Türkiye’de Bakanlık Tipi Örgütlenme: Tarihsel ve Yasal Süreç

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 1, 173 - 189, 13.09.2014

Mustafa Lamba Mehmet Aktel Yakup Altan Uysal Kerman

https://doi.org/10.18657/yecbu.63403

Cited By: 4

Öz

Aim of this paper is to analyse the evolution of ministerial organisations in terms of historical and legal processes in Turkey with a descriptive method of literature and legislation review. Archetypes of ministries are constituted in Europe by classification of services and for the purpose of strengthening the centralism. The ministries, first established within the reign of Mahmut II in Turkey, had increased in number in time with variation of public services and practice of ministry of state. Regulations made on year 2011 had abolished the state ministries, created new seperate ministries in place of the services which handled by the state ministries and established the post of ministery of state practice similar to European samples. Today, the transformation of public administration affected by the globalization and the European union is the main determinant of the transition of Turkey’s ministerial structure.

Anahtar Kelimeler

Public Administration, Ministry, Ministerial Type Organization, Centralization, Ministry of State.

Türkiye’de Bakanlık Tipi Örgütlenme: Tarihsel ve Yasal Süreç

Öz

Çalışmada, bakanlık tipi örgütlenmenin tarihsel ve yasal süreçler bakımından Türkiye’deki gelişiminin, literatür ve mevzuat incelemesi yapılarak betimleyici bir yöntemle analiz edilmesi amaçlanmıştır. İlk örnekleri Avrupa’da görülen bakanlıklar, hizmetlerin bölümlere ayrılması şeklinde ve merkeziyetçiliği güçlendirmek amacıyla oluşturulmuştur. Türkiye’de ilk olarak II. Mahmut döneminde oluşturulan bakanlıkların sayıları zaman içerisinde, kamusal hizmetlerin çeşitlenmesi ve devlet bakanlığı uygulaması ile artış göstermiştir. 2011 yılında yapılan düzenleme ile devlet bakanlıkları kaldırılmış, devlet bakanlıklarına bağlı olarak yürütülen hizmetler için yeni bakanlıklar oluşturulmuş ve Avrupa’daki örneklerine benzer bakan yardımcılığı uygulaması getirilmiştir. Günümüzde, küreselleşme ve Avrupa Birliği’nin etkileri ile kamu yönetimi anlayışındaki değişim, Türkiye’nin bakanlık yapılanmasındaki dönüşümün temel belirleyicileri haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Yönetimi, Bakanlık, Bakanlık Tipi Örgütlenme, Merkeziyetçilik, Devlet Bakanlığı.

Kaynakça

• AKYILDIZ, Ali (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• AKYILDIZ, Ali (2004), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul.
• AYANOĞLU, Taner (2005), “İdare Hukuku Çerçevesinde “Devlet Bakanlığı” Uygulaması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.38, Sayı.4, 59-84.
• AYDOĞAN, Metin (2005), Antik Çağdan Küreselleşmeye Yönetim Gelenekleri ve Türkler, I. Cilt, Baskı, Umay Yayınları, İzmir.
• BAŞBAKANLIK (2003), Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma II: Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı, Ankara, Conseil d’État, 2011 Faaliyet Raporu, http://www.conseiletat.fr/media/document/RAPPORT%20ETUDES/bilan_2011_english.pdf, (22.04.2013)
• DAVİSON, Roderic H. (1963), Reform in the Ottoman Empire (1856-1876), Princeton University Press, New Jersey.
• ERDEM, Çiğdem (2010), “Mehmet Sadık Rıfat Paşa ve 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’na Batılılaşma Bağlamında Kameralizmin Girişi”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt.12, Sayı.2, (171-196).
• GÖZLER, Kemal (2007), Devletin Genel Teorisi, Ekin Kitabevi, Bursa, 2007.
• GÜLER, Birgül Ayman (2010), Türkiye’nin Yönetimi: Yapı, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara.
• HALAÇOĞLU, Yusuf (1991), XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• HOCAOĞLU, Durmuş (1997), “Demokrasi, Kameralizm ve Osmanlı’daki Etkileri”, Yeni Türkiye, Yıl.3 Sayı.18, Ankara. (375-381).
• KALAYCIOĞLU Ersin ve SARIBAY, Ali Yaşar (2009), “Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme”, Edt. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Dora Yayınları, 4. Baskı, Bursa
• KARAER, Tacettin (1987), “Bakanlıkların Birleştirilmesinin Yasal ve Düşünsel Temelleri”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.20, Sayı.4, Aralık, 43-62
• KARAER, Tacettin (1990), “Türk Kamu Yönetiminde Devlet Bakanlığı Sorunu”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.23, Sayı.2, Haziran, 47-74.
• KARAHANOĞULLARI, Onur (2009), “Fransa’da Kamu Yönetimi”, Edt. Güler vd., Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara
• KARASU, Koray (2009), “İngiltere’de Kamu Yönetimi”, Edt. Birgül Ayman Güler, Onur Karahanoğulları, Koray Karasu, Uğur Ömürgönülşen, Özden Akın, Erel Tellal, Nuray E. Keskin, Tayfun Çınar, Selin Esen ve Mehmet Necati Kutlu, Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara.
• NİTAS, Koraltay (2007), “Fransa Yönetim Sistemi”, İçişleri Bakanlığı Dünyada Kamu Yönetimi Araştırma Projesi, Yirmibirinci Yüzyılda Yönetim, Ankara.
• ORTAYLI, İlber (2010), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, 3. Baskı, Ankara.
• POGGİ, Gianfranco (2008), Devlet, Doğası, Gelişimi ve Geleceği, Çev. Aysun Babacan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• SENCER, Muzaffer (1984), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Sonrası Siyasal ve Yönetsel Gelişmeler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.17, Sayı.3, Eylül, 46-71.
• SENCER, Muzaffer (1985a), “Türkiye’de Genel Yönetimin Merkez Örgütü”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.18, Sayı.3, Eylül, 3-32.
• SENCER, Muzaffer (1985b), “Yönetimin Tarihsel Evrimi ve Yönetim Sistemleri”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.18, Sayı.2, Haziran, 141-160.
• SHAW, Standford J. and SHAW, Ezel Kural (1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume II Reform, Revolutuion and Republic: The Rise of Modern Turkey 18081975, Cambridge University Press.
• SOYSAL, Mümtaz (1956), “Yeni Bir Bakanlığın Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt.13, Sayı.3, 276-285.
• SUĞUR, Serap ve SUĞUR, Nadir (1998) “Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçiş”, (Edt. Gürhan Can), Çağdaş Yaşam Çağdaş İnsan, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1020, Eskişehir.
• SÜRGİT, Kenan (1982), “Bakanlıkların Kuruluş Esaslarının Kanunla Saptanması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.15, Sayı.3, Eylül, 19-37.
• ŞENGÜL, Ramazan (2007), “Fransa’da Kamu Yönetiminde Merkeziyetçiliktem Yerelleşmeye Doğru”, Edt. Bilal Eryılmaz, Musa Eken, Mustafa Lütfi Şen, Kamu Yönetimi Yazıları, Nobel Yayın, Ankara, 563-581.
• TODAİE, (1966), Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi, TODAİE Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• TUNA, Ali İkram (2008), “Fransa’da Yürütme Organının Yapısı ve İşleyişi”, Türk İdare Dergisi, S. 458, Mart, 225-242.
• TURNER, Edward Raymond (1913), “The Development of the Cabinet, 1688-1760”, The American Historical Review, Vol. 18, No. 4, 751-768.
• UZUN, Şentürk (2007), “Büyük Britanya Yönetim Sistemi”, İçişleri Bakanlığı Dünyada Kamu Yönetimi Araştırma Projesi, Yirmibirinci Yüzyılda Yönetim, Ankara. 02011 tarih ve 28102 sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 655 sayılı “Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 01937 tarih ve 3773 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3271 sayılı, Devlet Dairelerinin Vekâletlere Ayrılması Hakkında Kanun”. 001989 tarih ve 20096 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 356 sayılı “2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, 3289 Sayılı Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 179 ve 181 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”. 001989 tarih ve 20096 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 354 sayılı “Kültür Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 001989 tarih ve 20096 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 355 sayılı “Turizm Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 002001 tarih ve 27923 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6223 sayılı “Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu”. 002011 tarih ve 27923 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6223 sayılı “Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri İle Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu”. 01989 tarih ve 20331 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 385 sayılı “Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 179 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair. Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27984 sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 644 sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27984 sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 645 sayılı “Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 001924 tarih ve 63 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, “Şeriye ve Evkaf ve Erkanı Harbiyei Umumiye Vekaletlerinin İlgasına Dair Kanun”. 001921 tarih ve 1 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3 sayılı “Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun”. 001921 tarih ve 1 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 85 Sayılı “Teşkilatı Esasiye Kanunu. 002003 tarih ve 25102 sayılı Resmi Gazetede yayımlana 4856 sayılı “Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”. 002011 tarih ve 27958 (1. Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan 643 sayılı “3046 sayılı Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27958 Sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 636 sayılı “Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27958 Sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 636 sayılı “Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27958 Sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 635 sayılı “Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 002011 tarih ve 27958 Sayılı Resmi Gazetede (Mükerrer) yayımlanan 640 sayılı “Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 001991 tarih ve 20955 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 441 sayılı “Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 001991 tarih ve 20955 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 442 sayılı “Orman Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 01984 tarih ve 18540 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3046 sayılı “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname”. 1981 tarih ve 17540 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 1-1/14100 sayılı İşlem. 1983 tarih ve 174 Sayılı “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun”. 1983 tarih ve 18251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 178 sayılı “Maliye ve Gümrük Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 01993 tarih ve 21700 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 516 sayılı “Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 178 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname”. 1986 tarih ve 19253 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3313 sayılı “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 27.9.1984 Tarihli ve 3046 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun”. 01946 tarih ve 6410 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 4951 sayılı, “Bakanlıklar Kuruluşu hakkında Kanun”. 01937 tarih ve 3537 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3117 sayılı “Devlet Dairelerinin Vekâletlere Tefriki ve Siyasî Müsteşarların Vazifeleri Hakkında Kanun” 01988 tarih ve 19730 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 3407 sayılı, “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 3046 Sayılı Kanunun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”. 01982 tarih ve 17729 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2680 sayılı, “Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Kuruluş, Görev ve Yetkilerinin Düzenlenmesi ile İlgili Yetki Kanunu”. 01977 tarih ve 16003 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Bakanlar Kurulu’nun Kurulmasına Dair İşlem. 01991 tarih ve 20967 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 443 sayılı “Çevre Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 01930 tarih ve 1501 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 1624 sayılı “Dahiliye Vekaleti Merkez Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun”. 01999 tarih ve 23736 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 4391 sayılı, “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 3046 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”. 1994 tarih ve 22152 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 4060 sayılı, “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 3046 Sayılı Kanunun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” . 01962 tarih ve 11140 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 55 sayılı, “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 3046 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”. 02003 tarih ve 25093 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4848 sayılı “Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun”. 01946 tarih ve 6219 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan, 4841 sayılı “Çalışma Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”. 55 sayılı “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 3046 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un Genel Gerekçesi”, http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d01/c006/mm__01006106ss0225. pdf, (20.04.2013).