Bireysel İş Hukuku Kapsamında Dava Şartı Arabuluculuğunun Uygulama Sorunları: İzmir İli Örneği

Yıl 2024, Cilt: 31 Sayı: 4, 765 - 787, 21.12.2024

Hatice Erol , Gizem Ülgü

Öz

. İşgücünün değişen yapısı, çalışma biçimlerinin değişmesi gibi nedenlerle işçi ve işveren ilişkilerinde artan uyuşmazlıklar karşısında, yargı yolu dışında alternatif çözüm yolları arayışı da artmıştır. 7.6.2012 tarihli 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıkları Arabuluculuk Kanunu ile hukuk sistemine giren ihtiyari arabuluculuk, 2017 tarihli 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile 01.01.2018 tarihinden itibaren istisnalar dışında işçi ve işveren alacakları, tazminatları ve işe iade talebiyle açılan davalarda zorunlu hale gelmiştir.
Dava şartı arabuluculuğun işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıkların çözümündeki olası etkilerini ve arabulucuların sürece ilişkin görüşlerinin belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, literatür taraması ve derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıştır. Üç bölümden oluşan çalışmada ilk olarak iş hukukunun niteliği ve dava şartı arabuluculuk sistemi literatürdeki tartışmalar çerçevesinde değerlendirilmiştir. İkinci bölümde dava şartı arabuluculuğun uyuşmazlıkların çözümüne olası etkileri Adalet Bakanlığı istatistikleri üzerinden incelenmiştir. Alan araştırmasına dayalı üçüncü bölümde İzmir ilinde faaliyet gösteren on arabulucu ile yapılan görüşme bulguları belirlenen altı tema altında değerlendirilmiştir.
Araştırma sonucunda; tarafların birbirlerine önyargı ile yaklaştıkları ve arabuluculuğu aşılması gereken bir engel olarak gördüğü, işçilerin sürece ilişkin bilgisiz olduğu ve aldatılma endişesi taşıdığı, beklentilerinin alacaklarının tamamını almak olduğu, işçilerin ekonomik kaygılarla kazanılmış haklarından daha azına razı olduğu, işverenin tutumunun sürecin uzlaşma ile sonuçlanmasında belirleyici olduğu ve genelde toplantılara bizzat katılmayıp temsilcilerini yönlendirdiği, arabulucuların tarafsızlığının ve açıkça önerilerde bulunamamasının işçi açısından sorunlara yol açabildiği, süreç hakkında tarafların hatta bazı arabulucuların bilgi eksikliğinden kaynaklı sorunlar yaşandığı ancak zaman içinde sistemin arabulucular tarafından benimsendiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İş Uyuşmazlığı, Dava Şartı Arabuluculuk, İş Hukuku
JEL Sınıflandırması: J01, J52, K31

Anahtar Kelimeler

İş Uyuşmazlığı, Zorunlu Arabuluculuk, İş Hukuku.

Practical Challenges of Mandatory Mediation in Individual Labor Law: A Sample of İzmir

Öz

Technological advancements and the phenomenon of globalization have led to profound transformations in labor principles. Due to factors such as the changing structure of the workforce and evolving work practices, there has been a growing search for alternative dispute resolution methods outside of the judiciary to address increasing conflicts between employers and employees. Voluntary mediation, introduced into the legal system through the Law on Mediation in Civil Disputes (Law No. 6325) dated 7 June 2012, became mandatory with certain exceptions for disputes related to employee and employer claims, compensation, and reinstatement cases starting from 1 January 2018, following the enactment of the Labor Courts Law (Law No. 7036) in 2017.
This study aims to examine the potential impacts of mandatory mediation on the resolution of disputes between employers and employees, as well as to gather insights from mediators regarding the process. The study employs a literature review and an in-depth interview technique. Comprising three sections, the first part of the study evaluates the nature of labor law and the mandatory mediation system within the framework of discussions in the literature. The second section examines the potential effects of mandatory mediation on dispute resolution, based on Ministry of Justice statistics. The third section, which is based on field research, evaluates the findings from interviews conducted with ten mediators operating in İzmir under six thematic categories.
The research findings reveal that the parties approach each other with prejudice and view mediation as an obstacle to be overcome. It was observed that employees are generally uninformed about the process, fear being misled, and expect to receive the entirety of their claims. Furthermore, employees often agree to settle for less than their entitled rights due to economic concerns. The employer's attitude is a decisive factor in achieving a resolution, with employers generally directing representatives to attend meetings instead of participating personally. It was also noted that the impartiality of mediators and their inability to make explicit recommendations could create issues for employees. Additionally, a lack of knowledge about the process on the part of both the parties and, in some cases, the mediators, led to challenges. However, it was determined that, over time, the system has gained acceptance among mediators.
Key Words: Labor Dispute, Mandatory Mediation, Labor Law.
JEL Classification: J01, J52, K31.

Anahtar Kelimeler

Labour Dispute, Ccompulsory Mediation, Labour Law.

Kaynakça

• Adalet İstatistikleri (2023) T.C. Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü Resmi İstatistik Programı Yayını, Yayın No:18; Mart 2024, Erişim Adresi: https://adlisicil.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/22042024115644ADalet_ist-2023CALISMALARI59.pdf, (09.07.2024)
• Akın, L. (2019). “Dava Şartı Arabuluculuk Sistemine İlişkin Güncel Değerlendirme ve Öneriler”. Çimento İşveren, 33(5), 8-15.
• Albayrak, H. (2018) Eşitlik ve Tarafsızlık İlkelerinin Zorunlu Arabuluculuk Bağlamında Yeniden Değerlendirilmesi Zorunluluğu, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Etik Özel Sayısı, 12-24.
• Alpagut, G. (2018). “Dava Şartı Olarak Zorunlu Arabuluculuk”. İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri 2017 Yılı Toplantısı (111-130). İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları.
• Boydak, A.B. (2018) İş Uyuşmazlıklarında Zorunlu Arabuluculuk Düzenlemesinin Kamuda Hizmet Alımı Kapsamında Çalışan İşçiler Bakımından Değerlendirilmesi, Çalışma İlişkileri Dergisi, Temmuz 2018, Cilt 9 Sayı.2, 88-100.
• Büyükay, F. (2018) Arabuluculuk Anlaşma Belgesi ve İcra Edilebilirlik Şerhi, Ankara, 165-168, 206-207.
• Canbolat, T. (ed.) (2018). İş Hukukunda Arabuluculuk Uzmanlık Eğitimi Kaynak Kitabı. http://www.adb.adalet.gov.tr/ishukukundauzmanlikegitim.pdf (01.07.2024)
• Çelik, N., Caniklioğlu, N. & Canbolat, T. (2019). İş Hukuku Dersleri (32. Bası). Beta Basım. Çelik, N. (2008) İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 21. Bası, Beta Yayınları, İstanbul.
• Çenberci, M. (1976). İş Kanunu Şerhi (3. Baskı). Sevinç Matbaası.
• Çiçek, M. (2018) İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk, Seçkin Yayınları, Ankara.
• Demir, F. (2018). İş Hukuku ve Uygulaması. Albi Yayıncılık.
• Doğan Yenisey, K. (2014). İş Hukukunun Emredici Yapısı. Beta Basım.
• Doğan Yenisey, K. (2016). “İş Yargısında Zorunlu Arabuluculuk”. Doğan Yenisey, K. (Ed.) İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağının Değerlendirilmesi İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği 40. Yıl Uluslararası Toplantısı (167-193). TİSK.
• Ekmekçi, Ö., Özekes, M., Atalı, M. ve Seven, V. (2019). Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk (2. Baskı). On İki Levha Yayıncılık.
• Elbir, N. (2021) İş Hukukunun Emredici Niteliği Karşısında İşçinin Yasal Haklarından Vazgeçmesi Sonucu Doğuran Uygulamalar Hakkında Bir Değerlendirme, Çalışma ve Toplum, 2021/1, ss. 289-316.
• Esener, T. (1978). İş Hukuku (3. Bası). Sevinç Matbaası
• Eyrenci, Ö., Taşkent, S. ve Ulucan, D. (2019). Bireysel İş Hukuku (9. Baskı). Beta Basım.
• Güler, Ş. (2008) “Toplu İş Sözleşmesine Konulamayacak Hükümler” TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C. 21, S.4, 41-65.
• Gümrükçüoğlu, Y. B., Civan, O.E., Savaş, Kutsal. F.B., Manav Özdemir ve A.E., Evcimen A., (2023) İş Hukukunda Uzman Arabuluculuk, Editör: Gümrükçüoğlu, Y.B., Optimist Yayınları.
• Güzel, A. (2016). “İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağı Hakkında Bazı Aykırı Düşünceler!..”. Çalışma ve Toplum, (50), 1131-1146.
• Güzel, A. (2019). “İş Yargılamasında Yeni Bir Sistem: “Zorunlu” Arabuluculuk (Eleştirel Yaklaşım-I)”. Doğan Yenisey, K. (Ed.) Prof. Dr. Savaş Taşkent’e Armağan (11-90). Beta Basım.
• Karacabey, K. (2016). “Zorunlu Arabuluculuğun Hukukun Temel İlkelerine Aykırılığı ve Uygulanabilirliğine Dair Sorunlar”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (123), 451-488.
• Korkusuz, R. ve Korkusuz, M. H. (2020) İş Hukukunun Emredici Hükümlerine Aykırı İfa Edilen Zorunlu Arabulucu Anlaşmalarının Hukuki Durumu, Adalet Dergisi, 2020/1, 64. Sayı, 481-506.
• Köme Akpulat, A. (2018). İş Mahkemelerinde Yargılamanın Özellikleri. On İki Levha Yayıncılık.
• Mutlay, F.B. (2018). “İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk”. Centel, T. (Ed.) İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar III (23-173). On İki Levha Yayıncılık.
• Namlı, M. (2016). “İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağının Değerlendirilmesi”, İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağı ile Getirilen Zorunlu Arabuluculuk Kurumunun Medeni Usul Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi, Doğan Yenisey, K. (Ed.), İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği 40. Yıl Uluslararası Toplantısı (151-165). TİSK, Kasım 2016.
• Odaman, S. ve Karaçöp, E. (2016). “İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağında Öngörülen Zorunlu Arabuluculuk Müessesesi”. Sicil İş Hukuku Dergisi, (35), 51-65.
• Okur, Z. (2019). Bireysel İş Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Olarak Arabuluculuk, 2. Baskı, Karahan Kitabevi.
• Oğuz, Ö. (2019). Türk İş Hukukunda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk. Legal Yayıncılık.
• Özdemir, E. (2005). “İş Hukukunda Emredici Hükümlerin Yeri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 54(3), 95-120.
• Özdemir, O. (2016). “Bireysel İş Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 74(Özel Sayı), 601-615.
• Özekes, M., Öztatar, H., Aydın, U., Atalı, M., Durmuşoğlu, U. İ., Kısmet Kekeç, E., Akkaya, T., Boran Güneysu, N., Bulur, A., Şimşek, N., Özden, N., Demir, Ş., Uyanık, S. ve Toraman, B. (2015). “Arabuluculuk Çalışma Toplantısı Arabuluculukla İlgili Güncel Sorunlar, Beklentiler ve Öneriler Sonuç Raporu”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1 (1), 119-133.
• Özekes, M. ve Atalı, M. (2018). “7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu Üzerine Eleştiri, Değerlendirme ve Öneriler”. Ekmekçi, Ö., Köme Akpulat, A., Yıldız Hakkakul, Ö., Akdeniz, A.L., Yayvak Namlı, İ., Çalışkan, A. (Eds.) “Yeni İş Mahkemeleri Kanunu Üzerine” Toplantısı (41-122). On İki Levha Yayıncılık.
• Özmumcu, S., (2016). “Karşılaştırmalı Hukuk Ve Türk Hukuku Açısından Zorunlu Arabuluculuk Sistemine Genel Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Mecmuası, 74(2), 807-842.
• Özveri, M. (2020). “İş Mahkemeleri Kanunu ve Zorunlu Arabuluculuk Uygulamaları”. Çalışma ve Toplum, (65), 917-937.
• Sarıdağ, O.G. (2022) Bireysel İş Hukukunda Arabuluculuktan Kaynaklanan Bazı Sorunlar, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 24, S.2, 1093-1119.
• Soyer, P. (2018). “Yeni İş Mahkemeleri Kanunu ile Getirilen Bazı Düzenlemeler Hakkında Genel Bir Değerlendirme”. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 15(57), 21-46.
• Süzek, S. (2019). İş Hukuku (18. Baskı). Beta Basım.
• Şahin Emir, A.ve Kamaz Tepe, B. (2018). “İş Uyuşmazlıklarına İlişkin İbra Hükmü İçeren Arabuluculuk Anlaşma Belgesinin Arabuluculuğa Elverişlilik Bakımından Değerlendirilmesi”. Çalışma ve Toplum, (58), 1481-1508.
• Şişli, Z. (2012). “Bireysel İş Uyuşmazlıkları ve Yargısal Çözüm”. Ankara Barosu Dergisi, 2012(2), 43-67.
• Tanrıver, S. (2006) Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”, TBB Dergisi, s. 64, 151-177.
• Tulukçu, N.B. (2017). İş Mahkemeleri Kanunu ve Arabuluculuk Hükümlerine Göre İş Güvencesi ve İşe İade. Seçkin Yayınları.
• Yazıcı Tıktık, Ç., (2013). Arabuluculukta Gizliliğin Korunması, İstanbul: Onikilevha Yayınevi.