SARF İLMİNİN TARİHİ VE KAVRAMLARI ÜZERİNE

Yıl 2019, Sayı: 45, 253 - 275, 30.09.2019

Mâzin El-mübârek Çevirmen: Rıfat Akbaş

Öz

Bu araştırma, erken dönem itibariyle sarf ilminin tarihine ışık tutmakta�-

dır. Bu ilmin nahiv ilmiyle bağlantılı bir şekilde ortaya çıktığını ve her iki ilmin

Arapça ilmini ( علم العربية ) teşkil ettiğine yönelik deliller sunar. Özellikle de sarf

ilmi ile ilgili konuların bazen nahiv konularıyla birlikte, bazen de bu konulardan

tamamıyla müstakil bir şekilde ele alındığını gösteren sarfi (morfolojik)telifleri

metodsal yönden kategorize eder.

Araştırma, sarf ilmine dair tüm konuları içeren bazı nahiv kitaplarının

yanı sıra nahiv konularıyla beraber bazen de sarf konularını içeren -ki gramercilerin

çoğunun tercihi bu yöndedir-bir takım kitapların kaleme alındığına değinmekte

ve gramercilerin önem atfetmeyip nahiv konularından görmedikleri bazı sarf meselelerine

ise değinmemektedir.

Öte yandan araştırma, sarf ilmine dair en erken çalışmaların Ebü’l-Esved

ed-Dü’elî’nin (ö. 69/688) arkadaşlarından olan ve birinci tabakada yer alan

gramerciler tarafından yapıldığını ve hâlâ da sarf ilmiyle ilgili kullanılmakta olan

kavramların yine söz konusu tabaka tarafından belirlendiğini vurgulamaktadır.

Sarf ilminin oluşturulmasında Muaz el-Herrâ’nın (ö. 187/803) herhangi bir etkisinin

olmadığını ve böyle bir ihtimalin çok uzak olduğunun altını da çizmektedir.

Ayrıca araştırma, yaygın bir şekilde kullanılan kavramlarla birlikte tedavülden

kalkmış, bilinmeyen ya da değişikliğe uğramış birçok kavramı da ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Grameri, Sarf ilmi, Sarf ilminin tarihi, Sarf ilminde kullanılan kavramlar

Kaynakça

• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. (1948). el-Beyân ve’t-Tebyîn, (Tahk, Abdüsselâm Muhammed Harun), Kahire. el-Esterebâdî, er-Radî. (1975). Şerhu’ş-Şâfiye, (Tahk, Muhammed Nur el-Huseyn-Muhammed ez-Zefzâf-Muhammed Muhyiddîn Abdülhamit), Bağdad: el-Mecma‘u’l-İlmî el-Irâkî. el-Endelüsî, Ebû Hayyân. (1982). el-Mubdi‘ fi’t-Tasrîf, (Tahk, Abdülhamit Seyyid Taleb), Kuveyt: Dâru’l-‘Arûbe, el-Hamevî, Yâkût. (1980). Mu‘cemü’l-Üdebâ, (Tahk, İhsân Abbâs), 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, el-İsfahânî, Ebü’l-Ferec. (ts). el-Eğânî, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. İbn ‘Asâkir, Abdülkâdir Bedrân. (1932). Tehzîbü İbni’l-‘Asâkir, Dımaşk. İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn. (1993). es-Sâhibî fî Fıkhi’l-Luga, (Tahk. Ömer Faruk et-Tebbâ‘), Beyrut: Mektebetü’l-Ma‘ârif. İbnü’l-Müeddib. (1987). Dekâikü’t-Tasrîf, (Tahk, Ahmed Nâcî el-Kaysî- Hâtem Salih ed-Dâmin-Hüseyin Tural), Bağdad: el-Macma‘u’l-ilmi el-Irâki, İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec, (1964). Muhammed b. Ebî Yakub, el-Fihrist, Kahire. İbn ‘Usfûr, Ebü’l-Hasan. (1979). el-Mumti‘ fi’t-Tasrîf, (Tahk, Fahrüddîn Kabâve), Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. (1954). el-Münsıf, (Tahk, İbrahim Mustafa-Ahmed Emîn), Mısır. İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs. (1977). Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l- A‘yân, (Tahk, İhsân Abbâs), Beyrut. İbnü’l-Kıftî, Cemâlüddîn Ali b. Yusuf. (1986). İnbâhü’r-Ruvât alâ Enbâhi’n- Nuhât, (Tahk, Ebu’l-Fadl İbrahim), Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî ve Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, es-Safedî, Salâhuddîn. b. Halil, b. Aybek. (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât, (Tahk, Ahmet el-Arnâvût-Turkî Mustafa), Dârû İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, Beyrut. es-Süyûtî, C. (1964). Büğyetü’l-Vu‘ât, (Tahk, Ebu’l-Fazl, İbrahim), Kahire. Sîbeveyhi, Amr, b. Osman. (1982). el-Kitâb, (tahk, Abdüselâm Muhammed Harun), 3. Baskı, Kahire: Mektebetü’l-Hânecî. el-Lüğavî, Ebü’t-Tayyib. (1974). Merâtibu’n-Nahviyyîn, 2. Baskı, Kahire, Dâru’l-Fikri’l-Arabî. el-Mübârek Mâzin. (1981). en-Nahvu’l-Arabî el-İlletu’n-Nahviyye Neş’etuhâ ve Tatavvuruhâ, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Fikr. Nassâr, H. (1956). Mu‘cemu’l-‘Arabî, Mısır. ez-Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım. (ts). Mecâlisü’l-Ulemâ, (Tahk, Abdüsselam Muhammed Harun). ez-Zübeydî, Ebû Bekir. (1995). Tabakâtu’n-Nahviyyîn ve’l-Lugaviyyîn, (Tahk. Ebu’l-Fazl İbrahim), Kahire.