1729 et 1730.” In Histoire de l’Académie royale des inscriptions et belles-lettres, 7:334–43. Paris: Imprimerie royale, 1733.
• Tadeusz Krusiński, Judasz. Histoire de la derniere Révolution de Perse. The Hague: Pierre Gosse and Jean Néaulme, 1728.
• ———. Tercüme-i târîh-i seyyâh der beyân-ı zuhûr-ı ağavâniyân ve inhidâm-ı binâ-i şâhân-ı Safeviyân. Translated and published by İbrâhim Müteferrika. Istanbul, 1729.