Ortaöğretim Öğrencilerinde Kariyer Karar Verme Öz-Yeterliğinin Yordayıcıları Olarak Benlik Saygısı ve Algılanan Sosyal Destek

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 1, 594 - 619, 25.12.2019

Abdullah Mert Ayşenaz Ekin Duman Meliha Kahraman

Öz

Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinde benlik saygısı ve algılanan sosyal desteğin kariyer karar verme öz-yeterliğini yordamadaki rolünü incelemektir. Araştırmanın çalışma grubu, 2016-2017 eğitim-öğretim yılında, Uşak ili merkezinde bulunan üç farklı ortaöğretim kurumunda öğrenim görmekte olan ve araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden toplam 417 öğrenciden (249 kız – 168 erkek) oluşmaktadır. Araştırma, ilişkisel tarama modeline uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada katılımcıların kariyer karar verme özyeterliği düzeylerini belirlemek amacıyla “Kariyer Karar Verme Öz-Yeterliği Ölçeği-Kısa Form”, benlik saygısı düzeylerini belirlemek amacıyla “Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği” ve algılanan sosyal destek düzeylerini belirleyebilmek için de “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği” kullanılmıştır. Analizler, SPSS 17.0 paket programı aracılığıyla .05 ve .01 anlamlılık düzeyinde test edilmiştir. Veriler korelasyon, çoklu regresyon ve bağımsız örneklemler t-testi teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulgularında benlik saygısı ve kariyer karar verme öz-yeterliği arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişkiye rastlanmıştır. Benzer şekilde, algılanan sosyal destek ile kariyer karar verme öz-yeterliği arasında da pozitif yönlü anlamlı bir ilişkiye rastlanmıştır. Bulgular, ortaöğretim öğrencilerinin kariyer karar verme öz-yeterlikleri üzerinde benlik saygısı ve algılanan sosyal desteğin yordayıcı rolünü ortaya koymuştur. Araştırmadan elde edilen bulgular, ilgili alanyazın ışığında tartışılmış ve bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kariyer Karar Verme Öz-Yeterliği, Benlik Saygısı

Self-Esteem and Perceived Social Support in Secondary Education Students as Predictors of Career Decision-Making Self-Efficacy

Öz

The purpose of this study is to examine the role of self-esteem and perceived social support in secondary education students in predicting their career decision-making selfefficacy. The study group of the research consisted of 417 students (249 females - 168 males) who were studying at three different secondary schools in the city center of Uşak in 2016-2017 academic years and accepted to participate voluntarily. The research was conducted in accordance with the relational screening model. In the study, the "Career Decision-Making Self-Efficacy Scale - Short Form “is used to determine the self-efficacy levels of the participants, the "Rosenberg Self-Esteem Scale” is used to determine their self-esteem levels and the “Multi-Dimensional Perceived Social Support Scale" is used to determine their social support levels. Analyses were tested at .05 and .01 significance level by using SPSS 17.0 package program. The data were analyzed by correlation, multiple regression and independent samples t-test techniques. A positive relationship was found between self-esteem and career decision-making self-efficacy in the findings of the study. Similarly, a significant positive relationship was also observed between perceived social support and career decision-making self-efficacy. The findings reveal the predictive role of self-esteem and perceived social support on career decision-making self-efficacy of secondary education students. The findings of the study were discussed in the light of the literature, and some suggestions were made. 

Anahtar Kelimeler

Career Decision-Making Self-Efficacy, Self-Esteem

Kaynakça

• Aksayan, S., & Gözüm, S. (1999). Öz etkililik-yeterlik ölçeğinin Türkçe formunun güvenirlik ve geçerliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokul Dergisi, 1, 21-34.
• Allen, S. F., & Stoltenberg, C. D. (1995). Psychological separation of older adolescents and young adults from their parents: An investigation of gender differences. Journal Of Counseling & Development, 73 (5), 542-546.
• Altıntaş, E., Özdemir, A., & Kerpiç, A. (2012). Öğretmen adaylarının matematik okuryazarlığı öz-yeterlik algılarının bölümlere göre karşılaştırılması. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 26-34. Antonucci, T. C., & Jackson, J. S. (1987). Social support, interpersonal efficacy, and health: A life course perspective. In L. L. Carstensen & B. A. Edelstein (Eds.). Pergamon general psychology series. Handbook of Clinical Gerontology, 146, 291-311.
• Aşkar, P., & Umay, A. (2001). İlköğretim matematik öğretmenliği öğrencilerinin bilgisayarla ilgili öz-yeterlik algısı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 1-8.
• Avşaroğlu, S. (2007). Üniversite öğrencilerinin karar vermede özsaygı, karar verme ve stresle başa çıkma stillerinin benlik saygısı ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Ayyash-Abdo, H., & Alamuddin, R. (2007). Predictors of subjective well-being among college youth in Lebanon. The Journal of Social Psychology, 147(3), 265-284.
• Bacanlı, F. (2012). Kariyer karar verme güçlükleri ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların ilişkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37), 86-95.
• Bahadır, R. Y. (2018). Lise öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik beklentilerinin anne baba tutumları ve başa çıkma stilleri açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Balkıs, M., & Duru, E. (2010). Akademik erteleme eğilimi, akademik başarı ilişkisinde genel ve performans benlik saygısının rolü. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 159-170.
• Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist, 28(2), 117-148.
• Başer, Z. (2006). Aileden algılanan sosyal destek ile kendini kabul düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Baybek, H., & Yavuz, S. (2005). Muğla üniversitesi öğrencilerinin benlik saygılarının incelenmesi. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 14, 74-95.
• Bergeron, L. M., & Romano, J. L. (1994). The relationships among career decision-making self- efficacy, educational indecision, vocational indecision, and gender. Journal of College Student Development, 35, 19-24.
• Bozgeyikli, H. (2004). Meslek kararı verme yetkinlik ölçeğinin geliştirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 222-234.
• Bozgeyikli, H. (2005). Mesleki grup rehberliğinin ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin meslek kararı vermede kendilerini yetkin görme düzeylerine etkisi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Bozgeyikli, H., Bacanlı, F., & Doğan, H. (2009). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin mesleki karar verme yetkinliklerinin yordayıcılarının incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 126-136.
• Caldwell, R. A., & Bloom, B. L. (1982). Social support: Its structure and impact on marital disruption. American Journal of Community Psychology, 10(6), 647-667.
• Cantürk-Günhan, B., & Başer, N. (2007). Geometriye yönelik öz-yeterlik ölçeğinin geliştirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 68-76. Cha, K. H. (2003). Subjective well-being among college students. Social Indıcators Research 62(1), 455-477.
• Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. San Francisco: W.H. Freeman and Company.
• Çeçen, A. R. (2008). Öğrencilerin cinsiyetlerine ve ana baba tutum algılarına göre yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(3), 415-431.
• Çolakkadıoğlu, O. (2003). Ergenlerde karar verme ölçeğinin uyarlama çalışması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Deveci, F. (2011). Ergenlerde karar verme stilleri ile algılanan sosyal destek düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Di Fabio, A., Palazzeschi, L., Asulin-Peretz, L., & Gati, I. (2013). Career indecision versus indecisiveness: associations with personality traits and emotional intelligence.Journal of Career Assesment, 21, 42-56.
• Diener, E., Oishi, S., & Lucas, R. E. (2003). Personality, culture, and subjective well-being: emotional and cognitive evaluations of life. Annual Review of Psychology, 54(1), 403425.
• Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
• Eker, D., Arkar, H., & Yaldız H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 17-25.
• Eldeklioğlu, J. (2016). Karar stratejileri ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(11), 7-13. Erikson, E. H. (1984). İnsanın sekiz çağı. (Çev. T. B. Üstün, V. Sar). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Franco, N., & Levitt, M. J. (1998). The social ecology of middle childhood: family support, Friendship quality and self-esteem, Family Relations, 47(4), 315-321.
• Gati, I., Gadassi, R., Saka, N., Hadadi, Y., Ansenberg, N., Friedmann, R., & Asulin Peretz, L. (2012). Emotional and personality-related aspects of career decision-making difficulties: facets of career indecisiveness. Journal of Career Assessment, 19, 3-20.
• Gati, I., Krausz M., & Osipow, S. H. (1996). A taxonomy of career decision making difficulties. Journal of Counselling Psychology, 43, 510-526.
• Gianakos, I. (2001). Predictors of career decision-making self-efficacy. Journal of Career Assessment, 9(2), 101-114.
• Gloria, A. M., & Hird, J. S. (1999). Influences of ethnic and no ethnic variables on the career decision-making self-efficacy of college students. The Career Development Quarterly, 48, 157-174.
• Güloğlu, B., & Karaırmak, Ö. (2010). Üniversite öğrencilerinde yalnızlığın yordayıcıları olarak benlik saygısı ve psikolojik sağlamlık. Ege Eğitim Dergisi, 11(2), 73-88.
• Kapçı, E. G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 1-13.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kaşık, D. Z. (2009). Ergenlerde karar verme stilleri ve algılanan sosyal destek düzeylerinin sosyal yetkinlik beklentisi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Kılınçer, A. S., & Tuzgöl Dost, M. (2014). Üniversite öğrencilerinin romantik ilişkilerinde algıladıkları istismar. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(42), 160-172.
• Koyuncu, A. (2015). Kariyer kararı yetkinlik beklentisinin yordayıcıları olarak kaygı ve öznel iyi oluş.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mevlana Üniversitesi, Konya.
• Kozaklı, H. (2006) Üniversite öğrencilerinde yalnızlık ve sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkilerin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Kutsal, D., & Bilge, F. (2012). Lise öğrencilerinin tükenmişlik ve sosyal destek düzeyleri. Eğitim ve Bilim Dergisi, 37(164), 284-296.
• Kuzgun, Y. (2014). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. (6.baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Ladd, G. W. (1990). Having friends, keeping friends, making friends, and being liked by peers in the classroom: predictors of children’s early school adjustment? Child Development, 61, 1081-1100.
• Lee, S. A., & Park, H. S. (2012). Influence of temporal distance on the perceived importance of career-related self-efficacy and outcome expectations. Journal of Career Development Quarterly, 60(3), 194-206.
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance [monograph]. Journal of Vocational Behavior, 45, 79-122.
• Lepora, S. J. Evans, G.W. Schneider, M. L. (1991). Dynamic Role of Social Support in The Link Between Chronic Stress And Psychological Distress. Journal of Personality and Social Psychohgy, 61(6), 899-909.
• Mallinckrodt, B. (1988). Student retention, social support, and dropout intention: comparison of black and white students. Journal of College Student Development, 29(1), 60-64.
• Mann, L. M., Radford, P., Burnett, S., Ford, M., Bond, K., Leung, H., Nakamura, G., Vaukhan, Y. G. (1998). Cross-cultural differences in self-reported decision-making style and confidence. International Journal of Psychology, 33(5), 325-335.
• Morrison, G. M., John, L., Stephanie, S. M., Douglas, C. S. & Keith, W. (1997). Sources of support for school-related issues: choices of hispanic adolescents varying in migrant status. Journal of Youth and Adolescence, 26(2), 233-251.
• Özden, K. (2014). Üniversite öğrencilerinde psikolojik iyi oluşun psikososyal yordayıcılarının sosyal bilişsel kariyer kuramı açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 459-477.
• Öztemel K. (2013) Lise öğrencilerinin kariyer karar verme güçlüklerinin yordayıcıları olarak algılanan sosyal destek ve cinsiyet. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(3), 241-257.
• Öztemel, K. (2013). Testing the validity of the emotional and personality-related career decision-making difficulties questionnaire in Turkish Culture. Journal of Career Development, 40, 390-407.
• Pişkin, M. (2016). Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı: Kuramdan uygulamaya. (8.baskı). Binnur Yeşilyaprak (Ed.), Kariyer gelişim sürecini etkileyen faktörler içinde (s. 44-78). Ankara: Pegem Akademi.
• Robins, R.W., & Trzesniewski, K. H. (2005). Self-esteem development cross the lifespan. American Psychological Societ, 14(3), 158-162. Rosenberg, M. (1965). “Society and the adolescent self-image”. New Jersey: Princeton University Press. Rosenfeld, L. R., & Rıchman, J. M. (1998). Low social support among at-risk adolescent. Social Work İn Education, 20(4), 245-260.
• Sarı, S. V., & Şahin, M. (2013). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleğe karar verme öz yeterliklerini yordamada umut ve kontrol odağının rolü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(1), 97-110.
• Saygın, Y. (2008). Üniversite öğrencilerinin sosyal destek, benlik saygısı ve öznel iyi oluş düzeylerinin incelenmesi.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Sevindik, T., Yeşil, G., Sevindik, F., & Açık Y. (2007). Üniversite öğrencilerinde benlik saygısı ile öz-etkililik yeterlik arasındaki ilişki. E-Journal of New World Science Academy, 2(2), 14-21.
• Stokes, J. P., & Wilson, D. G. (1984). The inventory of socially supportive behaviors: dimensionality, prediction, and gender differences. American Journal of Community P sychology, 12(1), 53-69.
• Super, D. E., & Overstreet, P. L. (1960). The vocational maturity of ninth grade boys. NY: Theacher College, Columbia University. Şeker, G. (2013). Lise öğrencilerinde meslek kararı verme yetkinliği ve kariyer denetim odağının incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Taşdelen-Karçkay, A., Bakalım, O., & Sanlı Ş. (2015). Career decision self-efficacy scale – short form: a psychometric evolution of Turkish version. Unpublished manuscript.
• Tatlılıoğlu, K. (2014). Üniversite öğrencilerinin karar vermede özsaygı düzeyleri ile karar verme stilleri arasındaki ilişkinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 150-170.
• Taylor, K. M., & Popma, J. (1990). An examination of the relationships among career decision-making self-efficacy, career salience, locus of control, and vocational indecision. Journal of Vocational Behavior, 37(1), 17-31.
• Taylor, K.M., & Betz, N. E. (1983). Applications of self-efficacy theory to the understanding and treatment of career indecision. Journal of Vocational Behavior, 22, 63-81.
• Terzi, Ş. (2016). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29), 2-11. Ulaş, Ö., & Yıldırım, İ. (2016). Kariyer kararı verme yetkinlik ölçeğinin geliştirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 6(45), 77-90.
• Ulaş, Ö. (2016). Kariyer kararı verme öz-yetkinliği: bir model testi.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ünüvar, A. (2003). Çok yönlü algılanan sosyal desteğin 15-18 yaş arası lise öğrencilerinin problem çözme becerisine ve benlik saygısına etkisi.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Whiston, S. C., & Keller, B. K. (2004). The influences of the family of origin on career development: a rewiev and analysis. The Counselling Psychologist, 32(4), 493-568.
• Yenice, N. (2012). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik düzeyleri ile problem çözme becerilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 36-58.
• Yeşilyaprak, B. (2016). Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı: Kuramdan uygulamaya. (8.baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Yıldırım, İ. (1997). Algılanan sosyal destek ölçeğinin geliştirilmesi güvenirliği ve geçerliği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,13, 81-87.
• Yıldırım, İ. (2000). Akademik başarının yordayıcısı olarak yalnızlık, sınav kaygısı ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 167-176.
• Yıldırım, İ. (2004). Depresyonun yordayıcısı olarak sınav kaygısı, gündelik sıkıntılar ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 241-250.
• Yıldırım, İ. (2006). Akademik başarının yordayıcısı olarak gündelik sıkıntılar ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 258-267.