Codes of History, Society and Daily Life in Van Müküs

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 20 - 35, 30.10.2025

İsmail Aydoğdu

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1675395

Öz

This study explores the historical, sociological, and geographical foundations shaping the socio-political fabric of Müküs (modern-day Bahçesaray), a remote district in Eastern Anatolia. The research highlights how the interplay of topography, tribal alliances, religious leadership, and historical events have forged a unique community identity. The analysis, conducted in line with C. Wright Mills' sociological imagination, David Harvey's geographical imagination and Pierre Bourdieu's conceptual framework of habitus, emphasizes that the tripartite social stratification shaped by the Eyubhanbegi and Arvasi families and the public outside of them carries historical power relations to this day. The paper also traces how modernization, despite geographical isolation, has gradually altered traditional power dynamics, especially with the advent of multiparty politics in the Republic era. The Miksî tribe's transformation from a geographically embedded tribal society into a politically participatory community illustrates the resilience and adaptability of traditional social structures under the pressures of modernity. Through a historical-sociological lens, the study uncovers the latent codes of everyday life and governance in Müküs, providing insights into broader discussions on tribalism, governance, and identity in peripheral societies.

Anahtar Kelimeler

tribe , geographic imagination , religion , Müküs , sociopolitical transformation

Proje Numarası

Çalışma herhangi bir proje bağlamında yapılmamıştır.

Van Müküs’te Tarih, Toplum ve Gündelik Hayatın Kodları

Öz

Bu çalışma, Doğu Anadolu’nun Van’a bağlı kırsal bir ilçesi olan Müküs’ün (günümüzde Bahçesaray) sosyo-politik dokusunu tarihsel, sosyolojik ve coğrafi bir bağlamda incelemektedir. Toplumsal yapının şekillenmesinde coğrafi izolasyon, aşiret temelli örgütlenme, dini otorite ve tarihsel süreklilik gibi unsurların belirleyici olduğu ortaya konulmaktadır. C. Wright Mills’in sosyolojik muhayyilesi, David Harvey’in coğrafi muhayyilesi ve Pierre Bourdieu’nun habitus kavramsal çerçeveleri doğrultusunda gerçekleştirilen analizde, Eyubhanbegi ve Arvasi aileleri ile bunların dışında kalan halk kesimi üzerinden şekillenen üçlü toplumsal tabakalaşmanın, tarihsel iktidar ilişkilerini bugüne kadar taşıdığı vurgulanmaktadır. Aynı zamanda, modernleşme süreçlerinin, özellikle çok partili siyasi yaşama geçişle birlikte, geleneksel güç ilişkilerinde kırılmalara yol açtığı gösterilmektedir. Miksî aşiretinin dönüşüm serüveni, geleneksel yapıların modernite baskısı karşısındaki direnç ve uyum kapasitesini görünür kılarken, çevre toplumlarda aşiret, yönetim ve kimlik ilişkilerinin nasıl evrildiğine dair kapsamlı bir perspektif sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aşiret , coğrafi muhayyile , din , Müküs , sosyo-politik dönüşüm

Etik Beyan

Çalışma etik ilkeler doğrultusunda yapılmıştır.

Destekleyen Kurum

Destekleyen Kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Çalışma herhangi bir proje bağlamında yapılmamıştır.

Kaynakça

• Aydeniz, A. (2019). “Van’da Aşiret ve Siyaset: Temsiliyet mi? Tutunma Stratejisi mi?” Düyada Van içinde, (der. Ercan Çağlayan), İstanbul: İletişim yayınları, ss.335-354
• Aydın, S. (2019). “Aşiretler ve İskân: Çatışmaları, Devletle İlişkileri ve Yerleşim Örüntüsünün Kalıcı Değişimi Bakımından 19. Yüzyılda Van’da Aşiret Hareketleri ve Sonuçları,” Dünyada Van içinde, (der. Ercan Çağlayan), İstanbul: İletişim yayınları
• Aykaç, Y. (2022). “Miks: Navendeke Dîrokî, ‘Ilmî, Tesewifî û Edebî”, The Journal of Mesopotamian Studies, 7 (1), 67-102. doi: https://doi.org/10.35859/jms.2022.1070581
• Baltacı, A. (2018). “Habitus: Dini İnanç Habitusunun Oluşumu Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2), 1-24.
• Baluken, Y. (2021). “Aşiretten Mîrliğe Buxtîler”, Kurdiname, no. 4, ss. 46-66. Baytar, İ ve Doğan, M. (2019). “Bahçesaray İlçesinin Turizm Kaynakları ve Cittaslow Potansiyeli”, Van YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel sayı: 2019, 177-199
• Bilgili, A, E. (2005). Bir Yeryüzü Gezegeni Bahçesaray’da Tarih, Toplum ve İnsan. İstanbul: Şehir Yayınları,
• Boran, B. (1992). Toplumsal Yapı Araştırmaları, İstanbul: Sarmal Yayınevi,
• Bourdieu, P. (1995). Pratik Nedenler. (Çev. Hülya Tufan), İstanbul: Kesit Yayınları
• Bruinessen, M, V. (2013). Ağa, Şeyh ve Devlet, (çev. Banu Yalkut), İstanbul: İletişim Yayınları
• Etil, H ve Demir, M. (2014). “Pierre Bourdieu'nün Bilim Sosyolojisine Katkısı: "Alan Teorisi", "Habitus" Cini ve "Refleksivite Talebi"” Cogito (76). ss.312-349.
• Evliya Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliya Celebi Seyahatnamesi, (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı), İstanbul: YKY
• Feqîyê Tayran Festivalleri. (2012). Konuşmalar, Yazılar Mesajlar, (ed. M. Xalid Sadînî)
• Hakan, S. (2002). Müküs Kürt Mirleri Tarihi ve Han Mahmud. İstanbul: Pêrî yayınları
• Hakan, S. (2011). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri (1817-1867), İstanbul: Doz Yayınları
• Harvey, D. (2013). Sosyal Adalet ve Şehir, (çev., Mehmet Moralı), İstanbul: Metis Yayınları
• İbn Haldun. (2007). Mukaddime, (haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh yayınları
• Kaplan, Y. (2019). “Aşireti Ortaya Çıkaran Etmenler,” Türkiye’de Aşiret Tartışmaları içinde, (haz. Suvat Parin), İstanbul: Bağlam Yayıncılık
• Kılıç, O (2012). Van, İslâm Ansiklopedisi içinde, (İstanbul: 2012, TDV Yayınları) cilt. 42, 505-506.
• Kılıç, O. (2001). “Van Eyaletine Bağlı Sancaklar ve İdari Statüleri (1558-1740)”, Osmanlı Araştırmaları, S, 21. ss. 192-193.
• Kıran, İ. (2021). “Aristokrat Kürt Aileler: Arvasiler ”, Kurdiyat, 3, 119-144.
• Korkmaz, E. (2014). “Hakkari'de Aşiret ve Siyaset İlişkisi (1880-2011)”, (Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı.
• Mills, C, W. (2016). Sosyolojik Tahayyül, (çev. Ömer Küçük), İstanbul: Hil Yayınları
• Mir Şerefhan Bitlisi, (2016). Şerefname, (çev. İbrahim Sunkur), Van: Sitav Yayınları
• Orbeli, İ. (2010). Li Muksê Folklor û Jyana Rojane, (çev. Têmûrê Xelîl, ed. Sinan Hakan), İstanbul: Nûbihar yayınları,
• Sadî Osman Herûtî, (2015). “Osmanlılar Döneminde Kürtler” (çev. Hüseyin Güneş), Kürtler içinde, (ed. Adnan Demircan), İstanbul: Nida Yayınları,
• Yıldız, M, Z. (2019). “Geç Osmanlı Döneminde Van Kentinde Nüfus, Etnisite, ve Yerleşme,” Düyada Van içinde, (der. Ercan Çağlayan), İstanbul: İletişim yayınları, ss.44-52.
• Hakan, S. (2009). “Di Dîrokê de Miks û Mîrên Miksê” http://www.nefel.com/grafik/uploaded/dirok_miks_sinan_hakan2_2009_04_07_h1m31s50.pdf 20/12/2020
• Werheij, J. (2020). "Müküs/Moks (Bahçesaray) Beyleri (1830-1900)" https://www.youtube.com/watch?v=JNTMgXae11Y 20/12/2020
• Resmi Gazete. (2020). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/19507.pdf 20/12/2020
• Azamat, N. (1998). Abdulhakim Arvasi, İslam Ansiklopedisi içinde, (İstanbul: TDV Yayınları) cilt. 1, https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulhakim-arvasi 20/12/2020
• Naci Orhan Belgeseli (Belgefîlma Nacî Orhan), 46-48 dk https://www.youtube.com/watch?v=ObTW2WHkH6M 15/12/2020
• Alakom, R. (2020). En Fazla Ermeni Kurtaran Kürt; Müküslü Muhtıla Bey, https://nupel.info/rohat-alakom-en-fazla-ermeni-kurtaran-kurt-mukuslu-muhtila-bey-67537h.html 04/01/2020
• Resmi Gazete. (2025). https://web.archive.org/web/20151217040214/http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm 06/10/2025