Kamu Politikalarında Paternalizm Anlayışı: Türkiye Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 32 Sayı: 3, 517 - 538, 25.09.2025

Merve Malak , İhsan Cemil Demir

Öz

Paternalizm, kişinin iyiliğini artırmak adına yapılan düzenleme ve politikaları kapsamaktadır. Literatürde devlet baba olarak ele alınan bu anlayış, devletin vatandaşlarına karşı bir baba görevi gördüğünü öngörmektedir. Bu kapsamda vatandaşlarının iyiliğini onlardan daha çok düşünerek, onların zararına olan mal ve hizmetlere kısıtlamalar getirebilmekte ya da onların iyiliğini artıracak mal ve hizmetleri destekleyebilmektedir. Paternalizm anlayışında amaç, kişinin iyi olma halidir. Paternalizm anlayışına göre bu amaç gözetilerek bireysel tercihlere müdahale edilebilmektedir.
Bu çalışmanın amacını, Türkiye’de uygulanan kamusal politikaların paternalizm anlayışı çerçevesinde incelenmesi oluşturmuştur. 1960’lı yıllarda sosyal ve hukuki paternalizm anlayışına örnek oluşturabilecek kamusal politikalar uygulanmıştır. 1980’li ve 90’lı yıllarda zorunlu eğitim, çalışma hayatı ve zorunlu emniyet kemeri kullanımı gibi hukuki paternalizm kapsamında düzenlemeler yapılmıştır. 2000 ve sonrasında ise kişilerin mevcut refah seviyelerini artırmayı ve zararlı ürünlerin kullanımını sınırlandırmayı hedefleyen paternalist uygulamaların hayata geçirildiği görülmektedir. Bu hususta ampirik veya ekonometrik çalışmalara rastlanamamakla birlikte, ele alınan dönemde uygulanan politikalara dayanılarak genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Paternalizm, Kamu Politikaları, Türkiye
Jel Sınıflandırması: J18, H11, G18

Anahtar Kelimeler

Paternalizm , Kamu Politikaları , Türkiye

The Approach of Paternalism in Public Policies: A Review on Turkiye

Öz

Paternalism includes regulations and policies made to improve the well-being of the person. This understanding is also discussed as the state father in the literature, which predicts that the state acts as a father toward its citizens. In this context, by considering the well-being of its citizens more than them, it can impose restrictions on goods and services that are harmful to them or support goods and services that will increase their well-being. In the understanding of paternalism, the aim is the person's well-being. With this aim in mind, individual preferences can be intervened.
The study aimed to examine public policies in Turkiye within the framework of paternalism. In the 1960s, public policies that could be examples of social and legal paternalism were implemented. In the 1980s and 1990s, regulations were made within the scope of legal paternalism, such as compulsory education, working life, and mandatory seat belt use. In 2000 and later, paternalist practices aimed at increasing the current welfare levels of individuals and limiting the use of harmful products were implemented. No empirical or econometric studies were found on this issue; however, a general assessment was made based on the policies implemented during the period under consideration.
Key Words: Paternalisim, Public Policies, Türkiye
JEL Classification: J18, H11, G18

Anahtar Kelimeler

Paternalisim , Public Policies , Turkey , turkiye

Kaynakça

• Ahmadi, R. (2020). Koronavirüs Pandemisinin Toplumsal Etkileri. Bilim Armonisi, Cilt 3, Sayı 2, 65-72
• Aktan, C.C. (1999). Müdahaleci Devletten Sınırlı Devlete. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Aktan, C.C. (2011). Eski Devlet Anlayışına Karşı Yeni Devlet Anlayışı. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 189-206.
• Aktan, C.C. ve Yay, S. (2021). Paternalizm ve Paternal Devlet. İçinde C.C. Aktan ve S. Yay (Eds.), Paternal Devlet Kamusal İyiliksever ve Eleştirisi. İzmir: SOBIAD Hukuk ve İktisat Araştırmaları Yayınları, 6-21.
• Archard, D. (1990). Paternalism Defined. Oxford University Press on Behalf of The Analysis Commitee, Vol. 50, Iss. 1, 36-42.
• Ayyıldız, Y. ve Demirli, Y. (2015). Obezite Vergisine İlişkin Halkın Düşünceleri: Türkiye’de Bir Alan Araştırması. İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 59-78.
• Batur, B. (2011). Sosyal Devlet Bağlamında Sosyal Politika ve Projelerin Sosyolojik Bir İncelemesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Bayrakcı, M. (2005). Ders Kitapları Konusu ve İlköğretimde Ücretsiz Ders Kitabı Dağıtımı Projesi. Milli Eğitim Dergisi, Sayı 165. http://dhgm.meb.gov.tr/ yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/165/bayrakci.htm adresinden 18.11.2017 tarihinde alınmıştır.
• Buyrukoğlu, S. ve Bozdoğan, D., ve Köktaş, M. (2016). Paternalist Devlet Anlayışının Bir Gereği Olarak Günah Vergileri: Türkiye Örneği. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 3, 15-31.
• Clarke, S. (2002). A Definition of Paternalism. Critical Review of International Social and Political Philosophy, Vol. 5, Iss. 1, 81-91.
• Çiçekli, A. (2019). Türkiye ve Avrupa Ülkelerindeki Başörtüsü Sorunsalı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 44, 273-292.
• Dülger, M. (2014). John Stuart Mill’de Bireysel ve Toplumsal Fayda. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Dworkin, G. (1971). Morality and The Law. In R.A.Wasserstrom (Ed.), Paternalism. USA: Wadsworth Publishing Company, 107-126.
• Dworkin, G. (1972). Paternalism. The Monist, Philosphy and Public Policy, Vol 56, Iss. 1, 64-84. Dworkin, Gerald, "Paternalism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.) https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/paternalism/
• Göksoy, S. (2013). Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkelerinde Zorunlu Eğitim Uygulamaları. Asya Öğretim Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 30-41.
• Güvercin, H. (2004). Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliği Tarihçesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt 57, Sayı 2, 89-95.
• Hospers, J. (1980). Libertarianism and Legal Paternalism. The Journal of Libertarian Studies, Vol. 4, Iss. 3, 255-265.
• Kantar, G. (2019). Kamu Politikalarına “Sosyal” Bakış Farklı Disiplinler Ortak Anlayış. İçinde G.Y. Şeren Kurular (Ed.), Türkiye’de Sosyal Devlet Anlayışının Gelişimi ve Kamu Politikaları. Ankara: Gazi Kitapevi, 1-19.
• Koç, İ. ve Yardımcıoğlu, F. (2020). Covid-19 Pandemi Sürecinde Uygulamaya Konulan Mali Tedbir ve Teşviklerin Karşılaştırmalı Analizi: Türkiye ve Seçilmiş AB Ülkeleri Karşılaştırması. SEYAD, Cilt 8, Sayı 2, 123-152.
• Kökcü, H. (2016). Paternalizm Kavramı ve Örnek Uygulamalar. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kronman, A.T. (1983). Paternalism and The Law of Contacts. Yale Law School Faculty Scholarship Series, Vol. 92, Iss. 5, 763-798.
• Metin, O. (2011). Sosyal Politika Açısından AKP Dönemi: Sosyal Yardım Alanında Yaşananlar. Çalışma ve Toplum, Cilt 1, Sayı 28, 179-200.
• Myers, J.E., Sweeney, T.J. ve Witmer, J.M. (2000). The Wheel of Wellness Counseling for Wellness: A Holistic Model for Treatment Planning. Journal of Counseling and Development, Iss.78, 251-266
• Owen, F.K. ve Demirbaş Çelik, N. (2018). Yaşam Boyu Sağlıklı Yaşam ve İyilik Hali. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, Cilt 10, Sayı 4, 440-453.
• Öner, E. (2001). Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare. Yayın No 359, Ankara: Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı.
• Özaydın, M.M. ve Çevik, Ö.C. (2017). Türk Sosyal Politikasında Refah Kurumlarının Yapılanma Çabaları. Emek ve Toplum, Cilt 6, Sayı 16, 597-615.
• Özbek, N. (2006). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar. İstanbul: Altın Matbaa.
• Özdemir, Ş. (2022). Liberter Paternalizm (Özgürlükçü Babacılık) ve Devlet Politikaları. Toplumsal Politika Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 38-51.
• Savaşçı, Y. (2013). Paternalizm Gerçekten Paternalist mi?. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Soss, J., Fording, R.C. and Schram, S.F. (2009). Governing the Poor: The Rise of the Neoliberal Paternalist State. Annual Meeting of the American Political Science Association, Canada. http://stage.centerforthehumanities.org/sites/default/files/media/Governing%20the%20Poor_SossFordingSchram_2009.pdf. Adresinden 3.11.2017 tarihinde alınmıştır.
• Sezer Şanlı, A. ve Coşğun, B. (2020). Yeni Toplumsal Hareketlerin Yeni Aktörleri; 90’lı Yıllar Türkiye’sinde Başörtülü Öğrencilerin Mücadelesi., Mukaddime, Cilt 11, Sayı 2, 382-409.
• Şişman, Y. (2017). Türkiye’de Sosyal Politikaların Dünü, Bugünü: Hayırseverliğin Kurumsallaşması mı? Gelişim mi?. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, 1-22. https://doi.org/10.17541/optimum.281038.
• Takım, A. (2011). Türkiye’de 1960-1980 Yılları Arasında Uygulanan Kalkınma Planlarında Maliye Politikaları. Maliye Dergisi, Sayı 160, 154-176.
• Tengilimoğlu, D., Güzel, A. ve Günaydın, E. (2013). Sosyal Pazarlama Kapsamında Dumansız Hava Sahası: Örnek Bir Uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 2,1-26.
• Thaler, R.H. and Susntein, C.R. (2003). Libertarian Paternalism. The American Economic Review, Vol. 93, Iss. 2, 175-179.
• Töremen, F. (2011). Kesintiye Uğrayan Eğitim Sürecimiz Üzerine. Eğitime Bakış Eğitim Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, Cilt 7, Sayı 21, 19-24.
• Turan, A. ve Çelikyay, H.H. (2020). Türkiye’de KOVİD-19 ile Mücadele: Politika ve Aktörler. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 1-25. https://doi.org/10.33712/mana.733482.
• Voigt, K. (2015). New Perspectives on Paternalism and Health Care. In T. Schramme (Ed.), Paternalism and Equality. London: Springer, 87-101.
• Ware, S.J. (2020). Paternalism or Gender-Neutrality?. Connecticut Law Review, Vol. 52, Iss. 2, 537-604.
• Yay, E. (2014). Tarihsel Süreçte Türkiye’de Sosyal Devlet Tarihçesi. 21.Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt 3, Sayı 9, 147-161.