HAC SEYAHATNAMELERİNDE ŞİİR: İBNU’T-TAYYİB EŞ-ŞARKÎ’NİN ER-RİHLETU’L-HİCÂZİYYE ADLI ESERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 46, 195 - 210, 31.12.2019

Abdulhadi Timurtaş

Öz

İslam öncesi dönemde, Araplar seyahat anılarını sözlü olarak iletmekle yetiniyordular, bu yüzden onları yazılı metinlere kaydetmediler. İslamiyet’in gelmesiyle Araplar devletleştiler ve yazı diline ilgi duyup bilgi ve kültürlerini yazılı metinlere dönüştürdüler. Böylece daha önce sözlü olarak anlatılan ve kuşaktan kuşağa geçen kültür, yavaş yavaş yazıyla tanıştı. Bunun üzerine, farklı amaçlar için yapılan yolculukların hatıraları, bulgular ve yolcuların yaşadığı olaylar, seyahat döneminden bu yana yazılı bir metin olarak ortaya çıkmaya başladı ve seyahatnameler ortaya çıktı. Farklı amaçlar için hazırlanan seyahatnameler arasında Hac Seyahat Turları öncü oldu. Arap edebiyatı hac seyahatlerinin örnekleri bakımından zengin olarak kabul edilir. İslam coğrafyasının pek çok yerinde, özellikle El-Mağribu-Arabî olarak bilinen Kuzey Afrika'da ve Andalus'ta örnekler bulmak mümkündür. Bu yolculuk isimleri, bazıları yazarın kendisi tarafından yazılmış çok sayıda şiir içerir. Öte yandan, baştan sona sadece ayetler olan az sayıda seyehatname örneği vardır. 1756 yılında ölen İbnu'l-Tayyib'e ait er-Rihletü'l-Hijāziyye, şiir ve beyitler açısından çok zengin bir malzemeye sahiptir. Bu örnek üzerinde seyahatnâmelerde nazım sanatı ve ilgili kasidelerin yer alış amacı ve kullanış biçimleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

hac seyahatnameleri, şiir, İbnu't-Tayyib eş-Şarkî, Hicaz

Kaynakça

• el-‘Abderî, M. (2007). er-Rihletu’l-Mağribiyye. el-Cezâir: Menşûrât Bûne li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât.
• el-‘Abderî, M. (999). Rihletu’l-‘Abderî. Ali, K. (thk), Dimaşk: Dâru Sa‘duddîn.
• Acar, A. (2004). İbn Cubeyr Seyahatnamesinde Dinsel Hoşgörü. İslami Araştırmalar Dergisi, 17 (2), 128-138.
• el-‘Aclûnî, (1988). İsma‘îl b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• el-Buhturî, E. (1921). Dîvânu’l-Buhturî. Mısır: Matba‘a Hindiyye.
• Crachkovskı, I. (1963). Târîhu’l-edebi’l-cuğrâfî. Haşim, S. (çev.), Kahire: Menşûratu Câmiati’d-Duveli’l-Arabiyye.
• Dilek, K. (2007). İran Seyyahları ve Farsça Seyahatnameler. Kebikeç, (24), 211-218.
• Haddâdî, A. (2003). Rihletu İbn Ruşeyd es-Sebtî dirâse ve tahlil. Fas: Menşûrâtu Vezâreti’l-Evkâf.
• Ebû Temmâm, H. (1994). Dîvânu Ebî Temmâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• el-Hamed, M. (2007). Mevsû‘atu’r-rihlâti’l-‘Arabiyye ve’l-mu‘arrabe el-mahtûta ve’l-matbû‘a mu‘cem bibliyografî. Kahire: Mektebet el-Mevsû‘âtu’l-‘Amme.
• Hasan, . M. (2013). er-Rahhâletu’l-Muslimûn fi’l-‘usûri’l-vustâ. Kahire: Muessesetu Hindâvî.
• İbn et-Tayyib, E. M. Ş. (2014). er-Rihletu’l-Hicâziyye. Şevbed, N. (thk), Ebuzabi: Dâru’s-Suveydî.
• Kandîl, F. (2002). Edebu’r-rihle fi’t-turâsi’l-‘Arabî. Kahire: Mektebetu’d-Dâri’l-‘Arabiyye.
• Kurdî, A. İ. (2013). Edebu’r-rihel fi’l-Mağribi ve’l-Endelus. Dimaşk: el-Hey’etu’l-‘Ammetu’s-Sûriyye li’l-Kitâb.
• el-Makkarî, A. (1979). Ezhâru’r-Riyâd fî ahbâri’l-Kâdî ‘Iyad. es-Sakkâ, M. (thk. vd.), ed-Dâru’l-Beydâ’: Sundûku İhyâ’i et-Turâsi’l-İslâmî.
• el-Mutenebî, E. (1983). Dîvânu’l-Metenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut.
• Nassâr, H. (1991). Edebu’r-rihle. Kahire: eş-Şeriketu’l-Mısriyyetu’l-‘Alemiyye li’n-Neşr.
• eş-Şâfi‘î, M. (2005). Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfi‘î. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• eş-Şerîf, M. M. (2000). el-Muhtâr mine’r-rehelâti’l-hicâziyye ilâ Mekke ve’l-Medîbeti’n-Nebeviyye. Cidde: Dâru’l-Endelusi’l-Hadrâ’.
• el-Vedgîrî, A. (1996). Şi‘ru İbni’t-Tayyib eş-Şarkî el-Fâsî. el-Kunaytira: Matbaat el-Bûkîlî.
• Velîd, Z. (2012). Edebu’r-rahhâleti’l-Cezâiriyyîn ila Mekke ve’l-Medîne: Dirâse vesfiyye tahlîliyye. Mecelletu’d-dirâsati’l-edebiyye ve’l-luğeviyye, (1), 149-169.