Evaluation of Realization of the Targets Regarding the Tax Policies in the Development Plans in Turkey (The Period of 1980-2000)

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 3, 463 - 498, 23.09.2022

Ebru Aksoy , Hamza Kahriman

https://doi.org/10.18657/yonveek.1068551

Öz

The first example of economic development based on planning in Turkey is the First Five-Year Industrial Plan, which was implemented in 1934. As a result of the ongoing planning initiatives in the following years, the State Planning Organization was established in 1961 and the Five-Year Development Plans were implement. In the Five-Year Development Plans many topics has been included such as economic growth, sectoral growth, employment, living conditions, justice, etc.. It has been of great importance as it can be a road map for the policies that countries will follow in the future. Tax policies has been also widely included in the Five-Year Development Plans implemented in Turkey. In addition, in these plans the goals has set in general; It has been collected under the headings such as increasing tax revenue, ensuring tax justice and spreading the tax to the base. In this study, the tax policy targets in the Five-Year Development Plans implemented between 1980-2000 and the realization of these targets has been evaluated. The former, within the scope of each plan, the targets for the plan period has been evaluated separately, and the latter, the general situation has been revealed with a holistic approach within the framework of the prominent tax policy targets. As a result, it is seen that the targets regarding tax policies in the Five-Year Development Plans have not been achieved.
Key Words: Economic Development, Tax Policies, Development Plan
JEL Classification: O23, O29, H30

Anahtar Kelimeler

Economic Development, Tax Policies, Development Plan

Türkiye’de Kalkınma Planlarındaki Vergi Politikalarına İlişkin Hedeflerin Gerçekleşmelerinin Değerlendirilmesi (1980-2000 Dönemi)

Öz

ÖZ
Türkiye’de planlamaya dayalı iktisadi kalkınmanın ilk örneğini 1934 yılında uygulamaya konulan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı oluşturmaktadır. İlerleyen yıllarda devam eden planlama girişimleri sonunda 1961 yılında Devlet Planlama Teşkilatı’nın kurulmasıyla birlikte Beş Yıllık Kalkınma Planları uygulamaya konulmuştur. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında iktisadi büyüme, sektörel büyüme, istihdam, yaşam koşulları, adalet vb. birçok konulara yer verilmektedir. Ülkelerin ileriki dönemde izleyecekleri politikalar için yol haritası niteliği taşıması bakımından önemi büyüktür. Türkiye’de uygulanan Beş Yıllık Kalkınma Planlarında vergi politikalarına da geniş ölçüde yer verilmekte olup genel olarak belirlenen hedefler; vergi hasılatının artırılması, vergi adaletinin sağlanması ve verginin tabana yayılması gibi başlıklarda toplanmaktadır. Bu çalışmada 1980-2000 yılları arasında uygulanan Beş Yıllık Kalkınma Planlarında yer alan vergi politikaları hedefleri ve bu hedeflerin gerçekleşme durumları değerlendirilmiştir. İlk olarak her plan kapsamında plan dönemine ilişkin hedefler ayrı ayrı değerlendirilmiş ve son olarak öne çıkan vergi politikası hedefleri çerçevesinde bütüncül bir yaklaşımla genel durum ortaya konmuştur. Sonuç olarak Beş Yıllık Kalkınma Planlarında yer alan vergi politikalarına ilişkin hedeflere ulaşılamadığı görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: İktisadi Kalkınma, Vergi Politikaları, Kalkınma Planı
JEL Sınıflandırması: O23, O29, H30

Anahtar Kelimeler

İktisadi Kalkınma, Vergi Politikaları, Kalkınma Planı

Kaynakça

• Acar, İ. A., ve Merter, M. E. (2004). Türkiye’de 1990 Sonrası Dönemde Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinlik Sorunu. Maliye Dergisi, 147,5-27.
• Armağan, R. (2007). Türkiye’de Gelir ve Kurumlar Vergisi Oranlarında İndirimin Vergi Gelirleri Üzerine Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(3), 227-252.
• Arslan, E. (2006). Türkiye’de Katma Değer Vergisi Uygulaması ve Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ay İ. (2012). II. Dünya Savaşı Ulusal Planlama Faaliyetleri: 1946 İvedili Sanayi Planı ve 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı'nın Karşılaştırmalı Analizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 62(1), 147-172.
• Başkaya, F. (2000). Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü. Ankara: İmge Kitabevi.
• Başoğlu, U. ve Parasız, İ. (2002). İktisadi Planlamaya Giriş. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Berber, M. (2017). İktisadi Büyüme ve Kalkınma. Trabzon: Celepler Matbaacılık Basım Yayın ve Dağıtım.
• Bolahatoğlu, M. (2018). Emlak Vergisi ve Türkiye Uygulamasının Değerlendirilmesi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: Savaş Yayınları.
• Bozdoğan, D. ve Kurt, S. (2016). Hayat Standardı Esasının Anayasal Vergileme İlkeleri Açısından İncelenmesi ve Vergiye Gönüllü Uyum Üzerindeki Etkisi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(2), 59-76.
• Candan, N. (2012). Türkiye'de 1990 Yılından Sonra Uygulanan Vergi Politikaları ve Kriz Etkisi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 18(2), 79-86.
• Çelebi, A. K., Miynat, M. ve Cura, S. (2013) Teoride ve Uygulamada KİT’ler ve Özelleştirme, Manisa: Emek Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Çokgezen, J.Y. (2010) 1980’den Günümüze Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Beta Basım.
• Derdiyok, T. (2001). 1980 Sonrası Borçlanma Politikaları. Maliye Dergisi, 138, 1-18.
• Dinçer, B., Özaslan M. ve Kavasoğlu, T. (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo– Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (Birinci Baskı). Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.
• DPT (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1972). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1989a). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1989b). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Sermaye Piyasası Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• DPT (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT: 2454-ÖİK:510, Ankara.
• DPT (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• DPT (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT: 2497-ÖİK:608, Ankara.
• DPT (2006). Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.
• Dünya Gazetesi (2015). KDV 30 yaşında. 5 Ocak 2021 tarihinde https://www.dunya.com/kose-yazisi/kdv-30-yasinda/25693 adresinden alınmıştır.
• Edizdoğan, N., & Gümüş, E. (2013). Vergi Afları ve Türkiye’de Vergi Aflarının Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 164, 99-119.
• Eğilmez, M. ve Kumcu, E., (2006). Ekonomi Politikası, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eğilmez, M., (2009). Küresel Finans Krizi Piyasa Sisteminin Eleştirisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ekiz, C. ve Somel, A. (2007). Türkiye’de Planlama ve Planlama Anlayışının Değişimi. Mülkiye Dergisi,31(256),97-136.
• Emsen, S. Ö., (2004). Türkiye’de 1994 2001 Döneminde Uygulanan İstikrar Politikaları. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 86-108.
• Ermeydan, B. (2016). Dönüşümcü Liderler Olarak Turgut Özal ve Deng Xiaoping: Farklı Koşullarda Ekonomiyi Dönüştürmek. International Turgut Özal Symposium Proceedings,40-51.
• Eroğlu, E. (2020). Onuncu ve On Birinci Kalkınma Planlarında Vergi Politikalarının İncelenmesi. Vergi Raporu Dergisi, 247, 150-166.
• Ertaş, L. B. (2013). Motorlu Taşıtlar Vergisinin Binek Otomobiller Açısından Değerlendirilmesi. Vergi Raporu Dergisi, (167),67-89.
• Eşiyok, B. A. (2009). Sanayi Planlarından 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı'na: Bir Dönüşümün Kısa Bir Öyküsü. Memleket Siyaset Yönetim, 4(11), 86-131.
• Gelir İdaresi Başkanlığı (2021). Vergi Kimlik Numarası. 20 Şubat 2021 tarihinde https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/VKNS78.htm adresinden alınmıştır.
• Gelirler Genel Müdürlüğü, Faaliyet Raporu (2004). 15 Kasım 2020 tarihinde https://www.gib.gov.tr/kurumsal/stratejik-yonetim/faaliyet-raporlari/gelirler-genel-mudurlugunun-2004-yilina-ait-faaliyet adresinden alınmıştır.
• Gencel, U. ve Kuru, E. (2012). Vergi Kültürü ve Vergi Politikaları Etkileşimi: Türkiye Değerlendirmesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 10(20), 29-60.
• Günsoy, B. (1997). Değişen Dünya Koşullarında Kalkınma Planlaması ve Türkiye'de Planlama Uygulaması. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Hayrullahoğlu, B. (2016). Vergi Yargısında Yeni Kanun Yolu: İstinaf. Vergi Raporu, 123-134.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2020a). Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri. 15 Kasım 2020 tarihinde https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri adresinden alınmıştır.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2020b). Vergi Konseyi Tarihçe. 20 Ekim 2020 tarihinde https://vergikonseyi.hmb.gov.tr/tarihce adresinden alınmıştır.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2020c). Personel Genel Müdürlüğü Tarihçe. 15 Aralık 2020 tarihinde https://www.hmb.gov.tr/personel-genel-mudurlugu-tarihce adresinden alınmıştır.
• İktisadi Kalkınma Vakfı (2007). Avrupa Birliği İstikrar ve Büyüme Paktı. İstanbul: İKV Yayınları No:201.
• İncekara, A. (1986). 1980'den Sonra İhracatın Artımına İhracat Taahhütlü Krediler ve İhracatta Vergi İadesi Araçlarının Rolü. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44(1-4), 303-313.
• Kargı, V. ve Yayğır, A. G. T. (2017). Küreselleşme ve Gümrük Vergisi. Legal Mali Hukuk Dergisi, 13(151), 1651-1672.
• Kaynak, M. (2011). Kalkınma İktisadı. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Kocadağ, S. (2010). Ekonomik Krizlerle Mücadelede Maliye Politikasının Rolü: Türkiye'de 1980 Sonrası Döneme Yönelik Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Küçük, Y. (1978). Planlama Kalkınma ve Türkiye. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Küçükoğlu, M. (2016). Kalkınma Planlarında Vergi Politikaları (Hedefler-Gerçekleşmeler, 1963-2016). Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 184-210.
• Merter, M. E., Acar, İ. A., ve Arslan, E. (2007). Türk Vergi Sisteminde KDV Uygulaması ve Etkinliğinin Analizi. Maliye Dergisi, 153(2007), 24-50.
• Mevzuat Dergisi (2020). Gelir Vergisi Oranları. 23.10.2020 tarihinde https://www.mevzuatdergisi.com/pratik/03.htm adresinden alınmıştır.
• Mutlu, A. (2009). Tanzimattan Günümüze Türkiye’de Vergileme Zihniyetinin Gelişimi. Ankara: Maliye Bakanlığı.
• Nadaroğlu, H. (1990). Gelişmiş Ülkelerdeki Gelir ve Kurumlar Vergilemesinde Yeni Yaklaşımlar. İÜ Yayın, (3659).
• Oğuztürk, B. S., ve Ünal, E. K. (2015). Türkiye’de Vergi Denetiminde Yeni Dönem. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 7(13), 207-237.
• Oktay, E. ve Pekküçükşen, Ş. (2009). Yerel Yönetimlerin Demokratikleşmesinin Bir Aracı Olarak Sivil Toplum Kuruluşları-Türkiye İçin Kısa Bir Değerlendirme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2009(1), 172-186.
• Öz, S. (2012). Türkiye’de Geçici Vergi Uygulamasının Karşılaştırmalı Değerlendirmesi. Sosyoekonomi, 18(2),105-132.
• Öz, H. K. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nin Üçüncü Büyük Devalüasyonu 10 Ağustos 1970 Kararları ve Etkileri, Mediterranean Journal of Humanities, 8(2), 379-391
• Özyurt, H. (1981). Atatürk Dönemi, Birinci ve İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planları ve Türk Ekonomisindeki Yapı Değişikliğine Etkileri (1933-1938). Sosyoloji Konferansları, 19, 119-148.
• Pamuk, Ş. (2020). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi (XI. Basım). İstanbul: İş bankası Kültür Yayınları.
• Parasız, İ. ve Eroğlu İ.(2017). Tarihsel Süreçte Türkiye Ekonomisi: Yapısal Dönüşüm ve Politika Uygulamaları. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Saraçoğlu, F. (2009). 1930-1939 Döneminde Vergi Politikası. Maliye Dergisi, 157, 131-149.
• SBB (2015). Ekonomik ve Sosyal Göstergeler Raporu. 10 Ocak 2021 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Ekonomik_ve_Sosyal_Gostergeler_1950_2014.pdf adresinden alınmıştır.
• SBB (2020). Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Kamu Finansmanı. 8 Ocak 2021 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/ekonomik-ve-sosyal-gostergeler/#1540022258789-43a5759e-f454 adresinden alınmıştır.
• Sevinç, İ., ve Kahraman, S. (2020). Türk Kamu Yönetimi Açısından Kalkınma Planlarındaki Yönetsel Reform Hedeflerinin İncelenmesi (1963-2023). PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 90-112.
• Sezen, S. (1999). Devletçilikten Özelleştirmeye Türkiye’de Planlama (Birinci Basım). Ankara: TODAEİ Yayınları Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Soyak, A. (2003). Türkiye’de İktisadi Planlama: Devlet Planlama Teşkilatına İhtiyaç Var mı? Doğuş Üniversitesi Dergisi 4(2), 167-182.
• Susam, N. , Özgül, H. B. ve Yavuz, E.(2020). Türkiye Ekonomisi ve Maliyesi 1923-2023, İstanbul: Beta Yayınevi.
• Şahin, H. (2009). Türkiye Ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Şimşek, G. (2020).1984’den Günümüze Türkiye’de “Siyaset” Disipliniyle İlgili Tezlere Genel Bir Bakış: “Siyasi Parti” Odaklı Doktora Tezlerinin İçerik Analizi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(27), 1-1.
• Taban, S. ve Kar, M. (2016). Kalkınma Ekonomisi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Takım, A. (2011). Türkiye’de 1960-1980 Yılları Arasında Uygulanan Kalkınma Planlarında Maliye Politikaları. Maliye Dergisi, 160, 154-176.
• Taylar, Y. (2010). Vergi Teorisi Açısından Özel Tüketim Vergileri ve Türk Özel Tüketim Vergisi Uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, 435-467.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1981). Savaş Sonrası Ortamında 1947 iktisadi Kalkınma Planı Türkiye Belgesel iktisat Tarihi. Ankara: ODTÜ.
• Tezcan, K. (2004). Vergi İstihbarat Merkezine Gelen Bilgi ve Belgeler Çerçevesinde Kayıt Dişi Ekonominin Önlenmesi. 19. Maliye Sempozyumu, 957-989.
• Toprak, D. (2010). Türkiye’de Kriz Dönemlerinde Borçların Seyri:1994 ve 2001 Krizi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Vizyoner Dergisi, 2 (2), 1-14.
• Tunalı, H. (2010). İktisadi Kalkınma. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, 8 Aralık 2020 tarihinde http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/ iktisat_ue/iktisadikalkinma.pdf. Adresinden alınmıştır.
• Uzunkaya, S. Ş. (2020). Türkiye Ekonomisinde 1923-1977 Yılları Arasındaki Sanayi ve Kalkınma Planlarının Değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,19,14-30.
• Ünal, A. (2007). Türkiye'de Vergi Denetimi ve Vergi Denetmenlerinin Denetim İçerisindeki Rolü. Ankara: Vergi Denetmenleri Derneği Genel Merkezi.
• Yavilioğlu, C. (2002). Kalkınmanın Anlambilimsel Tarihi ve Kavramsal Kökenleri. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 59-77.
• Yıldız, S., ve Bostan, M. K. (2017). Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Vergi Yargısının Gelişimi. Muhasebe ve Vergi Uygulamalari Dergisi (Muvu)/Journal of Accounting and Taxation Studies (Jats), 10(1),107-126.
• Yılmaz, G. A. (2006). Türkiye'de Gelir Vergisi Tarifesinde Meydana Gelen Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 239-268.
• Yücel, H. (2017). Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları.