Anadolu’da Bilezik Serüveninin Geleneksel Türk El Sanatları Açısından Önemi: Osmanlı Döneminden Bir Grup Örnek

Yıl 2020, Sayı: 47, 139 - 156, 31.03.2020

Ercan Çalış Ahmet Erk

Öz

El sanatları ürünlerinin önemli bir grubunu oluşturan takılar, diğer el sanatları ürünlerinde olduğu gibi ortaya çıktığı toplumun duygularına, kültürel özelliklerine ve sanatsal beğenilerine ışık tutmaktadır. Takı kümesi içinde yer alan ve çalışma konumuzun esasını oluşturan bilezikler ise Anadolu kadını tarafından geçmişten günümüze dek kesintisiz bir şekilde kullanılmış ve kullanılmaya devam etmektedir. Bu yönüyle el sanatlarının sürdürülebilirliği açısından bilezikler, maddi kültürün en canlı örnekleri arasındadır. Bileziklerle ilgili olarak yapılan bilimsel araştırmaların sınırlı olması, bu çalışmaya yönelme eğilimini ortaya çıkarmıştır. Bunun yanı sıra, çalışmaya konu olan bileziklerin seçilmesindeki başlıca amaç, bilezik kullanma geleneğinin kesintisiz bir şekilde çağlar boyunca devam etmiş olmasıdır. Şekil ve süsleme programları dikkate alınarak dört farklı müzede bulunan örnek eserler seçilmiştir. İlgili müzelerden gerekli izinler alınarak müzede muhafaza edilen Osmanlı dönemine ait tüm bilezikler titizlikle incelenmiş ve bunlar arasında form, malzeme, kompozisyon ve süsleme teknikleri gibi hususlar göz önünde bulundurularak, olabildiğince birbirinden farklı olan on bir eser incelenmeye alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, el sanatları, müze, bilezikler

Kaynakça

• Aral, S. (2019). Malatya İl Merkezinde Bulunan Madeni Takılar, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi). Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kalay, A. H. (2018a). Bitlis Etnografya Müzesi'nde Bulunan Osmanlı Dönemine Ait Bakır Mutfak Kaplarından Örnekler. History Studies (13094688), 10 (3), 107-120.
• Arslan Kalay, H. (2018b). Osmanlı Maden Sanatında Fincan Zarfı ve Bitlis Etnografya Müzesi’nde Bulunan Fincan Zarfları. Asos Journal, 73, 147-155.
• Başak, O. (2017). Anadolu Kuyumculuğunda Özel Bir Tarz Olan Diyarbakır Hasır Bileziği. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Türk Kültür Sayısı Özel Sayısı, 410-420.
• Bodur, F. (1987). Türk Maden Sanatı. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları.
• Çişiç, E. (2013). Saraybosna Ulusal Müzesi Koleksiyonundaki Osmanlı Halk Takıları (XVIII-XIX Yüzyıl). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İslam Sanatları Programı, İstanbul.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, (Başlangıcından Anadolu Selçuklularının Sonuna Kadar ). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eroğlu, E. M. (2013). Ege Üniversitesi Etnografya Müzesinde Bulunan Takıların Teknik ve Tasarım Özelliklerinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Eviz, E. (2019). Şanlıurfa Müzesinde Bulunan Etnografik Madeni Takılar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu Uygarlıklarında Takı. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, (1. Baskı).
• Kuşoğlu, M. Z. (1998). Tılsımdan Takıya. İstanbul: Pimapen Kültür Evleri Yayınları.
• Türkoğlu, S. (2013). Tarih Boyunca Anadolu'da Takı ve Kuyumculuk Kültürü. İstanbul: İstanbul Kuyumcular Odası Yayınları III.
• Yılmaz, G. (2016). Hasankeyf Kazılarında Bulunan Seramik Kandiller. Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36, 275-288.