A NEW URARTU FORTRESS: KÂRİ-HOŞAP

Yıl 2025, Sayı: 70, 121 - 133, 21.12.2025

Rafet Çavuşoğlu

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1679407

Öz

Within the Lake Van Basin, the Gürpınar Plain and its surroundings have been significant settlement areas since the 4th millennium BCE. The first powerful kingdom in the plain and its surroundings emerged during the Urartian Kingdom period. From the 9th century BCE onward, the region witnessed a strong Urartian presence. Due to both the abundance of water resources and its location along a route leading to Northwestern Iran, Gürpınar holds an important position in Urartian history. The settlement pattern of the plain is centered around the administrative hub, the Çavuştepe Fortress, and is distributed across its surroundings. The Military Road that passes in front of the Çavuştepe Fortress and leads to the Hoşap Fortress extends toward Northwestern Iran via Başkale. Particularly noteworthy is the Kâri-Hoşap Fortress, which the road skirts after the Hoşap Fortress. Its location and architectural features indicate that it was part of the defense system of the period. This study evaluates the Kâri-Hoşap Fortress, identified during the Archaeological Survey Project of Gürpınar District in Van Province, in light of its architectural characteristics and its place within the Urartian settlement system.

Anahtar Kelimeler

Gürpınar , Urartian , Çavuştepe , Kâri-Hoşap , garrison fortress

YENİ BİR URARTU KALESİ: KÂRİ-HOŞAP/KIZ KALESİ

Öz

Van Gölü Havzası içerisinde Gürpınar Ovası ve çevresi, bölgenin Prehistorik Dönemlerden itibaren iskan alanı olarak seçildiğini göstermektedir. Ova ve çevresinde ilk güçlü krallık ise Urartu Krallığı Dönemi’nde başlamıştır. Bölge, MÖ 9. yy’dan itibaren güçlü Urartu varlığına sahne olmuştur. Gerek su kaynaklarındaki bolluk gerekse Kuzeybatı İran’a ulaşan yol güzergahı üzerinde yer alması nedeni ile Gürpınar, Urartu tarihi açısından önemli bir konumda yer almaktadır. Ovanın yerleşim düzeni, yönetim merkezi konumundaki Çavuştepe Kalesi ve etrafına yayılmış durumdadır. Çavuştepe Kalesi önlerinden geçen ve Hoşap Kalesi’ne ulaşan Ordu Yolu Başkale üzerinden Kuzeybatı İran’a ulaşmaktadır. Hoşap Kalesi sonrasında söz konusu yolun eteklerinden geçtiği Kâri-Hoşap Kalesi oldukça dikkat çekicidir. Gerek konumu gerekse mimari özellikleri açısından dönemin savunma sisteminin bir parçası olduğu görülmektedir. Çalışma içerisinde Van ili Gürpınar İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması kapsamında tespit edilen Kâri-Hoşap Kalesi mimari özellikleri ve Urartu yerleşim düzenindeki yeri dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gürpınar , Urartu , Çavuştepe , Kâri-Hoşap , garnizon kalesi

Kaynakça

• Belck, W., & Lehmann-Haupt, C. F. (1893). Sitzung vom 28. October 1893. Über die Kelishin-Stelen. Zeitschrift für Ethnologie, 25, 389–400.
• Belck, W., & Virchow, R. (1899). Die Rusas-Stele von Topsanä (Sidikan). Zeitschrift für Ethnologie, 31, 99–132.
• Belli, O. (1977). Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Tarihi Kürsüsü, İstanbul.
• Çavuşoğlu, R., & Demirtaş, D. (2024a). Van Gürpınar Ovası’nda Urartu yerleşim analizi. Asos Journal, 12(158), 259–281.
• Çavuşoğlu, R., & Demirtaş, D. (2024b). Urartu yerleşim arkeolojisine yeni bir örnek: Tutmaç Taş Kale. International Journal of Social Sciences, 8(6), 337–353.
• Çavuşoğlu, R., Coşkun, İ., & Uslu, E. (2023). Urartu Kültür Envanteri: Türkiye sınırları. İstanbul: Akademisyen Yayınları.
• Çavuşoğlu, R., Gökçe, B., & Uslu, E. (2016). Van/Çavuştepe Kalesi’nde arkeolojik kazılar: 2014 yılı. Kazı Sonuçları Toplantısı, 37(1), 357–379.
• Çavuşoğlu, R., Yılmaz, H., Coşkun, İ., Haydaroğlu, C., Polat, E., Sürün, Y., Demirtaş, D., Özgüner, E., & Karatekin, S. (2023). Van ili Gürpınar ilçesi 2021 yılı arkeolojik yüzey araştırması. 38. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, 161–178. Ankara.
• Çavuşoğlu, R., Yılmaz, H., Coşkun, İ., Demirtaş, D., Sürün, Y., Özgüner, E., & Karatekin, S. (2024). Van ili Gürpınar ilçesi 2022 yılı arkeolojik yüzey araştırması. 39. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, 231–246. Ankara.
• Çifçi, A. (2017). The socio-economic organisation of the Urartian Kingdom (Culture and History of the Ancient Near East, 89). Leiden; Boston: Brill.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi. Ege Üniversitesi Yayınları.
• Demirtaş, D. (2024). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu yerleşim arkeolojisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Van.
• Erzen, A. (1968). Van Bölgesi Çavuştepe 1967 kazısı. Belleten, 32(127), 412–418.
• Öğün, B. (1970). Van’da Urartu sulama tesisleri ve Şamram Kanalı. Anadolu Matbaası. Pecorella, P. E., & Salvini, M. (1982). Researches in the region between the Zagros Mountains and Urmia Lake. Persica, 10, 1–47.
• Salvini, M. (2008). Corpus dei testi urartei, 1: Le iscrizioni su pietra e roccia (Documenta Asiana 8) (CTU). Roma: CNR – Istituto di Studi sulle Civiltà dell’Egeo e del Vicino Oriente.
• Saraçoğlu, H. (1956). Doğu Anadolu Bölgesi. Millî Eğitim Basımevi.
• Uslu, E., Biber, H., Çavuşoğlu, R., Yılmaz, H., Erdoğan, S., & Kılıç, S. (2022). İremir Höyük 2020 yılı kurtarma kazısı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 85, 43–57.