LİTERATÜRDE MEŞHUR OLAN NİYET HADİSİNİN İSLAM HUKUKU AÇISINDAN EHEMMİYETİ

Yıl 2018, Sayı: 42, 305 - 320, 30.12.2018

Medeni Şavlı

Öz

Hz. Muhammed (sav)’in sarf ettiği sözler
cevâmiu’l-kelim özelliğini taşırdı. Az lafızla çok manayı ihtiva eden
sözlerinden biri de niyet hadisiydi. “Niyet Hadisi” adı altında meşhur olan
Rasulullah’ın “Ameller niyetlere göredir” ifadesi, İslam hukukunda önemli bir
kaynaklık teşkil eder. Tüm ibadet ve hukuki işlemlere kaynaklık eden bu hadisin
önemi ve temel teşkil etme özelliği niyet gibi ehemmiyetli bir vasfa sahip
olmasıdır. Bu bağlamda İslam âlimleri mezkûr hadisten İslam Hukuk Felsefesini
oluşturan üç tane külli kaide çıkarmışlardır. Özellikle İslam hukukunun ibadet
alanı geçerlilik konusunda tamamıyla niyete bağlıdır. Yapılan amellerin manevi
bir kimlik kazanması için niyet şarttır.

Taşıdığı ehemmiyet perspektifinden bakıldığında
niyet, ibadetlerin özünü ve ana temasını oluşturur. Bu anlamda niyetin büyük
bir önem arz ettiği ve ibadetlerin temel ölçütü sayıldığı kuşkusuzdur. Tüm
hukuki alanlarda olduğu gibi ibadetlerde de bir mes’elenin ağırlığı ayet ve
hadis kriterlerine göre anlaşılır ve anlam kazanır. Biz bu makalede bir ibadet
olarak niyet konusunu hadis açısından değerlendirmeye tabi tutmak istiyoruz.
Çalışmamız bir makaleden ibaret olduğu için konu ile ilgili bütün hadisleri ele
almak mümkün değildir. Dolayısıyla bu konuda -özellikle hadislerin ser levhası
sayılan- niyet hadisini ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Niyet, ibadet, hadis, kaide, hukuk

Kaynakça

• KUR’ÂN-I KERİM Akyüz, V. (2008). İbadet İlkeleri. İstanbul: İlke Yayıncılık. Aynî, B. (2001). Umdetü’l-KârîŞerhuSahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmet b. Hüseyn b. Ali. (2003). es-Sünenü’l-Kübrâ. (Thk.: Muhammed Abdülkadir Ata), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrahim. (h. 1422). el-Câmi’u’s-Sahîh. (Thk.: Muhammed Züheyir), byy., Dâru’t-Tavkû’l-Neccâr. Buhûtî, M. (2010). Keşşafû’l-Kına an Metni’l-İknâ. byy., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye. Bûrnu M. (1996). el-Vecîz fi İzâhî Kavâidi’l-Fıkhı’l-Külliye. Beyrut: Müessesetü’r Risale. Cürcânî, A. (1983). et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Çakan, İ. L. (1974). Hadis Usûlü. İstanbul: İFV Yayınları. Dönmez, İ. K.( ts) Amel. DİA, TDV. Yayınları. Ebû Dâvûd, S. (1997). Sünenü Ebû Dâvûd (Hattâbî’nin Me’âlimü’s-Sünen-i ile birlikte). Beyrut: Dâru İbn Hazm. Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İstanbul: Ensar Neşriyat. Gazzâlî, Hüccetü’l-İslam Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. (1992). İhyâ’üUlûmi’d-Dîn. (Trc.: Ali Arslan), İstanbul: Merve Yayınları. Gazî, M. (2003). Mevsûatü’l-Kavâidü’l-Fıkhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman er-Ruaynî. (1992). Mevâvibü’l-Celil fi ŞerhîMuhtasarı’l-Halil. byy., Dâru’l-Fıkr. Haydar, A. (2003). Dürerü’l-Hükkâm fi Şerh-i Mecelleti’l-Ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Alemu’l-Kütüp. Hısnî, T. (1997). Kitabû’l-Kavâid. (Thk.: Abdurrahman b. Abdullah), Riyâd: Mektebet’ü-Rüşt. İbn Abidîn, M. (1992). Raddü’l-Muhtâr Alâ Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr. Beyrut: Darû’l-Fıkr. İbn Hacer el-askalânî, Ebû’l-Fadl Ahmet b. Ali b. Muhammed b. Ahmet. (h. 1379). Fethû’l-Bârî bi Şerhi Sahihî’l-Buhârî. ( Thk.: Muhammed Fuad Abdülbaki ), Beyrut: Dâru’l-Marife. İsfehânî, Ebu’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed. (h. 1412). el-Müfredât fî Ğeribi’l-Kur’ân. (Thk.: Safvan Adnan ed-Davudî ), Beyrut: Dâru’l-Kalem. İbn Kayyim, Ş. (2008). İlâmu’l-Muvakki’în an Rabbi’l-Âlemîn, (Thk.:EbûUbeydete), Riyâd: Dâru’l-İbnü’l-Cevzî. İbn Kesir, Ebû’l-Fida İsmail b. Ömer b. Kesir ed-Dımaşkî. (h.1419). Tefsiruu’l-Kur’âni’l-Azim. (Muhammed Hüseyin Şemsüddin), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmet el-Ensârî er-Rüveyfiî. (h. 1414). Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârû’s-Sadr. ibn Nüceym, S. (1983) el-Eşbâh ve’n-Nezâ’îr. (Thk.: Muhammed Mutî el-Hâfız), byy., Dârü’l-Fikr. ibn Recep, Z. (2014). Câmîû’l-Ulûm ve’l-Hikem fi Şerhî Hamsîne Hadîsen Mine’l-Cevâmîi’l-Kelîm. ( Thk.: Muhammed Ahmedî ), BYY., Daru’s-Selâm. Kadrî Paşa, M. (1891). Mürşidü’l-Hayrân ilâ Marifeti Ahvâli’l-İnsan. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübr’a el-Emiriyye. Karaman, H. (1999). Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık. Kastalanî, A. (h. 1323). İrşâdü’s-SârîliŞerhû’s-Sahîhü’l-Bûhârî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emirîyye. Mecdî, M. (2003). et-Tarifatü’l-Fıkhiyye. byy., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Komisyon. (2010). el-Mevsuatu’l-Fıkhiyye. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil. Mubarekfûrî, Abû Âlâ Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahim. (2010). Tuhfetü’l-Ahvazî bi Şerhî Câmiî’t-Tirmizî. Darû’l-Kütubi’l-İlmiye, Beyrut 2010. Müslim, Ebü’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşayrî en-Nîsâbûrî. (2000). el-Câmi’u’s-Sahih. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Nedvî, A. (2013). el-Kavaidü’l-Fıkhiyye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. (ts). el-Muctebâ Mine’s-Sünen el-Meşhur bi Süneni’n-Nesâî. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. (h. 1392). el-Minhâc Şerhû Sahihû’l-Müslim b. Haccâc. Beyrut: Darû İhyaû Tûrasi’l-Arabî. Sâbunî, M. (ts). Savvetü’t-Tefâsir. İstanbul: Der’saâdet Kitabev. Süyûtî, C. (1990). el-Eşbâh ve’n-Nezâîr fî Kavâ’id ve Furû’ı Fıkhı’ş-Şâfi’îyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Seyyid Kutup, (ts). Fîzilâli’l-Kur’ân. (Çev: Komisyon), İstanbul: Dünya Yayıncılık. Sübkî, T. (1991). el-Eşbâh ve’n-Nezâ’îr. (Thk.: Adil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvız), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. Şeyh Nizâm ve dğr. (h. 1310) el-Fetâva’l-Hindiyye. byy., Dâru’l-Fıkr. Şirbînî, Ş. (2006). Mûğni’l-Muhtâc. (Thk.: Muhammed Tamir–Şerif Abdullah), Kahire: Dâru’l-Hadis. Taberânî, Ebü’l-Kasım Müsnid’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmet b. Eyyûb. (1994). el-Mucemü’l-Kebir. (Thk.: Hamdî b. Abdülmecit es-Selefî), Kahire:Mektebetü İbn Teymiyye. Taberî, M. (2001). Camiu’l-Beyân an Tevili’l-Âyi’l-Kur’ân. (Thk.: Abdullah b. Abülmuhsin et-Türkî), byy., Dâru’l-Hicr. Tahhân, M. (1984). Teysirü Mûstâlâhi’l-Hadis. Kuveyt: Darû’t-Tûras. Tahtâvî, A. (1997). Hâşîyetü’t-Tâhtâvî âlâ Merâki’l-Fellâh, (Thk.: Muhammed Abdülâziz el-Hâlidî ), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Teftâzânî, S. (ts). et-Telvîh alâ Tavdîh. Mısır: Mektebetü’Sahîh. Özek, A. ve dğr. (1982). Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Tercümesi. İstanbul. Yıldırım, M. (2015). Mecellenin Külli Kâideleri. İzmir: Tibyan Yayıncılık. Şaban, Z. (1996). İslam Hukuk İlminin Esasları. Ankara: TDV. Yayınları. Zerkâ, Şeyh Ahmet b. Şeyh Muhammed. (1989). Şerhû’l-Kavaidü’l-Fıkhiyye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem. Zeydân, A. (2002). el-Medhal li Dirâreti’ş-Şeriati’l-İslamiyye. Beyrut: Müsessetü’r-Risâle.