Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Eğitiminin Etkisi Tek Denekli Bir Çalışma

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 1, 200 - 230, 25.12.2020

Suna Kaymak Özmen

https://doi.org/10.33711/yyuefd.691575

Öz

Yetişkinlerde DEHB’ ye yönelik müdahaleler son yıllarda oldukça ilgi çekmektedir. Bu çalışmada yüksek düzeyde DEHB belirtileri gösteren bir üniversite öğrencisinin günlük yaşamdaki işlevselliği üzerine yetişkin DEHB eğitimi programının etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın bağımsız değişkeni yetişkin DEHB eğitimi programıdır. Bağımlı değişken ise DEHB’li yetişkinin günlük yaşamdaki işlevselliğidir. Bu etkiyi incelemek amacıyla, tek denekli deneysel desen kullanılmıştır. Katılımcı, yüksek düzeyde DEHB belirtileri gösteren üniversite üçüncü sınıfta okuyan 21 yaşında bir öğretmen adayıdır. Veri toplama aracı olarak Erişkin DEHB Ölçeği ve WUDÖ katılımcının seçiminde bir ölçüt olarak kullanılmış ve deneysel işlemin etkililiğini test etmek için DEHB’li bireylerin günlük yaşamdaki işlevsellik düzeyini sorgulamayı amaçlayan bir soru listesi kullanılmıştır. Eğitim programı 6 oturum olarak uygulanmıştır. Öncelikle başlangıç düzeyi verisi elde edilmiş, eğitim programının uygulanması aşamasında her hafta belirli günlerde düzenli olarak veri toplanmaya devam edilmiştir. Eğitim oturumları bittikten 3 hafta (izleme 1) ve 4 ay sonra (izleme 2) izleme verisi elde edilmiştir. Verilerin analizinde grafiksel analiz ve nicel analiz (Cohen d) kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, katılımcı, günlük yaşamın planlanması, bir işe başlama ve devam ettirebilme, organizasyonel beceriler, işleri önem sırasına koyma, bellek gibi günlük yaşama ilişkin işlevsellik alanlarında kararlı bir biçimde ve büyük etki büyüklüğü ile anlamlı bir değişim göstermiştir. Bu anlamlı değişim izleme ölçümlerinde de devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Tek denekli desen

Kaynakça

• Ahmetoğlu, E., Görmez, V., Coşkun, M., Öztürk, M. ve Coşkun Ögeyik, M. (2017). Öğretmen adaylarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ve sosyal kaygı bozukluğunun yaygınlığı ve komorbiditesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (1), 96-103. Asherson P. (2005). Clinical assessment and treatment of attention deficit hyperactivity disorder in adults. Expert Review of Neurotherapeutics, 5 (4), 525–539. Bader, M.& Perroud, N. (2012). [Adult attention deficit/hyperactivity disorder (adhd): current issues]. Revue medicale suisse, 8 (354), 1761-1762, 1764-1765. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23097912 adresinden alınmıştır. Barkley, R.A.& Brown, T.E. (2008). Unrecognized attention-deficit/hyperactivity disorder in adults presenting with other psychiatric disorders. CNS Spectrums,13(11),977-984. Bramham, J., Young, S., Bickerdike, A., Spain, D., McCartan, D. & Xenitidis, K. (2009). Evaluation of group cognitive behavioral therapy for adults with adhd. Journal of Attention Disorders, 12, 434-441 Brown, T. E. (2013). Dikkat Eksikliği Bozukluğu (Çev. Çetintaş Sönmez, E.). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık. Brown, T.E., Reichel, P.C.& Quinlan DM. (2009). Executive function impairments in high IQ adults with adhd. Journal of Attention Disorder,13(2),161-167. Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (11. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Büyüköztürk, Ş., Çokluk-Bökeoğlu, Ö. ve Köklü, N. (2009). Sosyal bilimler için istatistik (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Culpepper, L. & Mattingly, G. (2008). A practical guide to recognition and diagnosis of adhd in adults in the primary care setting. Postgraduate Medicine, 120(3), 16-26. Cumyn, L., Kolar, D., Keller, A & Hechtman, L. (2007). Current issues and trends in the diagnosis and treatments of adults with adhs. Expert Review of Neurotherapeutics, 7 (10), 1375-1390. Elsässer, M. (2014). Selbststeurung und kognitive-behaviorale Strategien in der behandlung von erwachsenen mit adhs. (Yayımlanmamış doktora tezi). Basel Universität, Switzerland. Elsässer,M., Newark, P. E. & Stieglitz, R. D. (2014) Selbstregulation, Lageorientierung und aufmerksamkeit bei erwachsenen adhs-patienten. Zeitschrift für Klinische Psychologie und Psychotherapie, 43 (1), 43-52. Gentile, J. P. & Atiq, R. (2006). Psychotherapy for the Patient with Adult ADHD. Psychiatry, 3(8), 31-35. Goodman, D.W. (2007). The consequences of attention-deficit/hyperactivity disorder in adults. Journal of Psychiatric Practice, 13(5),318–327. Goodman, D.W. & Thase, M.E. (2009). Recognizing ADHD in adults with comorbid mood disorders: implications for identification and management. Postgraduate Medicine, 121(5),20-30. Günay, Ş., Savran, C., Aksoy, U. M., Maner, F., Turgay, A. ve Yargıç, İ. (2006). Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite ölçeğinin (adult add/adhd dsm-ıv based diagnostic screening and rating scale) dilsel eşdeğerlilik, geçerlik, güvenirlik ve norm çalışması. Türkiye’ de Psikiyatri, 8(2), 98-107. Halmøy, A., Fasmer, O.B., Gillberg, C. & Haavik J.(2009). Occupational outcome in adult ADHD: impact of symptom profile, comorbid psychiatric problems, and treatment: a cross-sectional study of 414 clinically diagnosed adult ADHD patients. Journal of Attention Disorder, 13(2):175-187. Heiligenstein, E., Guenther, G., Levy, A., Savino, F. & Fulwiler, J. (1999). Psychological and academic functioning in college students with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of American College Health, 47 (4), 181-185. Hesslinger, B., Tebartz van Elst, L., Nyberg, E., Dykierek, P., Richter, H., Berner, M., & Ebert, D. (2002). Psychotherapy of attention deficit hyperactivity disorder in adults-a pilot study using a structured skills training programme. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 252(4), 177-184. Kessler, R. C., Green, J. G., Adler, L. A., Barkley, R. A., Chatterji, S., Faraone, S. V., …Van Brunt D. L. (2010). Structure and diagnosis of adult attention-deficit/hyperactivity disorder: analysis of expanded symptom criteria from the adult adhd clinical diagnostic scale. Archives of General Psychiatry, 67 (11), 1168-1178. Kırcaali- İftar, G. ve Tekin, E. (1997). Tek Denekli Araştırma Yöntemleri (1. Baskı). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Koyuncu, A. ve Binbay, Z. (2014). Sosyal anksiyete bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu birlikteliği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(1). 10-21. Kurt, O. (2012). Sosyal Geçerlik. E. Tekin-İftar (Ed.), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar kitabı içinde. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Langberg, J.M., Epstein, J.N.& Graham, A.J.(2008).Organizational-skills interventions in the treatment of adhd. Expert Review Neurotherapeutics, 8(10),1549-1561. Lauth, G. W. & Fellner, C. (2004). Therapieverlauf und langzeiteffekt eines multimodalen trainingsprogramm bei aufmerksamkeitsdefizit-/hyperaktivitätsstörungen, Kindheit und Entwicklung,13(3), 167-17. Lauth, G. W. & Minsel, W. R. (2009). Adhs bei erwachsenen. Göttingen: Hogrefe Verlag. Lauth, G.W. & Minsel, W. R. (2014). KATE. Kölner adhs-test für erwachsene. Göttingen: Hogrefe Verlag. Manos, M.J. (2013). Psychosocial therapy in the treatment of adults with attention-deficit/hyperactivity disorder. Postgraduate Medicine, 125(2), 51-64. Murphy, K.(2005). Psychosocial treatments for adhd in teens and adults: A practice-friendly rewiev. Journal of Clinical Psychology, 61, 607-619. Newark, P. E., Elsässer, M. & Stieglitz, R. D. (2012). Self-esteem, self-efficacy, and resources in adult with adhd. Journal of Attention Disorder, http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1087054712459561 adresinden alınmıştır. Newark, P., Stieglitz, R.-D. (2010). Therapy-relevant factors in adult adhd from a cognitive behavioural perspective. Attention Deficit and Hyperactivity Disorders, 2, 59-72. Newcorn,J. H., Weiss, M. & Stein, M. A. (2007). The complexity of adhd: diagnosis and treatment of the adult patient with comorbidities. CNS Spectrums, 12 (12),1-14. Ohlmeier, M.D., Peters, K., Te Wildt, B.T., Zedler, M., Ziegenbein, M., Wiese, B., … Schneider, U. (2008). Comorbidity of alcohol and substance dependence with attention-deficit/hyperactivity disorder (adhd). Alcohol and Alcoholism,43(3),300-304. Öncü, B., Ölmez, Ş. ve Şentürk, V. (2005). Wender-Utah derecelendirme ölçeği Türkçe formunun erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu’nda geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 16 (4), 252-259. Özdemiroğlu, F., Karakuş, K., Memiş, Ç. Ö., Şen, H. G. ve Sevinçok, L. (2016). Tıp fakültesi öğrencilerinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun sosyodemografik ve klinik özellikleri. Klinik Psikiyatri, 19, 5-14. Philipsen, A. (2013). Gruppenpsychotherapie bei aufmerksamkeitsdefizit-hyperaktivitaetsstörungen im erwachsenenalter. Journal für Neurologie, neurochirurgie und psychiatire, 14 (2), 69-75. Philipsen, A., Richter, H., Peters, J., Alm, B., Sobanski, E., Colla, M., …Hesslinger, B. (2007). Structured group psychotherapy in adults with attention deficit hyperactivity disorder. Results of an open multicentre study. Journal of Nervous and Mental Disease, 195 (12), 1013-1019. Ramos-Quiroga, J. A., Chalita, P. J., Vidal, R., Bosch, R., Palomar, G., Prats, L. & Casas, M. (2012). Diagnosis and treatment of attention deficit hyperactivity disorder in adults. Revista de Neurologia, 54 (1), 105-115. Rostain, A.L. (2008).Attention-deficit/hyperactivity disorder in adults: evidence-based recommendations for management. Postgraduate Medicine,120(3),27-38. Roth, R.M. & Saykin, A.J. (2004). Executive dysfunction in attention-deficit/hyperactivity disorder: cognitive and neuroimaging findings. The Psychiatric Clinics North America, 27(1), 83-96. Safren, S. A. (2006). Cognitive-behavioral approaches to adhd treatment in adulthood. Journal of Clinical Psychiatry, 67, 46-50. Safren, S.A., Otto, M.W., Sprich, S., Winett, C.L., Wilens, T.E., & Biederman, J. (2005). Cognitive-behavioral therapy for ADHD in medication-treated adults with continued symptoms. Behavior Research and Therapy, 43, 831-842. Safren, S.A., Sprich, S., Chulvick, S., & Otto, M.W. (2004). Psychosocial treatments for adults with attention-deficit/hyperactivity disorder. Psychiatric Clinics of North America, 27, 349-360. Salakari, A., Virta, M., Grönroos, N., Chydenius, E., Partinen, M., Vajata, R., … Iivanainen, M. (2010). Cognitive-behaviorally-oriented group rehabilitation of adults with adh results of a 6-month follow-up. Journal of Attention Disorders, 13(5),516-23. Salomone, S., Fleming, G. R.,Castorina, M., Bramham, J., O’Connell, R. G. & Robertson, I. H. (2015). The effects of a self-alert training (sat) program in adults with adhd. Frontiers in Human Neuroscience, 9 (45). doi: 10.3389/fnhum.2015.00045. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5826967/ adresinden alınmıştır. Simon, V., Czobor, P., Bálint, S., Mészáros, A. & Bitter I. (2009). Prevalence and correlates of adult attention-deficit hyperactivity disorder: meta-analysis. The British Journal of Psychiatry: The Journal of Mental Science, 194 (3), 204-211. Sobanski, E., Brüggemann, D., Alm, B., Kern, S., Philipsen, A., Schmalzried, H., … Rietschel M.(2008). Subtype differences in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder (adhd) with regard to adhd-symptoms, psychiatric comorbidity and psychosocial adjustment. European Psychiatry, 23 (2),142-149. Solanto, M. V., Marks, D. J., Wasserstein,J., Mitchell, K., Abikoff, H., Alvir, J. M. & Kofman, M. D. (2010). Efficacy of Meta-Cognitive Therapy (MCT) for Adult adhd. The American Journal of Psychiatry, 167(8), 958-968. Stevenson, C. S., Stevenson, R. J. & Whitmont, S. (2003). A self-directed psychosocial intervention with minimal therapist contact for adults with attention deficit hyperactivity disorder. Clinical Psychology and Psychotherapy, 10, 91-101. Stevenson, C.S., Whitmont, S., Bornholt, L., Livesey, D.& Stevenson, R.J.(2002). A cognitive remediation programme for adults with Attention Deficit Hyperactivity Disorder. The Australian and New Zealand Journal Psychiatry, 36(5),610-616. Surman, C. B., Adamson, J. J., Petty, C., Biederman, J., Kenealy, D. C., Levine, M., Mick, E. & Faraone, S. V. (2009). Association between attention-deficit/hyperactivity disorder and sleep impairment in adulthood: evidence from a large controlled study. Journal of Clinical Psychiatry,70(11),1523-1529. Tekin, E. (2000). Karşılaştırmalı tek denekli araştırma modelleri. Özel Eğitim Dergisi, 2(4), 1-12. Tekin-İftar, E. (2012a). Tek-denekli araştırmalar ve temel kavramlar. E. Tekin-İftar (Ed.), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Tekin-İftar, E. (2012b). Geçerlik. E. Tekin-İftar (Ed.), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Tekin-İftar, E. (2012c). Grafik ve grafiksel analiz. E. Tekin-İftar (Ed.), Eğitim ve davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Tekin-İftar, E. ve Kırcaali-İftar, G. (2006). Özel Eğitimde Yanlışsız Öğretim Yöntemleri (3. Baskı). Ankara: Nobel. Vidal R., Bosch R., Nogueira M., Gómez-Barros N., Valero S., Palomar G.,…Ramos-Quiroga, J. A. (2013). Psychoeducation for adults with attention deficit hyperactivity disorder vs. cognitive behavioral group therapy: a randomized controlled pilot study. The Journal of Nervous and Mental Disease, 201 (10), 894–900. Virta,M., Salakari,A., Antila, M., Chydenius,E., Partinen, M., Kaski, M., … Iivanainen, M. (2010). Short cognitive behavioral therapy and cognitive training for adults with adhd – a randomized controlled pilot study. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 6, 443-453. Virta, M., Vedenpää, A., Grönroos, N., Chydenius, E., Partinen, M., Vataja, R. & Iivanainen, M. (2008). Adults with adhd benefit from cognitive-behaviorally oriented group rehabilitation: a study of 29 participants. Journal of Attention Disorders, 12, 218-226. Wender, P. H., Wolf, L.E. & Wasserstein, J. (2001). Adults with adhd. an overview. Annals of the New York Academy of Sciences, 931, 1-16. Weyandt L. L. & DuPaul G. (2006). Adhd in college students. Journal of Attention Disorders, 10 (1), 9-19. Wiggins, D., Singh, K., Getz, H.G. & Hutchins, D.E. (1999). Effects of brief group interventions for adults with attention deficit/hyperactivity disorder. Journal of Mental Health Counseling, 21 (1), 82-92. Wilens, T.E., McDermott, S.P., Biederman, J., Abrantes, A., Hehesy, A., & Spencer, T.J. (1999). Cognitive therapy in the treatment of adults with adhd: A systematic chart review of 26 cases. Journal of Cognitive Psychotherapy: An International Quarterly, 13, 215-226.