Bitlis Kent Merkezinde Kültür Varlıklarına Yönelik Tehlikelerin Değerlendirilmesi ve Koruma Önerileri

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 1, 121 - 139, 25.04.2022

Ayşegül Keleş Eriçok

https://doi.org/10.53433/yyufbed.1065178

Öz

Kültür varlıkları üzerinde küresel iklim değişikliğine bağlı olarak artan doğa kaynaklı; insan kaynaklı ve kentsel gelişme baskıları kaynaklı tehlikelerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Söz konusu tehlikeler kültür varlıklarının zarar görmesine neden olmaktadır. Kültür varlıklarının periyodik olarak bakım ve onarımlarının yapılmaması ya da yapıya uygun olmayan işlev verilmesi nedenleriyle yıpranmış kültür varlıklarının afet tehlikelerinden yıkıcı hasar görme olasılığı daha fazladır. Kültür varlıkları yeniden üretilmesi mümkün olmayan eserlerdir ve onların korunarak gelecek nesillere aktarılabilmesi için tehlike altındaki kültür varlıkları tespit edilmelidir. Bu çalışmanın amacı Bitlis kent merkezinde tehlike altında olan kültür varlıklarının tespit edilmesi ve koruma önerilerinin geliştirilmesidir. Kent merkezinde yer alan dört adet kültür varlığı taşkın riski altındadır. Geleneksel konut dokusu başta olmak üzere tüm kültür varlıklarının bozulmasına neden olan insan kaynaklı tehlikeler; bakımsızlık, terk edilme ve hatalı müdahalelerdir. Bitlis kent merkezindeki kültür varlıklarının deprem, su baskını, ağır kış koşulları ve benzeri risklere karşı düzenli olarak bakımının yapılması, sürekli izlenerek gerektiğinde sağlamlaştırmanın yapılması, hasarlar büyümeden giderilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

kültür varlıklarının korunması, Bitlis, Tehlike

An Evaluation of the Risks of Damage to Cultural Assets in Bitlis City Center and Protection Suggestions

Öz

The dangers to which cultural property are exposed increase with each passing day as a result of environment factors, human-based factors and urban development pressure. These dangers can cause significant damage to cultural property. The cultural properties are artifacts that are impossible to reproduce, therefore in terms of their protection and passed on to future generations, it is important to identify cultural properties that are under threat. This study aims to determine the cultural properties that are under threat in Bitlis city center and to develop protection suggestions. Four cultural properties in the city center are at risk of flooding. Han-made hazards that cause the deterioration of all cultural assets, especially the traditional housing fabric; neglect, abandonment and faulty interventions. The cultural property in the city center of Bitlis should be regularly maintained against earthquakes, floods, severe winter conditions and similar risks, they constantly monitored and strengthened when necessary, and the damages should be repaired before they grow.

Anahtar Kelimeler

Protection of cultural property, Threat, Bitlis

Kaynakça

• AFAD. (2014). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu Erişim tarihi: 10.09.2021.
• AFAD. (2018). Türkiye Deprem Durumu Haritası. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://tdth.afad.gov.tr/ Erişim tarihi: 10.09.2021.
• Ahunbay, (2019). Kültür Mirasını Koruma İlke ve Teknikleri. İstanbul: YEM
• Arınç, K. (1995). Geçmişteki önemi azalmış kent yerleşmelerine bir örnek: BİTLİS. Atatürk Üniversitesi Doğu Coğrafya Dergisi, 1, 67-95.
• Arınç, K. (1997). Bitlis’te Nüfus Hareketleri. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Talip Yücel’e Armağan. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Arınç, K. (1999). Bitlis’te taşkın ve sel felaketi (01-02 Mayıs 1995), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25.
• Bitlis Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. (2018). Bitlis İli 2017 Yılı Çevre Durum Raporu. Bitlis KUDEB. Bitlis fotoğrafları. https://www.facebook.com/kudeb.bitlis/photos.
• Dinçer, İ. (2012). Koruma yaşatma: kültür mirasının korunmasında “risklere hazırlık” kavramının gelişimi. Mimarlık, 364. Mart-Nisan 2012. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=378&RecID=2906 Erişim tarihi: 27.08.2021.
• Gökçe O., Özden, Ş., & Demir, A. (2008). Türkiye’de Afetlerin Mekânsal ve İstatistiksel Dağılımı Afet Bilgileri Envanteri. T.C Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Afet Etüt ve Hasar Tespit Daire Başkanlığı.
• İLBANK. (2019). Bitlis İli İmar Planı Plan Araştırma Raporları. İLBANK arşivi.
• JMO. (2016). 2016 Yılında Dünyada ve Türkiye’de Meydana Gelen Doğa Kaynaklı Afet Kayıplarının İstatistiksel Değerlendirmesi. Ankara: Jeoloji Mühendisleri Odası. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/7bd1d529dd41d9e_ek.pdf Erişim tarihi: 30.11.2021.
• Keleş Eriçok A., Güler E., & Özdemir Ö. F. (2020). Geleneksel Kent Dokularının Korunmasında, Koruma Amaçlı İmar Planlarının Öneminin Bitlis Örneğinde İrdelenmesi. İdealkent Dergisi, 12.
• Kayaoğlu, İ. (2014). Batılı Gezginlerin Bitlis İzlenimleri. Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı - BETAV, 52-62.
• Kuş, A. (2019). H.F.B. Lynch'te 19.Yüzyılın Sonunda Bitlis. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38(66), 300-325.
• Lahey Sözleşmesi. (1954). https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/INTRO/400 Erişim tarihi: 05.07.2021.
• Lynch, H. F. B. (1901). Armenia Travels and Studies Vol. II, The Turkish Provinces. London: Longmans, Green and Co.
• Resmi Gazete. (2005). Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun. Tarih: 5/7/2005 Sayı: 25866.
• Stovel, H. (1998). Risk Preparedness: A Management Manual for World Cultural Heritage. Rome: ICCROM.
• Şimşek, E. (2020). Bitlis Evleri Geleneksel Konut Mimarlığının Dünü Bugünü Yarını. İstanbul: BETAV
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2020). Dicle Alt Havzası Taşkın Yönetim Planı (https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/) Erişim tarihi: 12.08.2021.
• Tuncel, M. (2010). Şeref Han. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 38, ss. 548-550).
• VKVKBKM. (2017). Bitlis Kentsel Sit Alanı İçinde Yer Alan Kültür Varlığı Niteliği Taşıyan Geleneksel Sivil Mimarlık Örneklerinin Korunması, Restorasyon ve Yapım Teknikleri ile Kullanılan Geleneksel Malzemelerin Islahı: Anadolu’da Geleneksel Toprak Damlarda Yalıtım, Bakım Sorunları ve Bitlis Örneğinde Koruma Önerileri Çalıştay Raporu. Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi.
• VKVKBKM. (2022). Kültür Varlıklarının Envanter Bilgileri, Koruma Amaçlı İmar Planı ve Plan araştırma Raporu. Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi.
• Yiğitler, Ş. Ş. (2018). 19. ve 20. Yüzyıllarda Seyyahların Gözüyle Bitlis ve Çevresi. Uluslararası Bitlis Tarihi ve İdris-i Bitlisi Sempozyumu, Bitlis.
• Yurt Ansiklopedisi. (1982). Bitlis. Yurt Ansiklopedisi (Cilt 2, ss. 1378-1444). İstanbul: Anadolu Yayıncılık A.Ş.