Yükseköğretim Kurumlarında Toplam Kalite Yönetimine Karşı Çalışanların Direnç Gösterme Nedenleri

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 587 - 604, 01.12.2025

Merve Karabıyık , Elif Baykal

Öz

Yükseköğretim kurumları eğitim yoluyla bilgi çıktısı yaratmakta, öğrencilerle akademisyenler aracılığıyla toplumsal refah ve toplumsal bilincin yükselmesinde önemli katkılar sağlamaktadır. Toplumu doğrudan etkileyen üniversitelerin eğitim kalitesinin artırılması için öncelikle kendi bünyelerindeki kaliteyi artırmaları gerekmektedir. Çalışmada yükseköğretim kurumlarında Toplam Kalite Yönetim uygulamalarına çalışanlar tarafından herhangi bir direnç davranışının gösterilip gösterilmediği ve direnç gösteriliyorsa bunların sebeplerini araştırmak amaçlanmıştır. Literatür taraması sonucunda yükseköğretimde toplam kalite yönetimi hakkında çalışmalar bulunsa da direnç davranışıyla ilişkili herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.Çalışmada literatür taranarak kalite, toplam kalite yönetimi, yükseköğretimde kalite, yükseköğretimde toplam kalite yönetimi ve direnç kavramları açıklanmıştır. İstanbul’da bulanan bir vakıf Üniversitesinde 7 akademik, 7 idari personel olmak üzere toplam 14 personel ile yarı yapılandırılmış 9 sorudan oluşan mülakat görüşmesi gerçekleştirilmiş, veriler MAXQDA nitel araştırma programında analiz edilmiştir. Araştırmada yükseköğretim kurumlarında toplam kalite yönetimine karşı çalışanlar tarafında direnç gösterildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca direnç sebepleri olarak iş yükü, zaman sınırı, alışkanlıkların terk edilmemesi, çalışanların konfor alanından çıkmak istememeleri, değişime karşı direnç olması ve toplam kalite yönetiminin zorunluluk esaslı olması görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Direnç , Değişime Direnç , Kalite , Toplam Kalite Yönetimi , Yükseköğretimde Toplam Kalite

Reasons for Employees’ Resistance Against Total Quality Management in Higher Education Institutions

Öz

Through students and academic staff who produce information through education, higher education institutions significantly contribute to societal welfare and consciousness. Universities that have a direct impact on society must improve their own quality before they can improve the quality of education. This study aimed to find out if staff members in higher education institutions exhibit any resistance to TQM methods and, if so, why. The literature review revealed studies on overall quality management in higher education, but none on resistance behavior. By researching the literature, the study provided an explanation of the ideas of quality, resistance, overall quality management, and quality in higher education. At a foundation university in Istanbul, a total of 14 employees—7 academic and 7 administrative—were asked 9 questions in semi-structured interviews. The MAXQDA qualitative research tool was used to analyze the data. The study concluded that staff members in higher education institutions opposed overall quality management. Workload, time constraints, habitual resistance, employees’ reluctance to leave their comfort zone, resistance to change, and the requirement for complete quality management were also cited as causes of resistance.

Anahtar Kelimeler

Resistance , Resistance to Change , Quality , Total Quality Management , Total Quality in Higher Education

Kaynakça

• Aksu, S. (2019). Eğitim fakültesi öğrencilerinin yükseköğretimde kaliteye ilişkin metaforik algıları Sakarya Üniversitesi örneği [Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi].
• Alhadad, A. & Çavdar, E. (2019). Yükseköğretimde EFQM Mükemmellik Modeli. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 193-222.
• Anderson, G. (2006). Assuring quality/resisting quality assurance: Academics’ responses to ‘quality’ in some Australian universities. Quality in Higher Education, 12(2), 161-173. https://doi.org/10.1080/13538320600916767
• Ataman, O. (2021). Yabancı diller yüksekokulu kalite standartlarının belirlenmesi ve akreditasyon model önerisi [Doktora tezi, Düzce Üniversitesi].
• Atatekin, E. & Dulupçu, M. A. (2018). Kalitede yeni bir sayfa mı yoksa eskilerin tekrarı mı? Bazı devlet üniversitelerinin kurumsal iç değerlendirme raporlarının eğitim perspektifi. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 1(1), 14-24. https://doi.org/10.32329/uad.394020
• Balcı, A. (2005). Kamu örgütlerinde toplam kalite yönetimi uygulaması: Olumlu perspektifler ve olası zorluklar. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2005(2), 196-211.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 231-274.
• Bartan, K. O. (2018). Kurumsal değişim yönetimi sürecinde kurum içi iletişimin rolü [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Beger, G. A. & Türker, D. (2018). Değişime direnç ve algılanan stres ilişkisi: Sistematik literatür taraması ve nicel bir araştırma. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 241-272. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.439444
• Bostan, S. & Köse Ünal, A. (2016). Sağlıkta dönüşüm programı hakkında yönetici ve çalışan görüşlerinin karşılaştırılması üzerinden değişime direncin ölçülmesi. Verimlilik Dergisi, 3, 55-74.
• Bozoğlu, O. (2020). Yükseköğretimde kalite olgusu: Aktör merkezli yeni kurumsalcılık ile örgüte bütünsel bakış [Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi].
• Bugdol, M. (2020). The problem of fear in TQM – causes, consequences and reduction methods – a literature review. The TQM Journal, 32(6), 1217-1239. https://doi.org/10.1108/TQM-02-2019-0047
• Bulut, Ç. & Arpak, H. (2012). İnovasyon, direnç ve iletişim: Kavramsal bir tartışma, yenilik-yenileşim-inovasyon dünyasına bir yolculuk. EGİAD Ege Genç Sanayicileri ve İşadamları Derneği Yayınları, 5-19.
• Can, E. (2020). Yükseköğretimde kalite için meslek yüksekokulu öğrencilerinin görüşleri. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3), 699-710.
• Cici Karaboğa, E. N. (2018). Yönetim bilişim sistemleri kullanımı açısından kurumsal değişime direnç algılamalarının iç müşteri memnuniyeti üzerine etkisi: Üniversite hastaneleri üzerinde bir araştırma [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi].
• Cresvvell, J. (2023). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitapevi.
• Creswell, J. & Plano Clark, V. (2020). Karma yöntem araştırmaları tasarımı ve yürütülmesi (4. b.)(S. B. Demir, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Çakıl, R. Z. (2006). Eğitimde toplam kalite yönetimi-istanbul ilçe milli eğitim yöneticilerinin eğitimde kaliteyi algılayış düzeyleri [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi].
• Çavlı, S. & Koç, M. (2017). Yükseköğretimde kalite uygulamaları ile iş tatmini arasındaki ilişki: Mersin-Sakarya Üniversitesi örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 53, 650-667. https://doi.org/10.16992/ASOS.12688
• Elken, M. & Stensaker, B. (2018). Conceptualising ‘quality work’ in higher education. Quality in Higher Education, 24(3), 189-202. https://doi.org/10.1080/13538322.2018.1554782
• Eyitmiş, A. M. (2000). Yüksek öğretimde toplam kalite yönetimi ve uludağ üniversitesi I.I.B.F.’de ISO-9002 kalite güvence modeli önerisi [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi].
• Faeq, D., Garanti, Z. & Sadq, Z. (2021). The effect of total quality management on organizational performance: Empirical evidence from the construction sector in Sulaymaniyah City, Kurdistan Region – Iraq. UKH Journal of Social Sciences, 5(1), 29-41. https://doi.org/10.25079/ukhjss.v5n1y2021.pp29-41
• Fidan, M., Bıyıklı, F. & Özkara, B. (2022). Akademisyenler için akreditasyon ne anlama geliyor? Yükseköğretimde kalite üzerine nitel bir araştırma. Sosyal, Sanatsal ve Mimari Araştırmalar Dergisi, 3(2), 213-236. https://doi.org/10.54733/smar.1166028
• Gorla, N., Somers, T., & Wong, B. (2010). Organizational impact of system quality, information quality and, service quality. The Journal of Strategic Information Systems, 19(4), 207-228. https://doi.org/10.1016/j.jsis.2010.04.002
• Gülsen, E. (2012). Toplam kalite yönetimi ve Türkiye’deki uygulamaları. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 6(13), 111-127.
• Gürel, T. (2000). Toplam kalite yönetimi ve kurumsal imajı etkileri (Avrupa toplam kalite ödüllü netaş northern telekom uygulama örneği) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Harman, A. (2018). Müşteri ilişkileri yönetimi açısından akreditasyon ve kalite yönetim sisteminin kırıkkale üniversitesinde çalışan iç müşteriler tarafından algılanmasına yönelik karşılaştırmalı bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi].
• Harvey, L. (2007). The power of accreditation: views of academics. Journal of Higher Education Policy and Management, 6(13), 207-223.
• Herzallah, A., Gutiérrez-Gutiérrez, L. & Munoz Rosas, J. (2014). Total quality management practices, competitive strategies and financial performance: The case of the Palestinian industrial SMEs. Total Quality Management & Business Excellence, 25, 635-649. https://doi.org/10.1080/14783363.2013.824714
• Işık, S. & Beykoz, S. Y. (2018). Türk yükseköğretiminde yeni bir arayış: Kalite güvence sistemi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 7-22. https://doi.org/10.21180/iibfdkastamonu.339245
• Karabal, C. (2018). Değişime direnç, örgütsel hafıza ve vazgeçme arasındaki ilişkiler. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 6-24.
• Karahan, M. & Kuzu, Ö. H. (2014). Yükseköğretimde kalite yönetim sistemi uygulamalarının toplam kalite yönetimi bağlamında değerlendirilmesi: selçuk üniversitesi hadim ve sarayönü meslek yüksekokulları örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(3), 23-41.
• Karamustafa, K. & Ülker, M. (2021). Covid-19 salgınına bağlı olarak yiyecek ve içecek hizmet süreçlerindeki değişimler üzerine nitel bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(1), 33-69.
• Karaoğlan, M. U. (2020, 4 Kasım). Toplumsal değişme üzerine kısa bir anekdot. Toplum ve Ütopya. https://www.toplumveutopya.com/toplumsal-degisme-uzerine-kisa-bir-anekdot-ugur-karaoglan/
• Kaya, C. (2021). Hastanelerin kalite direktörlerinin, kalite birim çalışanlarının ve klinik kalite sorumlularının kalite indikatör yönetimi hakkındaki görüşlerin değerlendirilmesi: Sivas ili örneği [Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi].
• Mohamed, T. (2019). Örgütlerde değişime direnç ve değişim yönetimi üzerine bir çalışma: Türkiye-Libya karşılaştırılması [Doktora Tezi, Kastamonu Üniversitesi].
• Özdemir, S. (2005). Eğitim kurumlarında toplam kalite uygulamalarını olumsuz etkileyen etmenler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), 1-23.
• Özeroğlu, A. İ. (2015). Yerel yönetimlerde toplam kalite yönetimi. Tarih Okulu Dergisi, 8(21), 539-581. http://doi.org/10.14225/Joh658
• Pardo del Val, M. & Martínez Fuentes, C. (2003). Resistance to change: A literature review and empirical study. Management Decision, 41(2), 148-155.
• Pathak, V., Jena, B. & Kalra, S. (2013). Qualitative research. Perspectives in Clinical Research, 4(3), 192.
• Pourrajab, M., Ramli, B., Daud , S. & Asimiran, S. (2015). The resistance to change in implementation of total quality management (TQM) in Iranian schools. The TQM Journal, 27(5), 532-543.
• Sarp, N. (2014). Toplam kalite yönetimi uygulamaları. Siyasal Kitapevi.
• Schraeder, M. & Self, D. (2009). Enhancing the success of organizational change: Matching readiness strategies with sources of resistance. Leadership & Organization Development Journal, 30(2).
• Seilov, G. (2009). Zincir otellerde markalaşma ve toplam kalite yönetimi: Kazakistan’daki oteller üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Serin, H. & Aytekin, A. (2009). Yüksek eğitimde toplam kalite yönetimi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 11(15), 71-81.
• Songür, N. & Akkuş, A. (2023). Üniversitelerde kalite yönetimi sürecinin çalışanların bakış açısıyla değerlendirilmesine yönelik bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi. 58(2), 1178-1209. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.23.05.2131
• Taş, İ. E., Durgun, S. & Gözü, M. A. (2021). Kurum iç değerlendirme raporlarının (KİDR) üniversitelerde kalite yönetim sürecine katkısı: KSÜ kurumsal geri bildirim raporu üzerinden değerlendirme. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 7-36.
• TDK. (2022, 20 09). Web sistesi direnç. https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Topçu, E. (2021). Üniversite personelinin kalite süreçleri algısının incelenmesi: Giresun Üniversitesi örneği [Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi].
• Töremen, F., Karakus, M. & Yasan, T. (2009). Total quality management practices in Turkish primary schools. Quality Assurance in Education, 17(1), 30-44.
• Tunçer, P. (2013). Değişim yönetimi sürecinde değişime direnme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 373-406. https://doi.org/10.7822/egt157
• Uygur, M. (2018). Yükseköğretimde kalite güvencesi bağlamında öğretme-öğrenme süreçlerinin incelenmesi ve öğretim elemanlarına yönelik bir eğitici eğitimi programı geliştirilmesi [Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi].
• Yalın, Ş. (2022). Eğitimde kalite arayışları ve akreditasyon: Muhasebe eğitimi üzerine bir çalışma [Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi].
• Yıldırım Pekşen, D. (2021). Denizcilik eğitiminde kalite standartları, ortak kalite el kitabı modeli çalışması [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi].
• YÖKAK. (2021). Kurum iç değerlendirme raporu hazırlama kılavuzu sürüm 3.0. https://yokak.gov.tr/Common/Docs/KidrKlavuz1.4/Kidr_Surum_3.0.pdf adresinden alındı
• YÖKAK. (2022b, 06 27). Hakkında: https://yokak.gov.tr/hakkinda adresinden alındı
• YÖKAK. (2022c, 07 12). Kurul dış değerlendirme programı ve kurumsal akreditasyon programı’nın tanımı ve temel özellikleri. https://portal.yokak.gov.tr/makale/kdd-ve-kap-temel-ozellikleri/ adresinden alındı
• YÖKAK. (2022d). Kurumsal dış değerlendirme akreditasyon ve izleme kılavuzu sürüm 3.0. https://yokak.gov.tr/Common/Docs/KidrKlavuz1.4/KDDAI_Kilavuzu%20S%C3%BCr%C3%BCm%203.0.pdf adresinden alındı