URARTU KRALLIĞI’NIN DOĞU POLİTİKASI: NEDENLER VE SONUÇLAR

Yıl 2018, Sayı: 39, 9 - 34, 27.03.2018

Ayla Baş

Öz

Urartu Krallığı, M.Ö. 1.binde Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve

Kafkaslar’da hüküm süren Yakındoğu toplumlarından biridir. Urartu, bu

coğrafyada yaklaşık iki yüzyıla yakın varlık göstermiştir. Krallığın bu

başarısındaki etkenlerden biri, yayılmacı bir siyaset izlemesidir. Bu siyasi

anlayış doğrultusunda, Doğu bölgeleri, Urartu’nun hedefindeki bölgeler

arasında yer almıştır.

Urartu’ya dair çalışmalarda referans niteliği taşıyan yazılı belgeler,

Doğu politikasında da başvuru kaynağı niteliği taşımaktadır. Bu belgelerden

elde edilen veriler, Urartu Kralları’nın M.Ö. 9.-7. yüzyıllar arasında doğu

bölgelerine askeri seferler düzenlediklerini ortaya koymaktadır. Başlangıçta

dini niteliği bulunan bu seferlerin daha sonrasında askeri amaçla düzenlendiği

görülmektedir. İšpuini ve Minua’nın (M.Ö.830-810) ortak iktidarlık

döneminde başlayan seferler, Minua’nın (M.Ö. 810-785/780) devleti tek

başına yönettiği dönemde de devam etmiştir. Arkasından I. Argişti

(M.Ö.785/780-764), II. Sarduri (M.Ö. 755-730), I. Rusa (M.Ö. 730-714/713),

II. Argişti (M.Ö.713) dönemine kadar aşamalı olarak süren bu siyasi anlayış,

II. Rusa (M.Ö.675) döneminde de son bulmuştur.

Bu makalede yazılı belgeler ve arkeolojik verilerden yola çıkarak Urartu

Krallığı’nın Doğu bölgelerine uyguladığı politik yaptırımlar ortaya konulmaya

çalışılacaktır. Bu doğrultuda Krallığın bölgeye yönelmesindeki etkenler ve bu

sürecin sonuçları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Urartu Krallığı, Doğu Politikası, Askeri Seferler

Kaynakça

• Balkan, K.(1960). Ein urartaischer Tempel auf Urarta Anzavurtepe bei Patnos und hier entdeckte Inschriften. Anatolia-5, 99-158. Bashash, K. R. Biscione, A. R. Hejebri-Nobari, M. Salvini (2001). Haldi’s Garrison –Haldi’s Protection. The Newly Found Rock Inscription Of Argišti II In Shisheh, Near Ahar (Azarbaijan, Iran). SMEA-XLIII/1, 26-31. Benedict, W. C.(1965). Urartian Inscriptions from Azerbaijan. Journal of Cuneiform Studies. -19, 35-37. Benedict, W. C. (1961). The Urartian-Assyrian Inscription of Kelishin. Journal of the American Oriental Society-81\4, 359-385. Boehmar, R. M. (1965). Zur Lage von Paršua im 9.Jahrhundert vor Christus. Berliner Jahrbuch fiir Vorund Frühgeschichte 5, Berlin, 197. Boemher, R.M. (1979). Zur Stele von Topzawa. Bagdader Mitteulingen-10, 50-52. Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı.İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı. Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. Bornova: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 77. Dalley, S. (1985). Foreign Chariotry And Cavalry In The Armies of Tiglat-Pileser III And Sargon II. Iraq-47,42-47. Dandamaev M. A.-Lukonin V. G. ( 1989). The Culture and Social Instutions of Ancient Iran. Diakonoff , I.M. - S.M Kashkai (1981). Geographical Names According to Urartian Texts. Heidari, R. (2010). Hidden Aspects Of The Mannean Rule In Northwestern Iran. American Journal of Near Eastern Studies (ARAMAZD), V/2, 147-151. Kleiss, W. (1968). Urartäisch Plätze in Iranisch-Azerbaidjan. Istanbuler Mitteilungen -18, 1-44. Kleiss, W. –H. Hauptmann, (1976). Topographische Karte von Urartu. Archäologische Mitteilungen aus Iran Ergänzungsband 3, Berlin, no. 57. Kleiss W. (1970a). Ausgrabungen in der Urartäischen Festung Bastam (Rusahinili)1969. Archaologische Mitteilungen aus Iran -3,7- 65. Kleiss W. ( 1970b). Bericht ber Zwei Erkundungsfahrten in NorthWest- Iran im Jahre. Archaologische Mitteilungen aus Iran-3, 107- 132. Kleiss W. (1972). Ausgrabungen in der Urartäischen Festung Bastam (Rusahinili) 1970, Archaologische Mitteilungen aus Iran -5, 7- 68; Kleiss, W. (1979). Bastam I: Ausgrabungen in den urartaischen Anlagen 1972-1975, (= “Teheraner Forschungen” IV), Berlin, 11-98. Kleiss, W. (1980). Bastam, an Urartian Citadel Complex of the Seventh Century B. C. American Journal of Archaeology-84/3, 299- 304. Kleiss, W. (1988). Bastam II: Ausgrabungen in den urartaischen Anlagen 1977-1978, (= “Teheraner Forschungen” IV), Berlin, 13-73. Kleiss, W. –S. Kroll, (1980). Die Burgen von Libliuni (Seqindel). Archaologische Mitteilungen aus Iran 13, 21. Konakçı, E. (2006). Urartu Krallığı’nda Toplu Nüfus Aktarımları ve Bu Uygulamaların Urartu Kültürüne Etkileri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi. Kroll S. (1979a). Keramik Urartäischer Festungen in Iran, Ein Beitrag zur Expansion Urartus in Iranish-Azarbaidjan. AMI Ergänzungsband/2, 1-184; Stephan Kroll, Die urartäische Keramik aus Bastam”, Bastam I: Ausgrabungen in dm urartäischen Anlagen, 1972-1975; Berlin, , 203-220. Kroll, S. (2010). Urartu and Hasanlu. Urartu and its Neighbors, Festschrift in Honor of Nicolay Harutyunyan in Occasıon of his 90th birthday (22-24 September, 2009, Yerevan), Aramazd, Armenian Journal Of Near Eastern Studies-V/2, , 21-36. Kroll, S. (2011). İran’daki Urartu Şehirleri. Urartu Doğu’da Değişim: Transformation in the East, 154-169. Lanfranchi, G. B. –S. Parpola, (1990). The Correspondence of Sargon II part II; Letters from the Northern and Northeastern Provinces, State Archives of Assyria V, Helsinki. LAR I: Luckenbill, D.D. Ancient Records of Asssyria and Babylonia- I, Chicago, 1926. Levine L.D. (1974). Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros II, Iran-XII, 9-124. Levine L.D. (1969). Contribution to the Historical Geography of Zagros in The Neo-Assyrian Period. Momenzadeh M. (2004). Metallic Mineral Resources of Iran, Mined in Ancient Times: A Brief Review. in Thomas Stöllner, Rainer Slotta, and Abdolrasool Vatandoust, eds., Persiens antike Pracht: Bergbau, Handwerk, Archäologie: Katalog der Ausstellung des Deutschen Bergbau-Museums Bochum vom, , 8-21. Muscarella, O. W. (1971). Qalatgah: An Urartian Site in Northwestern Iran. Expedition-XIII/3-4, 44-49. Muscarella, O. W., (1986). The Location of Ulhu and Uise in Sargon II’s Eighth Campaign, 714 B.C. Journal of Field Archaeology- 13\4, 465-475. Nezafati N. – Pernicka E. - Momenzadeh M. Iranian Ore Deposist and their Role in the Devolopment of the Ancient Cultures” Anatolian metal IV, Der Anschnitt 21, Bochum: Deutsches Bergbau Museum, 2008, 77-90. Nobari, A. H., -K. Mollazadeh (2004). Comprahensive Wiev of History and Historical Geography of Mannea. Journal Humanities-11/1, 81-92. Oudbashi O.-Hessari M. Iron Age tin bronze metallurgy at Marlik, Northern Iran: an analytical investigation. Archaeological and Anthropological Sciences-12, 2015, 1-17. Payne, M., (2006), Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. Pecorella, P.E.- M. Salvini, (1982). Researchs In The Region Between The Zagros Mountaıns And Urmia Lake. Persica, X, 3-6. Pecorella, P.E.- M. Salvini (1984). Tra lo Zagros el Urmia. Ricerche Storiche ed Archeologiche nell’Azerbaigian İraniano, Editors by. Paolo Emilio Pecorella and Mirjo Salvini, Rome. Reade, J. (1978). Kassites and Assyrians in Iran. Iran/XVI, 137-143. Reade, J. (1979). Hasanlu, Gilzanu, and Related Considerations. Archäologische Mitteilungen aus Iran, 12, 175-181. Salvini- W. K. (1977). Bastam/Rusa-i-URU.TUR, Beschreibung der urartäischen und mittelalterlichen Ruinen, Führer zu archäologischen Plätzen in Iran, Band l, Berlin,14-42. Salvini (2006). Puluadi. RIA-111/2,112. Salvini, B. A. - M. Salvini, (2002). Bilingual Stela of Rusa I from Movana (West Azerbaijan). Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici- XLIV\1, 5-66. Salvini, B. A. –M. Salvini, (1999). The Urartian RockInscriptions of Razlıq and Nasteban (East Azarbaijan Iran). Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici - XLI, 17-32. Salvini, Beatrice A. -Mirjo Salvini. The Urartian RockInscriptions of Razlıq and Nasteban (East Azarbaıjan). Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici- XLI, 1999, 17-32. Salvini, M. (1977). Eine neue urartaische Inschrift aus Mahmud Abad ( West-Azerbaidjan). Archaologische Mitteilungen aus Iran- 10, 125-136. Salvini, M. (1982). Die Felsinschrift Sarduris II. in Seqendel (Libliuni). Archaologische Mitteilungen aus Iran-15, 97-100. Salvini, M. (2006), Urartu Tarihi ve Kültürü. Salvini, M. (2009). The Eastern Provinces of Urartu and the Beginning of History in Iranian Azerbeijan. Altan Çilingiroğlu’na Armağan:Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat, İstanbul. Seidl U. (1979). Die Siegelbilder. Bastam I, Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen 1972-1975, (ed. W. Kleiss), Berlin 137- 150. Seidl U. (1988). Die Siegelbilder. Bastam II: Ausrabungen in den UrartäischenAnlagen 1977- 1978, (ed. W. Kleiss), Berlin, 145- 154. Schuler, E.V. (1970). Urartäische Inschriften aus Bastam. Archaologische Mitteilungen aus Iran-3, 93-105. Schuler, E.V. (1972). Urartäische Inschriften aus Bastam II. Archaologische Mitteilungen aus Iran-5,117-134. Van Loon M. (1975). The Inscription of Ishpuini and Meinua at Qalatgah, Iran. Journal of Near Eastern Studies-34/3, 201- 207. Young T. C. (1965). A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500 B.C. Iran-III, 53-85. Zimansky, P. (1985). Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State, Studies in Ancient Oriental Civilization 41, Chicago, 20.