Fars Şiirinde Geleneksel Algıdan Moderniteye Geçme Aşamaları

Yıl 2025, Sayı: 70, 86 - 104, 21.12.2025

Soner İşimtekin

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1667447

Öz

Bir toplumun tarihsel geçmişi ve yaşadığı sosyal olaylar şüphesiz ulus belleğini ve kimliğini oluşturan, hatta ‘geleneğin’ şekillenmesinde öncü rol oynayan önemli unsurlardır. Söz konusu unsurlar edebiyatının zaman içerisindeki seyri ve geçirdiği dönüşümlerle de yakından ilintilidir. Zira hayatın aynası kabul edilebilecek edebiyat o ulusun geçmişinin, gerek siyasal ve toplumsal gerek kültürel yaşanmışlıklarının yansımasıdır. Bu sebeple her ülkenin edebiyatı kendine özgü anlamsal kodlarla oluşmuş, kaynağını farklı alanlardan almış olsa da zaman içerisinde kendine has bir vizyon kazanmıştır. Eski monarşilerin üzerine inşa edilmiş İran medeniyeti de edebiyatını, yaşanan tarihsel olayların yanı sıra selef ulusların felsefesi, bilimi ve mitolojisiyle beslemiş ve geleneksel edebiyat algısını zenginleştirmiştir. Mevzubahis algının İran’da hüküm sürmüş devletlerin, İslamiyet’in ve tasavvufî anlayışın etkisiyle Fars edebiyatında bin yıl devam ettiği ve Tradisyonalist Ekol ile paralel bir görünüm sergilediği anlaşılmaktadır. XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında ise Batı’daki siyasal değişimlerin ve ortaya çıkan edebi akımların Doğu toplumlarını etkilemesi sonucunda, İran’da Meşrutiyet hareketi ile birlikte şekillenen siyasal, toplumsal olaylar ve ekonomik alanda yaşanan çalkantılar da doğal olarak edebiyata yansımıştır. Fars şiirinde geleneksel algı karşısında modernite eğiliminin belirginlik kazandığı kırılma noktası meşrutiyet dönemidir; ancak incelendiğinde, bahsedilen eğilimdeki izleklerin modernizm akımının yansıması olarak değil, halkı bilinçlendirmek ve ülke sorunlarını dile getirilmek için kurgulandığı görülmektedir. Çalışmada, modernite düşüncesinin Fars şiirinin temeli sayılan gelenek algısı karşısında kat ettiği aşamalar, geçirdiği değişimler ve değişim gerekçeleri irdelenen üslup dönemlerinin öne çıkan şairlerine ait şiir örneklerine yer verilerek aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran Edebiyatı , İran Meşrutiyeti , Gelenek , Modernite , Şiir

Transition Stages From Traditional Perception To Modernity In Persian Poetry

Öz

The historical past of a society and the social events it experiences are undoubtedly the most important elements that form the memory and identity of the nation, and even play a leading role in the formation of ‘tradition.’ These elements are closely related to the course of its literature over time and the transformation it has undergone. Because literature, which can be considered a mirror of life, is a reflection of that nation's past, its political, social and cultural experiences. For this reason, the literature of each country has been formed with its own semantic codes, and although it has taken its source from different areas, it has gained a unique appearance over time. The Iranian civilization, built on ancient monarchies, nourished its literature with the philosophy, science and mythology of predecessor nations as well as historical events, and enriched the perception of traditional literature. It is seen that the perception in question continued for a thousand years in Persian literature under the influence of the states that ruled in Iran, Islam religion and Sufism, and exhibited a parallel appearance with the Traditionalist School. In the late 19th century and early 20th century, as a result of the political changes and literary movements in the West affecting Eastern societies, the political, social events and economic turmoil that took shape with the Constitutional Monarchy movement in Iran were naturally reflected in literature. The breaking point in Persian poetry, when the tendency towards modernity became evident in the face of traditional perception, was the constitutional monarchy period; however, when examined, it is understood that the themes in the mentioned tendency were not designed as a reflection of the modernist movement, but to raise public awareness and express the country's problems. In this study, the stages that the idea of modernity has gone through in the face of the perception of tradition, which is considered the basis of Persian poetry, the changes it has undergone and the reasons for the changes have been tried to be conveyed by including examples of poems belonging to the prominent poets of the style periods in question.

Anahtar Kelimeler

Iranian Literature , Iranian Constitutional , Tradition , Modernity , Poetry

Kaynakça

• Armstrong Reed, E. (2019). Persian Literature, Ancient and Modern. Chicago: Good Press.
• Abdollahifard, P. (2019). “Çağdaş İran Şiirinde Ana Akımlar”. Doğu Esintileri (10), s. 329-343.
• Âryenpûr, Y. (1382). Ez Nîmâ Tâ Rûzgâr-i Mâ. C. III, Tahran: Zevvâr.
• Babacan, İ. (2010). Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bahâr, M. T. (1375). Sebkşinasi. C.2. Tahran: Emir Kebir.
• Bilkan, A. F. (2009). “Sebk-i Hindi” C.36. s. 253-255. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Bruijn, J. T. P. (2023). “Secular Didactic Mathnavis”. Editör: Mohsen Ashtiany, Persian Narrative Poetry in the Classical Era, 800-1500, New York: Bloomsbury Publishing.
• Erzen, M. A. (2018). “Toplumcu Gerçekçi Türk Şiirinde Savaş ('40 Kuşağı)” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van.
• Forbes Manz, B. (2007). Timurlu İran’ında İktidar, Siyaset ve Din. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Ferdovsi, E. K. (1389). Şâhnâme-i Ferdovsî. Edt. Ali Rezâ Dûstî. Tahran: İntişâr’ar-i Tahrân.
• Gedik, M. (2019). “Çağdaş İran Şiirinde Sapmalar”. A.Ü. DTCF Dergisi, 59.1, s. 274 – 295.
• Gheissari, A. (1998). Iranian Intellectuals 20th in the Century. Austin: University of Texas Press.
• Gulâmrezâyî, M. (1391). Sebkşinâsî-yi Şi’r-i Pârsî Ez Rûdekî Tâ Şâmlû. Tahran: Câmî.
• Güzelyüz, A. (2008). “Fars Edebiyatında Bir Ara Dönem Üslubu: Mekteb-i Vukû”, Doğu Araştırmaları, s. 21-24.
• Hasanlû, M. A. (1399). “Takî Rifʿat; İsyanger-i Moteʿceddid”, Edebiyât-i Akalliyet: https://aghalliat.com/TaqiRafat.pdf (Erişim Tarihi 21.02.2025).
• Hillmann, Michael Craig, (1982), “The Modernist Trend in Persian Literature and Its Social Impact”, Iranian Studies, Vol. XV, Nos. 1-4, s. 7-29.
• İnal Savi, S. (2007). “Nima Yuşic” C.33. s.126. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Kanar, M. (1999). Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi, İstanbul: İletişim.
• Kanar, M. (2000). “Modern İran Edebiyatı” C.22. s. 424- 427. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• Kırlangıç, H. (2006). “Yeni İran Şiiri”, Türk Edebiyatı Dergisi, Haziran, Sayı 392/34, s. 62-64.
• Kırlangıç, H. (2014). Meşrutiyetten Cumhuriyete İran Şiiri. Ankara: Hece Yayınları.
• Livingstone, R. (1998). Geleneksel Edebiyat Teorisi. İnsan yayınları.
• Örgen, E. (2010). Türk Şiirinde Gelenek Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri. Konya: Palet Yayınları.
• Öztürk, A. S. (2012). “Önyargının Gerçeğe Kurgusal Yolculuğu: Shakespeare’in Eserlerinde İslam Anlayışı”, Turkish Studies, Volume 7/1, s. 1793-1802.
• Safâ, Z. (2003). İran Edebiyatına Genel Bir Bakış. Çev.: Hasan Almaz. Ankara: Nüsha Yayınları.
• Safâ, Z. (2002). İran Edebiyat Tarihi. C.I, Çev.: Hasan Almaz. Ankara: Nüsha Yayınları.
• Shaki, M. (1984). “An Introduction to The Modern Persian Literature (1890s-1940s)” edt. M. Ricks, Thomas Critical Perspectives on Modern Persian Literature, California: Three Continents Press. Şefîî-yi Kedkenî, M. R. (1380). Edvâr-i Şi‘r-i Fârsî, Ez Meşrûtiyyet Tâ Sukût-i Saltana. Tahran: Sohen.
• Shils, E. (2003). “Gelenek Nedir? Modernliğin Gölgesinde Gelenek”, Doğu Batı Dergisi, 7/ 25, s. 101-131.
• Temîmdârî, A. (1379). Ketâb-i İrân: Târih-i Edeb-i Pârsî: Mektebhâ, Dovrehâ, Sebkhâ ve Envâʿ-i Edebî. Tahran: Beynelmilelî-yi Elhadî.
• Tokmak, N. (2000). “Selçuklular Dönemi” C.22. s. 416-424. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi.
• URL1 Türk Dil Kurumu Sözlükleri, “Gelenek”. (Erişim tarihi 11.11.2024).
• URL2 Cambridge Dictionary, “Tradition”. (Erişim Tarihi 11.11.2024).
• URL3 Oxford English Dictionary, “Tradition”, C1384. (Erişim Tarihi: 11.11.2024).
• URL4 Hillmann, Michael Craig, “On Ahmad Karimi-Hakkak’s View of Modernist Persian Poetry”. https://www.academia.edu/3218765/On_Ahmad_Karimi_Hakkaks_View_of_Modernist_Persian_Poetry (Erişim Tarihi 04.11.2024).
• Çalışmada verilen şiir örnekleri için şair divanlarının yer aldığı https://ganjoor.net/ ve https://shereno.com/famous-poets/ gibi dijital kaynaklardan istifade edilmiştir (Erişim Tarihi 18.03.2025).