II.ABDÜLHAMİD DÖNEMİ TAŞRA RÜŞDİYELERİNDEÖĞRETMEN/İDARECİ PROFİLİNE BİR ÖRNEK: BİTLİSERKEK RÜŞDİYESİ MUALLİM-İ EVVELİ MEHMED TEVFİK EFENDİ (1853–1903)

Yıl 2018, Sayı: 41, 385 - 406, 26.09.2018

Danyal Tekdal

Öz

II.Abdülhamid dönemi Bitlis eğitim hayatında görev alaneğitimcilerin hangi şartlarda görev yaptığını, karşılaştıkları sorunlar, eğitim düzeyleri, maaş durumları vs. sorulara cevap bulmak adına dönem içinde önemli görevler yüklenmiş, aynı okulda uzun bir süre görev yapmış nadir örneklerden birisi olan Bitlis Erkek Rüşdiyesi Muallim-i Evveli Mehmed Tevfik Efendi üzerinden konu izah edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, kişi merkezli olduğundan kişi hakkında resmi belgelere yansıdığı kadar bilgiye ulaşılabilmiştir. Tevfik Efendi hakkındaki yazışmanın fazlalığı onun üzerinde çalışılmasının diğer sebebi olmuştur. Hem yetişme tarzı ile üretkenliği hem de Balkanlardan gelerek Bitlis’e yerleşmesi ve burada, görevi başında ölümüne kadar öğretmenlik yapması, Tevfik Efendi’nin üzerinde yoğunlaşılmasının başka bir sebebi olmuştur. Çalışma, aynı zamanda sıradan bir eğitimcinin hayatına ayna tutmayı hedeflediğinden, kişiyi olabildiğince doğal hayatın akışı içerisinde olumlu/olumsuz yönlerini birlikte değerlendirmeyi hedeflemiştir. Bu yönüyle biyografik çalışmalarda çoğunlukla kişinin olumlu özellikleri üzerinden ve kısmen abartıların da yer bulduğu diğer çalışmalardan farklı bir çalışma olmuştur. Nihayetinde bu çalışma, dönem içindeki binlerce eğitim çalışanı içinden seçilmiş bir örneklem olarak da kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Bitlis, Rüşdiye, Eğitim, Öğretmen

Kaynakça

• 1-Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi - BOA) Dâhiye Nezâreti Sicil-i Ahval İdare-i Umûmiyesi (DH. SAİD.d…) 48/267; 60/46; 60/57; 94/209; 110/483; 140/61. Dâhiliye Nezâreti Tesri-i Muamelât ve Islâhat Komisyonu (DH. TMIK.S) 28/81 Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi Belgeleri (DH. MKT) 773/38 Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Belgeleri (MF. MKT.) 65/141; 72/93; 102/68; 168/77; 168/57; 187/84; 189/135; 205/10; 242/9; 302/15; 316/60; 330/35; 370/11; 374/22; 427/30; 23/40; 552/32; 611/47; 616/12; 628/51; 664/4; 702/6; 754/55; 730/45; 789/11; 880/14. Yıldız Perakende Umûm Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM) 45/6; 48/95 Şûrâ-yı Devlet (ŞD.), 1068/10. Sâlnâme-i Vilâyet-i Erzurum (SVE) 1288. Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye (SNMU) 1317, 1321. Bitlis Vilayet Gazetesi (BVG), Sayı 279; 280; 320. 2- Araştırmalar Akyüz, Y. (2001). Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi, İstanbul: Alfa Yayınları. Armaoğlu, F. (2003). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Ankara: TTK Basımevi. Aydın, S. (1967). Bitlis Tarihi, İstanbul: Acar Matbaası. Aydın, M. (2013). “Denizli’de Modern İlköğretim Kurumlarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi: İbtidailer (1880-1908)”, Önder Göçgün’e Armağan, Pamukkale Üniversitesi Yayınları 27, s.139-166. Aydın, M. (2012). “Ankara Mekteb-i İdadisi”, Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu Bildiriler 25-26 Ekim 2011. Bilim, C. Y. (1998). Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734 -1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1067.Güran, T. Osmanlı Malî İstatistikleri Bütçeler 1841-1918, Başbakanlık Devlet İstatistik Kurumu Yayınları, Ankara. Kodaman, B. (1987). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK Yayınları. Öztürk, C. (2008). Rüşdiye. DİA, (Cilt. 35, ss. 300-303). Nurdoğan, A. M. (2005). Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. Taşdemir, İ. (2010). 333 Numaralı Bitlis Şer’iyye Sicili’ nin Transkripsiyonu (1 – 115. Sayfalar) (H.1295-1300/M.1878/1882), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Tekdal, D. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdarî ve Sosyal Yapı), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. Tekdal, D. (2018). Osmanlı Dönemi Bitlis’te Eğitim, Ankara: İdealkent Yayınları. Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM (I.Dönem 1919-1923), C.3, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları No:6.