Dijital Çalışma Bakımından Ulaşılamama Hakkı

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 48, 24.01.2025

Ece Aktaş

Öz

Dijital araçların çalışma hayatında yaygınlaşmasıyla birlikte bilgi ve iletişim araçlarıyla yürütülen bir çalışma şekli olan dijital çalışma yaygınlaşmaya başlamıştır. Dijital araçların işçilerin iş ile sürekli bağlantıda kalmasına yol açmasıyla birlikte çalışma süreleri ile özel hayat arasındaki sınır belirsizleşmiştir. Bu kapsamda ulaşılamama hakkının sağlanması önem arz etmektedir. Ulaşılamama hakkı, çalışma ilişkisi içinde herhangi bir olumsuz sonuçla karşılaşmadan işle ilgili iletişimde kullanılan araçlardan bağlantıyı kesebilme hakkıdır. İşverenin çalışma süresi dışında işçilere işle ilgili konularda çeşitli yollarla ulaşması işçilerin aile hayatını ve özel hayatını olumsuz yönde etkileyebilir ve işçinin özel hayatına müdahale oluşturabilir. Bu kapsamda ulaşılamama hakkının hukukumuzdaki yerini tespit etmek, bu hakkın kullanılabilmesi için işverenin ve işçinin neler yapabileceğini belirlemek ve hakkın ihlali halinde başvurulabilecek yolları vurgulamak oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Ulaşılamama Hakkı, Dijital Çalışma, Çalışma Süreleri, Dinlenme Süreleri, Özel Hayat, Kişilik Hakları.

Right to Disconnect in Digital Work

Öz

With the increasing prevalence of digital tools in the workplace, a form of work characterized by the use of information and communication Technologies (referred to as digital work) has begun to gain traction. The availability of digital tools has led to a continuous connection between workers and their jobs, thereby blurring the boundaries between working hours and personal life. In this context, the right to disconnect becomes significant. The right to disconnect refers to the right to sever connections through the communication tools used for work-related purposes without facing any negative repercussions within the employment relationship. Employers reaching out to employees regarding work-related matters outside of working hours can adversely affect the workers' family and personal lives and may constitute an infringement on the employee's privacy. Therefore, it is crucial to ascertain the legal status of the right to disconnect within our legal framework, determine the actions that both employers and employees can take to facilitate the exercise of this right, and emphasize the avenues available for redress in the event of a violation of this right.

Anahtar Kelimeler

Right to Disconnect, Digital Work, Working Hours, Resting Hours, Private Life, Personal Rights.

Kaynakça

• Akdeniz, Ayşe Ledün: “Gece Çalışması ve Gece Çalışma Süresinin Sınırları ile İlgili Değişikliklerin Değerlendirilmesi”, İÜHFM, C. LXXVII, S. 2, 2019, s. 555-574.
• Akkan, Başak, Zeynep Kesici: “Covid-19 Salgını, İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma ve Toplumsal Cinsiyete Dayalı Eşitsizlikler Üzerine Bir İnceleme”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. IV, S. 71, 2021, s. 2813-2838.
• Akyiğit, Ercan: İş Hukuku, 14. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2022 (İş Hukuku).
• Akyiğit, Ercan: Bireysel İş Hukuku Ders Kitabı, 3. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2023 (Bireysel İş Hukuku).
• Alp, Mustafa: “Fazla Çalışmaları Ücrete Dahil Eden Sözleşme Kayıtlarının Geçerliliği ve Denetimi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. I, S. 68, 2020, s. 11-44.
• Alp, Mustafa, Sevil Doğan: “Giyilebilir Teknolojiler ve İş İlişkisine Etkileri”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. IV, S. 71, 2021, s. 2599-2632.
• Alpagut, Gülsevil: “Dijitalleşen Çalışma Yaşamında İş Sözleşmesinin Unsurları”, Ekonomik ve Teknolojik Gelişmelerin İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna Etkileri: Prof. Dr. Münir Ekonomi 85. Doğum Günü Armağanı, Ed. Kübra Doğan Yenisey, Seda Ergüneş Emrağ, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2021, s. 87-124 (Dijitalleşme).
• Alpagut, Gülsevil: “İşçinin Sadakat Borcu ve Türk Borçlar Kanunu ile Getirilen Düzenlemeler”, Sicil İHD, S. 25, 2012, s. 23-32 (Sadakat Borcu).
• Alpagut, Gülsevil: “Teknolojik Gelişmelerin İşçilik Haklarına Etkisi-Daimî Ulaşılabilirlik”, Prof. Dr. Turhan Esener III. İş Hukuku Uluslararası Kongresi, Ankara, Seçkin Yayınları, 2021, s. 317-338 (Daimî Ulaşılabilirlik).
• Antalya, Osman Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt: V/1, 3, 2. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2019.
• Astarlı, Muhittin: “Alman ve Türk Hukuklarında Fazla Saatlerle Çalışma Ücretlerinin Asıl Ücrete Dahil Olduğuna İlişkin Sözleşme Hükümleri ve Geçerlilik Koşulları”, Kamu-İş Hukuku Dergisi, C. IX, S. 4, 2008, s. 39-67.
• Avogaro, Matteo: “Right to Disconnect: french and italian proposals for a global issue”, Revista Direito Das Relações Sociais E Trabalhistas, C. IV, S. 3, 2018, s. 110-129.
• Ayan, Mehmet: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 11. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2016.
• Ayan, Mehmet, Nurşen Ayan: Kişiler Hukuku, 8. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2016.
• Aydın, Ufuk, Merve Kutlu: “The Right to Disconnect: Lessons from Europe and Turkish Labour Law”, KHASHFD, C. VIII, S. 2, 2020, s. 261-280.
• Balkır, Gönül: “İşverenin Yönetim Hakkının Kullanılması ve Etik Sınırlar”, Sicil İHD, C. IV, S. 12, 2008, s. 73-79.
• Baycık, Gaye: “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Haklarında Yeni Düzenlemeler”, Ankara Barosu Dergisi, S. 3, 2013, s. 103-170.
• Baycık, Gaye, Sevil Doğan, Dilek Dulay Yangın, Oğuzhan Yay: “COVID 19 Pandemisinde Uzaktan Çalışma: Tespit ve Öneriler”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. III, S. 70, 2021, s. 1683-1727.
• Baysal, Ulaş: “İşçiye Ait Taşınabilir İletişim Cihazlarının İş Amaçlı Kullanılması”, Sicil İHD, S. 40, 2018, s. 65-75.
• Beytar, Erbil: Dijital Çalışma ve Dijital Çalışmada İşçi Hakları ve Borçları, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2023.
• Boswell Wendy R., Julie B. Olson-Buchanan, Marcus M. Butts v.d. : “Managing ‘After Hours’ Electronic Work Communication”, Organizational Dynamics, C. XLV, S. 4, 2016, s. 291-297.
• Burke, Melody: The Right to Disconnect: Energing Issues and Ways to Overcome Them, 30 Mart 2022, (Çevrimiçi), https://onlabor.org/the-right-to-disconnect-emerging-issues-and-ways-to-overcome-them/.
• Centel, Tankut: “Türk Borçlar Kanunu’nda Genel Olarak İşçinin Kişiliğinin Korunması”, Sicil İHD, S. 24, 2011, s. 13-18.
• Chiuffo, Facundo M.: “The ‘Right to Disconnect’ or ‘How to Pull the Plug on Work’”, 4th Labour Law Research Network Conference, 2019, s. 1-22.
• Chudnovskikh, M. V.: “‘The Right to Disconnect’ in Digital Economics”, 1st International Scientific and Practical Cenference on Digital Economy, Ed. by Anton Nazarov, Atlantis Press, 2019, s. 799-802.
• Çelik, Nuri, Nurşen Caniklioğlu, Talat Canbolat, Ercüment Özkaraca: İş Hukuku Dersleri, 36. bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2023.
• Dagnino, Emanuele: “‘Working Anytime, Anywhere’ and Working Time Provisions. Insights from the Italian Regulation of Smart Working and the Right to Disconnect”, E-Journal of International and Comparative Labour Studies, C. IX, S. 3, 2020, s. 1-25.
• Dagnino, Emanuele: “Working Anytime, Anywhere: Regulating Working Time”, The Prevention System and Insurance Coverage in the Context of the IV Industrial Revolution, Ed. by Pietro Manzella, Michele Tiraboschi, Adapt University Press, 2021, s. 59-83.
• Demir, Fevzi, Gönenç Demir: “İşçinin Sadakat Borcu ve Uygulaması”, Kamu-İş Dergisi, C. XI, S. 1, 2009, s. 1-37.
• Deshwal, Parul: “Online Advertising and Its Impact on Consumer Behaviour”, International Journal of Applied Research, C. II, S. 2, 2016, s. 200-204.
• Doğan, Sevil: “Dijitalleşmenin Çalışma Yaşamına Etkisi: İşçinin Ulaşılamama Hakkı”, İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar IV, Ed. Kübra Doğan Yenisey, Seda Ergüneş Emrağ, İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2021, s. 109-144 (Ulaşılamama).
• Doğan, Sevil: “İş Hukukunda Ara Dinlenmesi”, MÜHFHAD, C. XXVI, S. 2, 2020, s. 1179-1202 (Ara Dinlenmesi).
• Doğan Yenisey, Kübra: “İş Kanunu’nda Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. IV, S. 11, 2006, s. 63-82.
• Dural, Mustafa, Suat Sarı: Türk Özel Hukuku Cilt I, 19. bs., İstanbul, Filiz Kitabevi, 2024.
• Dursun Ateş, Sevgi: İşverenin Yönetim Hakkı, Ankara, Seçkin Yayınları, 2019.
• Ekmekçi, Ömer, Esra Yiğit: Bireysel İş Hukuku Dersleri, 5. bs., İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2023.
• Erdoğan, Çağla: “İş Hukuku ve Toplumsal Cinsiyet”, Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, Ed. Gülriz Uygur, Nadire Özdemir, 3. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2022.
• Ergin, Hediye: Türk ve Alman Hukukunda İş Sözleşmesinin Sağlık Nedeniyle Sona Ermesi, 1. bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2009.
• Erkanlı Başbüyük, Betül: İşçinin İş Görmekten Kaçınma Hakkı, Ankara, Seçkin Yayınları, 2020.
• Erkanlı Başbüyük, Betül: “Uzaktan Çalışmanın Bir Türü Olarak Tele Çalışmada İşçinin Dinlenme Hakkı”, MÜHFHAD, C. XXIX, S. 1, 2023, s. 656-678.
• Ertan, Emre: “Fazla Çalışma Ücretinin Aylık Ücrete Dahil Edilmesi”, Sicil İHD, S. 34, 2016, s. 103-124.
• Eurofound: Regulations to Address Work-Life Balance in Digital Flexible Working Arrangements, New Forms of Employment Series, Publications Office of the European Union, Lüksemburg, 2020.
• Eurofound: Right to Disconnect: Exploring Company Practices, Working Paper, Lüksemburg, 2021.
• Eurofound: Right to Disconnect in the 27 EU Member States, Working Paper, Dublin, 2020.
• Eurofound: Telework and ICT-Based Mobile Work: Flexible Working in Digital Age, New Forms of Employment Series, Publications Office of the European Union, Lüksemburg, 2020.
• Eurofound, ILO: Working Anytime, Anywhere: The Effects on the World of Work, Research Report, Publications Office of the European Union, Lüksemburg, International Labour Office, Cenevre, 2017.
• European Agency for Safety and Health at Work : Regulating Telework in a Post-COVID-19 Europe, Publications Office of the European Union, Lüksemburg, 2021.
• Eyrenci, Öner: “İşçiye Bağlı Nedenlerle Feshin Geçerliliğinde Ölçülülük Denetimi”, Prof. Dr. Turhan Esener II. İş Hukuku Uluslararası Kongresi, Ed. Ender Demir, Beste Gemici Filiz, Ankara, Seçkin Yayınları, 2017.
• Göktaş, Seracettin: “İşçinin Günlük Dinlenme Hakkı ve Yargıtay Uygulaması”, Sicil İHD, S. 28, 2012, s. 42-56 (Dinlenme Hakkı).
• Göktaş, Seracettin: “Türk İş Hukukunda İşverenin İşçinin Özel Yaşamına Saygı Borcu”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. XXXVIII, S. 2, 2021, s. 1-55 (Özel Yaşam).
• Gürsel, İlke: “Performans Değerlendirme Sistemi ve Mesleki Yetersizlik”, Sicil İHD, S. 43, 2020, s. 172-189.
• Güzel, Ali, Deniz Ugan Çatalkaya: “İş Sözleşmesinin Uygulanmasında ve İşverenin Yönetim Yetkisinin Sınırlanmasında Dürüstlük (Objektif İyiniyet) Kuralının İşlevi Üzerine”, MÜHFHAD, Prof. Dr. Ali Rıza Okur’a Armağan, C. XX, S. 1, s. 17-66.
• Heper, Hande: İş İlişkisinde İşçinin İradesi, 1. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2022.
• Hesselberth, Pepita: “Discourses on Disconnectivity and the Right to Disconnect”, New Media and Society, C. XX, S. 5, 2018, s. 1994-2010.
• ILO: Workplace Stress: A Collective Challange, World Day For Safety and Health Work, Cenevre, 2016.
• Işık, İdil, Şafak Öz Aktepe, Esin Çetin Özbudak v.d.: “Psikososyal Risk Farkındalığı ve Risk Yönetimine İlişkin Beklentiler: Maden Sektöründen Bir Değerlendirme”, Çalışma İlişkileri Dergisi, C. I, Özel Sayı, 2022, s. 90-113.
• İnciroğlu, Lütfi: “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda Çalışanın Çalışmaktan Kaçınma Hakkı”, MÜHFHAD, C. XX, S. 1, 2014, s. 809-822.
• Kandemir, Murat: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Açısından Tele Çalışma, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2011 (Tele Çalışma).
• Kandemir, Murat: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Boyutuyla Psikososyal Riskler, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2017 (Psikososyal Riskler).
• Kar, Bektaş: “Ölçülülük İlkesinin İş Güvencesinde Uygulanması”, Sicil İHD, S. 15, 2009, s. 60-69.
• Kırık, Haşim: İşçinin Ulaşılabilir Olmama Hakkı, 1. bs., İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2024.
• Kökkılınç Eraltuğ, Ayşegül: “İşe Bağlı Stres ve Hukuksal Sonuçları”, Legal İHSGHD, S. 19, 2008, s. 899-918.
• Mattern Jana: “A Classification of Organizational Interventions to Enable Detachment from Work”, 33rd Bled eConference Enabling Technology for a Sustainable Society, Slovenya, 2019.
• Mollamahmutoğlu, Hamdi, Muhittin Astarlı, Ulaş Baysal: İş Hukuku, 7. bs., Ankara, Lykeıon Yayınları, 2022.
• Nazlı, Seçkin: “İş Kanunu’nda Düzenlenen Eşit Davranma İlkesi ve Uygulama Sorunları Üzerine Değerlendirmeler”, İÜHFM, C. LXXIV, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan Sayısı, 2016, s. 571-586.
• Odaman, Serkan: İşverenin Hizmet Sözleşmesini Ahlak ve İyiniyet Kuralları ve Benzerlerine Aykırılık Nedeniyle Fesih Hakkı, Ankara, Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası, 2003.
• Oğuzman, M. Kemal, M. Turgut Öz: Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, 17. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2019.
• Oğuzman, M. Kemal, Nami Barlas: Medeni Hukuk, 30. bs., İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2024.
• Oğuzman, M. Kemal, Özer Seliçi, Saibe Oktay-Özdemir: Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 20. bs., İstanbul, Filiz Kitabevi, 2021.
• Özdemir, Erdem: İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, 1. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2020.
• Özmen, Ayşenur Zeynep, Burak Karakoç: “Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik ve Değişiklik Feshi”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XIX, S. 2, 2022, s. 867-907.
• Pansu, Luc: “Evaluation of ‘Right to Disconnect’ Legislation and Its Impact on Employee’s Productivity”, International Journal of Management and Applied Research, C. V, S. 3, 2018, s. 99-119.
• Rumpf, Christian: “Ölçülülük İlkesi ve Anayasa Yargısındaki İşlevi”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. X, 1993, s. 25-48.
• Savaş Kutsal, F. Burcu: İşçinin Ulaşılabilir Olmama Hakkı, Ankara, Seçkin Yayınları, 2024.
• Secunda, Paul M.: “The Employee Right to Disconnect”, Notre Dame Journal of International & Comparative Law, C. IX, S. 1, 2019, s. 1-39.
• Serozan, Rona: Medeni Hukuk (Genel Bölüm/Kişiler Hukuku), 8. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2018.
• Sevimli, K. Ahmet: “İşçinin Kişilik Değerlerine Saldırı Nedeniyle Manevi Tazminat (Karar İncelemesi)”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. I, S. 24, 2010, s. 295-308 (Kişilik Değerlerine Saldırı).
• Sevimli, K. Ahmet: “İşçinin Özel Yaşam Hakkı Bağlamında İşçi-İşveren İlişkisi”, Sicil İHD, S. 10, 2008, s. 53-79 (Özel Yaşam).
• Sevimli, K. Ahmet: İşçinin Özel Yaşamına Müdahalenin Sınırları, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2006 (Müdahalenin Sınırları).
• Sevimli, K. Ahmet: “Türk Borçlar Kanunu m. 417 ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Işığında Genel Olarak İşçinin Kişiliğinin Korunması”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. I, S. 36, 2013, s. 107-148 (İşçinin Kişiliğinin Korunması).
• Sur, Melda: “İşverenin Yönetim Hakkının Çağdaş Sınırlamaları ve Sosyal Diyalog”, DEÜHFD, C. XXI, Özel Sayı (Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan), 2019, s. 2281-2308.
• Süzek, Sarper: İş Hukuku, 23. bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2023.
• Şahin Emir, Asiye: “İcap Nöbetinde Geçen Sürenin Çalışma Süresinden Sayılması -Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 17.09.2020 Tarihli Kararının Değerlendirilmesi-”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. I, S. 72, 2022, s. 329-348.
• Tuncay, A. Can: İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1982.
• Tuncay Kaplan, Emine: “Çalışma Koşullarında Değişiklik”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C. MMII, S. 158, 2022, s. 341-388 (Çalışma).
• Tuncay Kaplan, Emine: “Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre İş İlişkisinde İşçinin Haklarının Korunması”, Sicil İHD, S: 24, 2011, s. 42-55 (İşçinin Korunması).
• Ugan Çatalkaya, Deniz: “Çalışma saatleri dışında zihniniz halen iş ile mi meşgul?’ ÖZEL YAŞAM ile İŞ YAŞAMI ARASINDAKİ SINIRLARIN BULANIKLAŞMASI ve ‘ULAŞILABİLİR OLMAMA HAKKI’ ÜZERİNE”, KHAS Hukuk Bülteni, 26 Şubat 2021, (Çevrimiçi), https://hukukbulteni.khas.edu.tr/bulten/35 (Özel Yaşam ile İş Yaşamı).
• Ugan Çatalkaya, Deniz: İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, 1. bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2019.
• Ugan Çatalkaya, Deniz: “Kişisel Yaşamı Kapsamında İşçinin İşverence ‘Ulaşılabilir Olmama’ Hakkı”, İÜHFM, C. LXXIV, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan Sayısı, 2016, s. 733-751 (Ulaşılabilir Olmama).
• Uncular, Selen: İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması, 2. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2018.
• Ünal, Emre: İşçinin Ulaşılamama Hakkı, Ankara, Adalet Yayınevi, 2023.
• Vatansever, Çiğdem: “Risk Değerlendirme’de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler”, Çalışma ve Toplum Dergisi, C. I, S. 40, 2014, s. 117-138.
• Von Bergen, C. W., Martin S. Bressler,: “Work, Non-Work Boundaries and the Right to Disconnect”, Journal of Applied Business and Economics, C. XXI, S. 2, 2019, s. 51-69.
• Von Bergen, C. W., Martin S. Bressler, Trevor L. Proctor : “On the Grid 24/7/365 and the Right to Disconnect”, Employee Relations Law Journal, C. XLV, S. 2, 2019, s. 1-18.
• Yıldız, Gaye Burcu: “Türk İş Hukukunda Orantılılık İlkesi”, DEÜHFD, C. XV, Özel Sayı, 2013, s. 681-707.
• Yıldız, Nadire Gülçin, Hasibe Tekşan: Hukuki ve Sosyal Boyutlarıyla İş Sağlığı ve Güvenliği Yazıları, Ed. Aydın Başbuğ, Mehmet Bulut, Ankara, Seçkin Yayınları, 2016.
• ELEKTRONİK KAYNAKLAR/ELECTRONIC RESOURCES
• https://hellofuture.orange.com/en/disconnection-right-duty/
• https://www.globalcompliancenews.com/2024/09/03/united-kingdom-code-of-practice-on-right-to-disconnect/
• https://hukukbulteni.khas.edu.tr/bulten/35
• https://www.fairwork.gov.au
• https://curia.europa.eu/juris
• https://uniglobalunion.org/report/legislating-the-right-to-disconnect/
• https://onlabor.org/the-right-to-disconnect-emerging-issues-and-ways-to-overcome-them/
• http://data.europa.eu
• https://www.lexpera.com.tr
• https://karararama.yargitay.gov.tr