TUNCELİ-HOZAT GEÇİMLİ KÖYÜ (ERKAYN-ENKUZİK) KİLİSESİ TAŞ SÜSLEME ÖRNEKLERİ

Yıl 2019, Sayı: 44, 239 - 271, 30.06.2019

Mehmet Kulaz İlter İgit

Öz

Tunceli’nin ya da eski adıyla
Dersim’in tarihi geçmişi, bilimsel kazılardan elde edilen arkeolojik bulgulara
göre M.Ö. 5500’lere kadar uzanmaktadır. Tarih öncesi bu çağlardan günümüze
değin üzerinde varlık göstermiş uygarlıkların izlerini taşıyan bu kadim kent;
bilimsel kazı bekleyen höyükleri, dini, askeri ve sivil mimari örnekleri ile
her alanda incelenmesi gereken zengin bir kültüre sahiptir.

İlin sahip olduğu kültürel
zenginliğin hiç şüphesiz önemli bir bölümünü, bu topraklarda yaşamış olan farklı
kültürlerin, inanç ve sanat anlayışlarıyla şekillenen dini yapılar oluşturur. Bu
mimari yapılar arasında Türk-İslam dönemi genel olarak incelenmiş olsa da
yörede bir dönem yaşamış Hristiyan nüfusa ait; manastır, kilise, şapel ve kaya
kiliseleri gibi mimari eserler detaylı bir şekilde araştırılıp incelenmemiştir.

Bizans ve Ermeni dönemlerine tarihlenen
bu mimari eserlerden günümüze ulaşmış, Hozat ilçesine bağlı Geçimli Ergan
(Erkayn-Enkuzik) Köyü Kilisesi, kısmen ayakta kalabilen bölümleri ile yörede tespit
edilen önemli dini yapılardan biridir. Ermeni dönemime ait olan 424/975 tarihli
kilise, bazilikal planda inşa edilmiş olup; taş işçiliği ve plastik süslemeleriyle
dönemin sanat anlayışının tüm inceliklerini bünyesinde barındırmaktadır. Bu özellikleriyle
makalenin konusu oluşturan eserin çalışma doğrultusunda, öncelikle mimari yönleri
ele alınmış daha sonra aynı döneme ait diğer örneklerle mukayese edilerek bir
sonuca bağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Hozat, Ergan, taş süsleme, Bazilika, Kilise

Kaynakça

• Aksoy, B. (1985). Tarihsel Değişim Sürecinde Tunceli. Ankara. Aşan, M. (1988). Elazığ-Bingöl-Tunceli İlleri Orta Çağ Yüzey Araştırması. (V. A. Toplantısı, Dü.) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Dersiyad. (2012). Dersim'de Manastır ve Kiliseler. Dersiyad (Özel Sayı), 28-29. Elpe, E. (2013, Eylül 20-22). Dersim'in Arkeolojik Tarihçesi. II. Uluslararası Dersim Sempozyumu. Tunceli, (s.2-16). Erdoğan, S. (2004). Yerli ve Yabancı Kaynaklara Göre Dersim ve Çevresinde Arkeolojik Araştırmalar I. Ankara: Kalan Yayınları. Erdoğan, S. ve Şen, K. (2019). Yeşil Segedik (Gökçe) Kaya Mezarları ve Surp Kevork (Kahraman Segedik). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 34, 289-309. Harman, M. (2013). Tunceli'de Yer Alan Tarihi Öneme Sahip Dini Yapılar. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 31. Karaca, Y., ve Yıldız, E. (2018). Van Gölü Adır Adasındaki Lim Manastırı Plastik Süslemeleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 77, 323-362. Koch, G. (2007). Erken Hristiyan Sanatı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Koşay, H. Z. (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı (1968-1970). Ankara. Kulaz, M. ve İgit, İ. (2018). Tunceli'deki Mezarlıklar Mezar Taşları. İstanbul: Hiper Yayınları. Sağır, G. (2014). Bizans İmparatorluğu Döneminde Anadolu'da Ermeni Yerleşimleri. Tarihte Türkler ve Ermeniler: İlkçağ ve Ortaçağ (183-205). Ankara: Türk Tarih Kurumu. Sağır, G. (2014). Kars'ta Bir Ortaçağ Ermeni Kilisesi: Taylar Kilisesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 929-940. Sözen , M. ve Tanyeli, U. (2015). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi. Taş, T. ve Özcan, F. (2015). MS 4-7 Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 247-275. Thierry, J. M. (1987). Le Couvent Erkayn Enkuzık en Dersim. Revue des Etudes Armeniennes , 381-417. ______. (2012). Erkayn Enkuzik (Erhan) Manastırı. Dersiyad, 24-25. Thierry, J. M. ve Donabedian, P. (1989). Armenian Art. New York. Ünal, M. A. (1999). XVI.yy'da Çemişgezek Sancağı. Ankara. Yıldız, S. (2009). Bizans Tarihi, Kültürü, Sanatı ve Anadolu'daki İzleri. Ankara: Detay Yayıncılık.