Vânî Lakaplı Şahsiyetler ve Vânîzâde Ailesinden Bir Divan Şairi: Râşih Mehmed Said ve Divanı

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 457 - 476, 30.10.2025

Tolga Öntürk , Murat Öztürk

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1678866

Öz

On sekizinci asırda yaşamış olan Vânîzâde Râşih, hünkâr hocalığı ve ordu vaizliği görevlerinde bulunmuş, pek çok fikrî ve siyasi tartışmanın odağında yer almış ve ulemanın en tanınmış isimlerinden Vânî Mehmed Efendi’nin soyundan gelmektedir. Vânî Mehmed Efendi, Edirne Vakası (1703) esnasında şeyhülislamlık makamında bulunan Feyzullah Efendi’nin de kayınpederidir. Vânî Mehmed Efendi’nin şöhretine nispetle çocukları ve torunları Vânîzâde lakabıyla anılagelmişlerdir. Vânî Mehmed Efendi Osmanlı devri Van’ında yetişen en önemli bilim-kültür adamlarından, Vânî sıfatıyla anılan diğer isimlere göre şöhreti en geniş, etkisi en derin isimlerden biridir.
Bu makalede Vânî Mehmed Efendi’nin kısa hayat seyri, nesebinden gelen bazı isimler ve diğer Vânî sıfatlı şair-yazarlar hakkında kısa bilgiler verildikten sonra Vânî Mehmed Efendi’nin torunlarından Vânîzâde Râşih’in, biyografik kaynaklardan ve bilinen mesnevisi Ashab-ı Kehf’ten ve divanından elde edilen bilgilerden hareketle kısa hayat hikâyesine değinilmiştir. Ardından bugüne kadar üzerinde etraflı bir inceleme yapılmamış olan Divan’ı tanıtılmaya çalışılmıştır. Vânîzâde Râşih Divanı’nın el yazması nüshası ve özellikleri hakkında bilgi verilmiş, Divanı’nda yer alan kaside, mesnevi, gazel, musammat, kıta ve beyit gibi nazım biçimleri sayı, şekil ve içerik bakımlarından tanıtılmış, Râşih’in şairliği hakkında bilgi aktarılmıştır. Elde edilen bilgi ve tespitlerden hareketle şairin on sekizinci yüzyıl Türk şiirindeki yerine dair değerlendirmeler yapılmış ve şiirlerine örnek olmak üzere farklı nazım şekillerinden bazı şiirleri transkribe edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri , Râşih , Van , Vâni Mehmed Efendi , divan

Personalities Nicknamed Vani and a Divan Poet from the Vanizade Family: Rashih Mehmed Said and His Divan

Öz

Vanizade Raşih is a descendant of Vani Mehmed Efendi, who lived in the seventeenth century, served as a sultan teacher, preacher and army preacher, and was at the center of many intellectual and political debates. Vani Mehmed Efendi was also the father-in-law of Feyzullah Efendi, who held the position of sheikhulislam during the Edirne Incident (1703). His children and grandchildren were known by the nickname Vanizade due to the fame of Vani Mehmed Efendi. Vani Mehmed Efendi was one of the most important men of science and culture who grew up in Van in the Ottoman period, and one of the names with the widest fame and deepest influence compared to others who were called Vani.
In this article, after giving brief information about the short life course of Vani Mehmed Efendi, some of his descendants and other poets-writers with the title of Vani, Vanizade Raşih, one of the grandsons of Vani Mehmed Efendi, is briefly mentioned in terms of his life story based on the information obtained from biographical sources and his known mesnavi Ashab-ı Kehf, and his Divan, which has not been thoroughly examined to date, is tried to be introduced. Information about the manuscript copy of Vanizade Raşih’s Divan and its features is given, verse forms such as qasida, masnavi, ghazal, musammat, stanza and couplet in his Divan are introduced in terms of number form and content, and information about Raşih's poetry and language skills is given. Based on the information and determinations obtained, evaluations were made about the poet's place in eighteenth-century Turkish poetry and some poems of different verse forms were transcribed as examples of his poems.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry , Raşih , Van , Vani Mehmed Efendi , divan.

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, A. (1998). Güldeste-i Riyaz-ı İrfan ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân (İsmail Beliğ-Bursalı). Anıl matbaa ve ciltevi.
• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). (C. 3) Kültür bakanlığı-tarih vakfı ortak yayınları.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurâfâsı (İnceleme-tenkitli metin-indeks-sözlük). AKM yayınları.
• Gedik, N. (2020). “Rızâyî-i Vânî (ö. XVII yy.?) Mecmû‘ası ve Haylî (ö. 1040/1630-31)’nin Mavrav Hicviyyesi”, Divan edebiyatı araştırmaları dergisi, 24, 195-219. İpekten, H. vd. (1988). Tezkirelere göre divan edebiyatı isimler sözlüğü. KTB Yayınları.
• İsen, M. (1997). Ötelerden bir ses: divan edebiyatı ve balkanlarda Türk edebiyatı üzerine makaleler. Akçağ yayınları.
• Kaçar, M. (2019). “Fuzûlî’nin Rûh-nâme’sinin bilinmeyen bir tercümesi: Sadrî-i Vânî’nin Behcetü’l-İrfân’ı”. Divan edebiyatı araştırmaları dergisi 23, 503-542.
• Kahraman, S. A.ve Dağlı, Y. (2010) Evliya Çelebi seyahatname. (C. I) YKY Yayınları.
• Kenar, B. (2020). Şeyh Mehemmed Mevlevi-i Vânî’nin Münâzara-i Fukarâ’sı (İnceleme-Metin), [Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi.
• Mehmed Tahir, (Bursalı) (1915). Osmanlı Müellifleri, (Sad: A. Fikri Yavuz, İsmail Özen). Meral Yayınları.
• Odabaşı, M (2009). Tuhfe-i Nâilî metin ve muhteva 1. Cilt S.234-467. [Yüksek lisans tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi] Yükseköğretim Kurumu Ulusal Tez Merkezi.
• Özcan, A. (1989). Şakayiku’n-Numaniye ve zeyilleri Vekayiü’l-Fudâlâ-ı Şeyhî Mehmed efendi. Çağrı yayınları.
• Öztürk, M. ve Öntürk, T. (2021). Vanlı divan şairleri ve Feyzî divançesi. Van büyükşehir belediyesi yayınları.
• Parmaksızoğlu, İsmet (1976). Mehmed Efendi, Vanizade. Türk Ansiklopedisi, Ankara.
• Pazarbaşı, E. (1997). Vanî Mehmed efendi ve Araisü’l-Kurʾan. Van belediyesi yayınları.
• Talay, A. (2017). Bizim eller Van. Van büyükşehir belediye başkanlığı yayınları
• Tekin, Z. (2003). İbn-i Nuh Van Tarihi (İnceleme-Metin). Ahenk yayınları.
• Topal M. (2018). Nusretname inceleme-metin (1106-1133/ 1693-1721) Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa. Türkiye bilimler akademisi yayınları.