Yabani Bitkiler ve Sürdürülebilirlik

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 2, 142 - 151, 03.09.2019

Lütfi Nohutçu Murat Tunçtürk Rüveyde Tunçtürk

Öz

İnsanoğlu
varoluşundan itibaren ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bitkilerden çok çeşitli
şekillerde faydalanmıştır. Dünya genelinde gıda olarak tüketilen yabani bitki
türlerinin 10.000’den fazla olduğu tespit edilmiştir. Türkiye toprak ve iklim
çeşitliliği sayesinde zengin bir floraya sahiptir ve bu sayede pek çok bitkinin
gen merkezidir. Özellikle ilaç ve gıda sanayisinin ana materyallerinden olan
yabani bitkiler, yiyecek olarak da kullanılabilmekte ve ülkemizdeki dağılım ve
kullanımı farklılıklar göstermektedir. Ülkemiz bitkisel biyolojik çeşitlilik
açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisi olmasına rağmen çeşitli
olumsuz sebepler nedeniyle biyolojik çeşitliliğin azalmasıyla karşı karşıyadır.
Dünya doğal kaynakları koruma birliği verilerine göre dünyada 15.000 civarında
tıbbi bitki türünün nesli yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Tüm dünyada
toplam floranın %13’ünün neslinin her geçen gün tükenmekte olduğu tahmin
edilmektedir. Bu bitkilerinde %22-47’sinin neslinin yok olma tehlikesi altında
olduğu belirtilmektedir. Doğal kaynak niteliğindeki bu zenginliklerin
sürdürülebilir yönetimi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Çünkü her geçen gün
dünya üzerinde bitki ve hayvan türlerinden 3 türün nesli tükenmektedir. Son
yüzyılda Dünya 30.000 bitki türünü kaybetmiştir. Doğal florada kendiliğinden
yetişen bu yabani bitkilerden geleneksel olarak tüketilen, tıbbi amaçlı olarak
kullanılan, ihracatı yapılan birçok bitki halen doğadan toplanarak elde
edilmektedir. Dolayısıyla sürekli doğadan toplanmak suretiyle ihracatı yapılan
ve iç piyasaya arz edilen bitki türleri giderek yok olmaktadır. Tüm bunlar
dikkate alındığında ülkemiz ve dünyada doğal ve genetik bir zenginlik olan
yabani bitkilerin neslinin tükenmesinin önüne geçilmesi, gelecek kuşaklara bu
zenginliğin eksiksiz bir şekilde aktarılabilmesi ve bu konuda bir farkındalık
oluşturulması için çok geç kalmadan gerekli önlemler alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Yabani bitkiler

Kaynakça

• Anonim, 2018a, Tüik,2018.
• Anonim, 2018b, Uluslararası Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN).
• Aydın, S., 2004, Anadolu Diyagonali: ekolojik kesinti tarihsel-kültürel bir farklılığa işaret edebilir mi, Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, 17, 117-137.
• Bayram, E., Kırıcı, S., Tansı, S., Yılmaz, G., Kızıl, O. A. S. ve Telci, İ., 2010, Tıbbi ve aromatik bitkiler üretiminin arttırılması olanakları, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi (2010), 11-15.
• Baytop, T., 1984, Treatment with plants in Turkey, Istanbul Univ. Publ, 3255.
• Baytop, T., 1999, Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), Nobel Tip Kitabevleri, İstanbul.
• Demir, E., Sürmen, B., Harun, Ö. ve Kutbay, H. G., 2017, Salıpazarı ve Çevresinde (Samsun/Türkiye) Doğal Olarak Yetişen Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri, Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 7 (2), 68-78.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N., 2000, Türkiye bitkileri kırmızı kitabı, Ankara: Türkiye Tabiatını Koruma Derneği & Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Eryılmaz, G. A. ve Kılıç, O., 2018, Türkiye’de Sürdürülebilir Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21 (4), 624-631.
• Farnsworth, N. ve Akerev, O. B., 1985, AS 1985, The Bulletiion of WHO, 63, 9865-9871.
• Faydaoğlu, E. ve Sürücüoğlu, M. S., 2011, Geçmişten günümüze tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılması ve ekonomik önemi, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11 (1), 52-67.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K., 2000, Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 11, Second Supplement, Edinburgh.
• Javani, M., Arslan, N., Taher, M. ve Gereklidir, N., 2015, İyi Toplama Uygulamaları, Turktob Dergisi Sayı:15(1), 28-33.
• Karabak, S., 2017, Economic and socio-cultural importance of edible wild species, Anadolu, 27 (2), 26-38.
• Karagöz, A., Zencirci, N., Tan, A., Taşkın, T., Köksel, H., Sürek, M., Toker, C. ve Özbek, K., 2010, Bitki genetik kaynaklarının korunması ve kullanımı, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 1, 155-177.
• Koçyiğit, M., 2005, Yalova ilinde etnobotanik bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Kumar, S., 2009, Plants-based Medicines in India, Retrieved in February, 15, 2013.
• Metin, İ., Güngör, H., Çolak, Ö. F., 2012, Bazı Tıbbi ve aromatik bitkilerin ihracatı ve ithalatı, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu 13-15 Eylül 2012 Tokat.
• Okcu , M., 2016, Gümüşhane Florasında Yabani Olarak Yetişen Rezene (Foeniculum spp.)'lerin Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi, Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 1-12.
• Okcu, Z. ve Kaplan, B., 2018, Using of Weeds as Food in Eastern Anatolia Region, Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 6 (3), 260-265.
• Özbek, H., 2005, Cinsel ve jinekolojik sorunların tedavisinde bitkilerin kullanımı, Van Tıp Dergisi, 12 (2), 170-174.
• Özhatay, N. ve Atay, S., 1997, Kekik in trade in Turkey, Proceeding of the XI World Forestry Congress, 234-237.
• Sarı, A. ve Oğuz, B., 2000, Türkiye ve Dünya’da Bazı Tıbbi, Kokulu ve Baharat Bitkilerinin Yeri ve Önemi, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 98, İzmir.
• Schippmann, U., Leaman, D. J. ve Cunningham, A., 2002, Impact of cultivation and gathering of medicinal plants on biodiversity: global trends and issues, Biodiversity and the ecosystem approach in agriculture, forestry and fisheries.
• Turhan, Ş., 2005, Tarimda sürdürülebilirlik ve organik tarim, Tarım Ekonomisi Dergisi, 11 (1 ve 2), 13-24.
• Uce, İ. ve Tunçtürk, M., 2014, Hakkâri’de Doğal Olarak Yetişen ve Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Yabani Bitkiler, Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (2), 21-25.