Portre Fotoğraf Sanatında Göz İşaretleri ve Bakış: Anlam İnşası Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 15 - 28, 18.06.2025

Yavuz Alkaya

https://doi.org/10.47481/yjad.1663047

Cited By: 1

Öz

Portre fotoğraf sanatında göz ve bakış kavramlarının anlam inşasındaki rolü bu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, gözlerin ve bakışın fotoğraftaki anlatıyı nasıl yönlendirdiğini, izleyiciyle kurulan anlam ilişkisini nasıl etkilediğini ve sözsüz iletişim bağlamında nasıl bir işlev üstlendiğini ortaya koymaktır. Araştırmanın kuramsal çerçevesi, Eckhard Heinrich Hess’in (1975) gözlerin duygusal ve bilişsel süreçlerdeki işlevlerine dair yaklaşımları ile Allan Pease (2002) ve Joe Navarro’nun (2021) bakışın sözsüz iletişimdeki anlamına ilişkin teorileri temel alınarak oluşturulmuştur. Araştırma, nitel analiz yöntemiyle yürütülmüş olup, veri toplama sürecinde literatür taraması ve görsel materyallerin analizi bir arada kullanılmıştır. Çalışmanın analiz yöntemi, Roland Barthes’in (1979) görüşleri çerçevesinde şekillenen göstergebilimsel analiz yaklaşımına dayanmaktadır. Literatür taraması, portre fotoğrafçılığı ve sözsüz iletişim alanındaki bilgi birikimini sistematik bir şekilde ortaya koymak ve önceki çalışmaları değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Görsel analiz ise, bakış yönü, göz teması ve gözbebeği hareketlerinin fotoğraftaki anlatıyı nasıl biçimlendirdiğini ve izleyiciyle kurulan anlam ilişkisini nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Elde edilen bulgular, gözlerin ve bakışın, fotoğrafın anlatı gücünü nasıl yönlendirdiğini ve izleyicide nasıl bir algı oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, göz ve bakışın fotoğrafik anlatının merkezinde yer alan sözsüz iletişim öğeleri olarak değerlendirilmesi ve görsel sanatlar alanındaki analizlerde bu unsurların dikkate alınması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Portre Fotoğrafı , İletişim , Göz , Bakış , Anlam

Eye Gestures and Gaze in Portrait Photography: An Analysis of Meaning Construction

Öz

The role of the concepts of eyes and gaze in the construction of meaning in portrait photography constitutes the focal point of this study. The aim of the study is to reveal how eyes and gaze direct the narrative in photography, how they affect the relationship of meaning established with the viewer, and what function they assume in the context of nonverbal communication. The theoretical framework of the study is based on Eckhard Heinrich Hess’s (1975) approaches to the functions of the eyes in emotional and cognitive processes, as well as the theories of Allan Pease (2002) and Joe Navarro (2021) regarding the meaning of gaze in nonverbal communication. The study was conducted using a qualitative analysis method, combining a literature review and the analysis of visual materials in the data collection process. The analytical approach of the study is based on the semiotic analysis perspective shaped by Roland Barthes (1979). The literature review was carried out to systematically present the accumulated knowledge in the fields of portrait photography and nonverbal communication and to evaluate previous studies. The visual analysis aimed to determine how gaze direction, eye contact, and pupil movements shape the narrative in photography and influence the meaning relationship established with the viewer. The findings reveal how eyes and gaze direct the narrative power of photography and shape the viewer’s perception. In this context, it is suggested that eyes and gaze be regarded as nonverbal communication elements at the core of photographic narrative, and that these elements be taken into consideration in analyses within the field of visual arts.

Anahtar Kelimeler

Portrait Photography , Communication , Eye , Gaze , Meaning

Kaynakça

• Akerson, F. E. (2005). Göstergebilime giriş. İstanbul: Multilingual.
• Alkaya, Y. (2024). Portre fotoğraf sanatında beden dili. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. İstanbul.
• Alkaya, Y. (2025). Portre fotoğraf sanatında ellerin verdiği mesajlar üzerine bir inceleme. ART7 Sanat Ve İletişim Dergisi, 2(1), 40-58.
• Apeltauer, E. (1996). Körpersprache in der interkulturellen kommunikation. Flensburger Papiere zur Mehrsprachigkeit und Kulturenvielfalt im Unterricht. Flensburg Heft, Nr.16/17.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri. (Vardar, B. & Rifat, M. Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Barthes, R. (2014). Camera Lucida. (R. Akçayaka, Çev.) İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• Barthes, R. (2016). Camera Lucida: Fotoğraf üzerine düşünceler. (Akçakaya, R. Çev). İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• Berger, J. (2008). Görme biçimleri. (Salman, Y. Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Berman, N. (2013). The Black Boys of Dozier (Dozier’in Siyah Çocukları) Serisi. https://www.ninaberman.com/visura-co-nberman-dozier (Erişim: 18.03.2025).
• Bircan, U. (2015). Roland Barthes ve göstergebilim. S Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 13(26), 17-41.
• Breton, D. L. (2018) Yüz üzerine antropolojik bir ı̇nceleme, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Chkareuli, T. (2023). Çocuklu Madonna, Abhazya, Gürcistan. https://www.tamunachkareuli.com (Erişim: 21.03.2025).
• Clarke, G. (1992). The portraid in photography. London Reaktion Book Ltd.
• Creswell, J. W. (2013). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. New York: Sage Publications.
• Culler, J. (2008). Barthes. (Gür, H. Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Darwin, C. (2001). İnsan ve hayvanlarda duyguların ifadesi. (Orhan T. Çev.). İstanbul: Gün Yayıncılık.
• De Saussure, F. (1998). Genel dilbilim dersleri. (Vardar, B. Çev.). İstanbul.
• Değerli, A. S. (2021). Göstergebilimsel çözümleme yöntemi ile sosyal ağ konulu afişlerin incelenmesi. Asya Studies. 5(18). 179-188. https://doi.org/10.31455/asya.933833
• Ekman, P. (2006). Yalan söylediğimi nasıl anladın. (Erdem, İ. A. Çev.). İstanbul: Okuyan Us Yayıncılık.
• Erdok, N. (1977). Figüratif resimde bakış diyalektiği ve bakış-espas ilişkisi. İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi.
• Gombrich, E.H. (2015). İmge ve göz: görsel temsil psikolojisi üzerine yeni incelemeler. (Kemal Atakay, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Guffey, M. E., Rogin, P., & Rhodes, K. (2009). Business communication: Process and product. Nelson Education Limited.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim. (Yalçın, M. Çev.). Ankara: İmge Yayınları.
• Günay, V. D. (2002). Göstergebilim yazıları. İstanbul: Multilingual Yayınevi.
• Hall, E. T. (2014). Beyond culture. New York: Anchor Books.
• Harris, J. (2006). Art history: The key concepts. New York: Routledge.
• Hellriegel, D., & Slocum, J.W. (1989). Organizational behavior. Fifth Edition. USA: West Publishing Company.
• Hess, E. H. (1975) The Tell-Tale Eye: How your eyes reveal hidden thoughts and emotions, New York: Litton Educational Publishing.
• James, J. (2013). Beden dili kutsal kitabı: İnsanların hareketlerindeki ve ifadelerindeki gizli anlamı çözme yolları. (Haktanır, B. S. Çev.). İstanbul: Koridor Yayıncılık.
• Kaşıkçı, E. (2002). Doğrucu beden dili. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Küçükşen, K. (2020). Covid-19 günlerinde ev hallerinin karikatürlere yansıması göstergebilimsel bir analiz. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 7(6). s.38-57.
• Lahn, H. E. (2010). Iridology: The diagnosis from the eye. Kessinger Publishing Company.
• Leppert, R. (1996). Sanatta anlamın görüntüsü ı̇mgelerin toplumsal ı̇şlevi. (Türkmen, İ. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Matisse, H. (2003). Portreler. (Ünlü Eryar, D. Çev.). Aries.
• Moore, K. (2000). Öğretim becerileri. (Altıntaş, E. Ed.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Nasser, E. (2024). Dalya, Gazze, Filistin. https://emilionasser.com/proyect/ (Erişim: 20.03.2025).
• Navarro, J., & Karlins, M. (2021). Beden dili eski FBI ajanından insanların bedenini okuma rehberi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Needleman, D. (2024). Deoratty Nagaloo, Portraiture I Serisi. https://www.davidneedleman.com/Pictures/Portraiture-I/11 (Erişim: 20.03.2025).
• Özkanlı, Ü. (2011). Sanatta bir kimlik problemi olarak portre. Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kocaeli.
• Pease, A. (2002). Beden dili. (Yeşim, Ö. Çev.). İstanbul: Rota Yayınları.
• Rifat, M. (1990). Dilbilim ve göstergebilimin çağdaş kuramları. İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Samovar, L., Porter, R., McDaniel, E., & Roy, C. (2017) Communication between cultures. Ninth Edition, Cengage Learning.
• Sözen, M. & Tanyeli, U. (2011). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Szarkowski, J. (1978). Looking at photographs: 100 pictures from the collection of The Museum of Modern Art. MOMA.
• Tavakolian, N. (2015). Free Falling In Samburu (Samburu’da Serbest Düşüş) Serisi. https://www.newshatavakolian.com/free-falling-in-samburu (Erişim: 18.03.2025).
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Görsel Kaynaklar
• Şekil 1. “Yılan gözler ve yatak odası gözleri”. Allan Pease (2002), Beden Dili kitabından alınmıştır.
• Şekil 2. “Heinrich Hess, gözbebekleri.” Eckhart Heinrich Hess (1975), The Tell-Tale Eye: How your eyes reveal hidden thoughts and emotions kitabından alınmıştır.
• Şekil 3. “Flörtöz ve saldırgan yan bakış.” Yazarın kişisel arşivinden alınmıştır, 2025.
• Şekil 4. “Nötr, ilgili ve yargılayıcı bakış pozisyonları.” Yazarın kişisel arşivinden alınmıştır, 2025.
• Şekil 5. “Kendinden emin duruş.” Yazarın kişisel arşivinden alınmıştır, 2025.
• Şekil 6. “Nina Berman, Richard Huntly, 67, Dozier’in Siyah Çocukları, 2013.” https://www.ninaberman.com/visura-co-nberman-dozier (Erişim: 18.03.2025).
• Şekil 7. “Newsha Tavakolian, Agnes, 14, Samburu’da Serbest Düşüş, 2015.” https://www.newshatavakolian.com/free-falling-in-samburu (Erişim: 18.03.2025).
• Şekil 8. “David Needleman, Deoratty Nagaloo, Portraiture I Series, 2024.” https://www.davidneedleman.com/Pictures/Portraiture-I/11 (Erişim: 20.03.2025).
• Şekil 9. “Emilio Nasser, Dalya, Gazze Filistin, 2024.” https://emilionasser.com/proyect/ (Erişim: 20.03.2025).
• Şekil 10. “Tamuna Chkareuli, Çocuklu Madonna, Abhazya, Gürcistan, 2023.” https://www.tamunachkareuli.com (Erişim: 21.03.2025).