XIX. Yüzyılda Van’da İllet-i Kolera İle Mücadelede Karantina Usulü ve Kordon Uygulaması

Yıl 2020, Sayı: 48, 297 - 316, 30.06.2020

Ercüment Topuz

Öz

XIX. yüzyılda fikrin fabrikalaştırılıp hayat standartının bireysel çaba ve gayretler ile senkronize edilip, birbirinden habersiz bir hızla birlerden bir bütünlük kurulurken, bu hengâmede endemik hastalıkların da epidemik ve pandemik hususiyetlerle ortaya çıkması kolaylaştırılmıştır. Sistemin genel yapısına yönelik bu tehdidin tenkili de kamu sağlığına yönelik yatırımlarla gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Ancak salgın hastalıklardan kaynaklı tehdidin kısa soluklu boyutu ile kamu sağlığını önceleyen yatırımların uzun bir sürece ihtiyaç duyması arasındaki ters orantı, alternatif yöntem ve uygulamaları gündeme taşımıştır. Kadimin ihyasına istinad eden mezkûr alternatif usullerin başında karantina usulü ve kordon uygulaması gelmiştir. Yüzyılın coğrafi açıdan en büyük sınırlarına sahip ülkelerinin başında gelen Osmanlı Devleti’nde ise her ne kadar fikrin tüten bacaları ve bu duman etrafında meydana gelmiş lakayt bütünleri olmasa da küçülen dünyanın en büyük parçalarından birini teşkil etmesi, kolera gibi salgınların tehdidine zemin oluşturmuştur. Sanayileşen ülkelerde zikredilen tehdidin tenkiline koşullandırılacak olan kamu sağlığı yatırımlarının Osmanlı Devleti’nde de söz konusu olduğu ancak mezkûr ülkelerdeki gerekçelerin Osmanlı dünyası açısından da geçerli olması, önceliğin karantina ve kordon usullerine verilmesine sebebiyet vermiştir. Bu tabloya ilişkin resmin önemli parçasını Van ve çevresinde kurulan uygulamalar oluşturmuştur. Araştırmaya konu olan bölgenin haslet ve hassasiyetleri dikkate alınarak mezkûr usul ve uygulamaların icrasına yönelik çaba ve gayretler, başta arşiv vesikaları olmak üzere ikincil kaynaklar gözden geçirilerek somutlaştırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Van vilayeti, Kolera

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (Osmanlı Arşivi Resmi Kaynaklar 7 nolu Mühimme Defteri (975-76/1567-69), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Kitap, Makale ve Tezler Ahmed Cevdet Paşa (1980). Maruzat. Halaçoğlu, Y.(Haz.). İstanbul: Çağrı Yayınları. Ayar, M. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892-1895). (Yayımlanmış Doktora Tezi). Marmara Universitesi / Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Bollet, A. J. (2004). Plagues-Poxes: The İmpact Of Human History On Epidemic Disease. New York: Demos Medical Publishing.
• Cabi Ömer Efendi (2003). Cabi Tarihi (Tarih-i Sultan Selim-i Salis Ve Mahmud-ı Sani). Beyhan, M.A. (Haz.). Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• Çalışkan, A.(2020). Osmanlı Kenti Bayezid’de Salgın Hastalıklar Ve Bazı Asayiş Problemleri (XIX. Yüzyıl Ve XX. Yüzyıl Başları). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 1-19.
• Hammer, V. J. (?). Büyük Osmanlı Tarihi II. Çelik, M.-Kılıç, E. (Haz.), İstanbul: Üçdal Neşriyat. Hays, J. N.(2005). Epidemics And Pandemics (Their Impacts On Human History). California: Abc-Clıo. Hays, J. N. (2009). The Burdens Of Disease (Epidemics And Human Response İn Western History). New Jersey And London: Rutgers University Press. Magner, N. Lois (1999). Diseases Of The Modern Period İn Korea. The Cambridge World History Of Human Disease. Keneth F. Kiple (Edt.). Cambridge: Cambridge Universty Press. Mcneill, W. H. (1976). Plagues And Peoples. Newyork: Anchor Press.
• Mossensohn, M. S.(2019). Osmanlı’da Bilim (Kültürel Yaratı Ve Bilgi Alışeverişi). Oğuz, K. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Müneccimbaşı Ahmet Dede, (1971). Sahaif-ül – Ahbar Fi Vekayi-ül-A‘sar (Müneccimbaşı Tarihi II). Erünsal, İ.(Çev.). İstanbul: Tercüman Gazetesi Armağanı.
• Rızvi, A.A.S. (2001). Kalkuta. TDV. İslam Ansikolopedisi. (Cilt, 24. ss.265-267). İstanbul: TDV. Yayınları.
• Şemseddin S. (1327). Kamus-i Türki. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Sarıyıldız, G. (2001). Karantina. TDV. İslam Ansikolopedisi. (Cilt, 24. ss.463-465). İstanbul: TDV. Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (1989). Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914). (Yayınmlanmış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sarıyıldız, G. (1986). Karantina Teşkilatının Kuruluşu Ve Faaliyetleri (1838-1876). (Y.Lisans Tezi), İ.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Topuz, E. (2018). XIX. Yüzyılda Antep (Ayıntab) Örneği Üzerinden İllet-İ Kolera İle Mücadele. Tarihten Günümüze Ayıntab-Gaziantep. Gaziantep: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Topuz, E. (2020). Sömürgeciliğe ve Salgın Hastalığa 40 Gün Mola mı Yoksa Sistemin İstikrarına Bir Katkı mı?: Usul-i Karantina. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7 (5), 238-250.