Mervânî Hükümdarı Ebu Ali Hasan b. Mervân

Yıl 2020, Sayı: 48, 317 - 344, 30.06.2020

Arafat Yaz

Öz

Mervânî Devleti, sınırları değişmekle beraber günümüzde Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu’nun bazı şehirleri ile Musul’a kadar uzanan alanı kontrol etmiştir. Devletin kurucusu olan Bâd b. Dostık öldürülünce Ebu Ali (380/990) onun yerine geçmiştir. Ebu Ali, hükümdar olduktan sonra Bâd’ın aksine komşularıyla barışçıl ilişkiler tesis etmiştir. Ebu Ali’nin bu politikası kendisinden sonraki hükümdarlar tarafından da benimsenmiştir. Ebu Ali, Hamdanî tehdidini bertaraf ettikten sonra Mervânî sınırlarının kuzey kesimi ile ilgili hesapları olan Bizans İmparatorluğu ile karşı karşıya gelmiş ve yapılan mücadelenin ardından aralarında barış anlaşması imzalanmıştır. Ebu Ali, halkına karşı hoşgörülü bir siyaset takip etmiştir. Bu tavrı, Meyyâfârikîn’de bazı sorunların büyümesinde etkili olmuş ve sonunda aldığı radikal bir kararla muhaliflerini oradan sürmüştür. Ebu Ali’nin sürdüğü pek çok kimse Âmid’de toplanmıştır. Bu topluluk benzer bir durumu yaşayacakları korkusuyla Ebu Ali’yi Amid’de öldürmüştür. Bu çalışmamızda 978 ile 1085 yılları arasında Diyâr-ı Bekr Bölgesi’nde hüküm sürmüş ve bölgeye önemli katkılar sağlamış Mervânî Devleti Hükümdarı Ebu Ali’nin hayatı ele alıncaktır.

Anahtar Kelimeler

Kürtler, Mervaniler, Amid

Kaynakça

• Abdulgani Efendi. (1999). Mardin Tarihi. Zengin B. (Dzl.) Ankara: Gap Yayınları Kültür Dizisi.
• Abu'l-Farac, G. (1999). Abu'l-Farac Tarihi. I. Doğrul, Ö. R. (Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Albert, G. (2014). Şarki Türküye'de Arkeolojik Kazılar. Çetin, İ. (Çev.) Ankara: Dipnot Yayınevi.
• Alican, M. (2012). Bir Ortaçağ Şehri Olarak Meyyâfârikîn (Silvan). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Amedroz, H. F. (1903). The Marwanid Dynasty at Mayyafariqin in the Tenth and Eleventh Centuries A.D. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain an Ireland, 123- 154.
• Andreasyan, H. (1946). Başkumandan Simbat Vakayinamesi (951-1334). Ankara: TTK Kütüphanesi, Basılmamış Tercüme.
• Avcı, C. (2008). Rûzrâverî. DİA. (XXXV. ss. 281) İstanbul: TDV.
• Beysanoğlu, Ş. (1998). Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi Başlangıçtan Akkoyunlular’a Kadar. I. Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları.
• Biçer, B. (2013). Selçuklular ve Kürtler. The Journal of Academic Social Science Studies, VI (2), 165-202.
• Çevik, A. (2002). XI-XIII Yüzyıllarda Diyâr-ı Bekr Bölgesi Tarihi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ebü'l-Fida. (1840). Takvimü'l-Büldân. Beyrut: Darü’s-Sadr.
• Ebü'l-Fidâ. (t.y.). el-Muhtasar fi Ahbâri'l-Beşer. II. Mısır: El-Matbaatü'l-Hüseyniyeti'l-Mısriyye.
• El-Antakî, Y. (1905). Zeylu Tarihi'l-Mecmu'. Beyrut: Matbaatü'l-Abâi'l-Yusûiyyîn.
• El-Antakî, Y. (1990). Târihü'l-Antakî. Tedmürî, Ö. A. (Çev.) Lübnan: Cerus Burs.
• El-Azimî, M. (1984). Tarihu Haleb. Zağrur, İ. (Dzl..) Dimeşk: y.y.
• El-Bekrî. (1945). Mü’cem ma İsta’ceme min Esmai’l-Beled ve’l-Mevâdi’. II. El-Sakâ, M. (Dzl.) Beyrut: Alemü’l-Kütüb.
• El-Hamevî, Y. (1977). Mücemü'l-Büldân. Beyrut: Dârü's-Sadr.
• El-Hamevî, Y. (1998). El-Hazel ve'd-Dâl Beyne'd-Dârati ve'd-Dîre. I. Dimeşk: Menşurâtı Vezâreti''s-Sekafe.
• El-Hazimî. (1415). El-Emâkin ev ma İttefeka Lafzuhu ve İftiarak Müsemmahu mine'l-Emkine. I. y.y.: Darü'l-Yemame li'l-Behs ve't-Tercüme ve'n-Neşr.
• El-Herevî. (2002). el-İşârât ila ma’rifeti’z-Ziyârât. Ömer, A. (Dzl.) Kahire: Mektebetü’s-Sikâfeti’d-Diniye.
• El-İdrisî. (2002). Nüzhetü'l-Müştâk fi İhtirâki'l-Afâk. Kahire: Mektebetü's-Sikâfetü'd-Diniye.
• El-İstahrî. (1870). Kitabı el-Mesâlikü’l-Memâlik . Liden: Beril Matbaası.
• El-Kalkaşandî, E.-A. A. (1915). Sübhü'l-A'şâ. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Sultaniye.
• El-Katiî, A. (1412). Merâsidü’l-İttilâ’ ala Esmai’l-Emkine ve’l-Bukâ’. Beyrut: Darü’l-Cîyl.
• El-Kazvinî, Z. (t.y.). Âsarü’l-Bilâd ve Ahbâri’l-İbâd, Bty. Beyrut: Darü’s-Sadr.
• El-Makdisî. (1877). Kitabı Ahsenü't-Tekasim fi Ma'rifeti'l-Ekalim. Leiden: Beril Matbaası.
• El-Makrizî. (1996). İtti’azü’l-Hünefa bi-Ahbari’l-Eimmeti’l-Fâtımîyyîn ve’l-Hulefa. II. Kahire: Lücnetu İhyai’t-Türas.
• El-Ömerî, Ş. (2010). Mesâlikü’l-Ebsâr fi Memâliki’l-Emsâr (Cilt 26). Cebûrî, K. S. & en-Necm, M. (Dzl). Beyrut: Darü’l-Kütbü’l-İlmiye.
• En-Nüveyrî, Ş. (2004). Nihayetü'l-Ereb fi Fünûni'l-Edeb. I. Fevvaz, N. M.& Fevvaz, H. K. (Dzl.). Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiye.
• Er-Rûzrâverî, E. (2001). Zeylu Kitabi Tecâribi'l-Ümem (Cilt 7). İmamî, E.-K. (Dzl.). Tahran: Darü's-Sürûş li't-Tabaa ve'n-Neşr.
• Er-Rûzrâverî, E. Ş. (2003). Zeylu Tecâribi'l-Ümem. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiye.
• Es-Sâfedî, S. H. (2000). Kitâbü'l-Vâfi bi'l-Vefayât. VIII. Arnavut, M.& Mustafa, T. ( Dzl.). Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabî.
• Et-Taberî, M. (1387). Tarihü't-Taberî. Beyrut: Darü't-Türâs.
• Et-Tulaytılî, B. (2002). Rihletü Bünyamin et-Tulaytilî. Haddad, A. (Dzl.) Abudabi: Mecemü's-Sikafî.
• Ez-Zehebî. (1985). El-İber fi Men Gaber. II. Beyrut: Darü’l-Kitâbi’l-İlmiye.
• Ez-Zehebî. (1993). Tarihü'l-İslâm ve Vefeyâti'l-Meşahir ve'l-A'lâm. XIX. et-Tedmürî, Ö. A.( Dü.) Beyrut: Dârü'l-Kitâbü'l-Arabi.
• Ez-Zehebî. (1996). Siyeru A'lami'n-Nübela. XVIII. Arnavut, Ş. & Zeybek, İ. (Dzl) Beyrut: Müessetü'r-Risale.
• Ez-Ziriklî, & Hayrüddin. (1085). el-A'lâm. Beyrut: Dârü'l-İlim li'l-Melâyîn.
• Flury, V. (1920). İslamische Schriftbander Amida-Diarbekr. Basel, Paris: Text Abbildungen.
• Gabriel, A. (2014). Şarki Türkiye'de Arkeolojik Kazılar. Çetin, İ. (Çev.). Ankara: Dipnot Yayınevi.
• Heidemann, S. (1997-1998). A New Ruler of the Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Consediration on the Legitimizing Power of Regicide. Aram, 9-10, ss. 599-615.
• Honigmann, E. (1970). Bizans Devleti'nin Doğu Sınırı. (F. Işıltan, Çev.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Butlân. (1901). Da’vetü’l-Etibbâ ala Mezhebi Kelile ve’d-Dimne. Zelzel, B. (Dzl.) İskenderiye: Matbaatü’l-Hudeyviye,.
• İbn Haldûn, E. (2000). Tarihu İbn Haldûn. III-IV. H. Şehade, (Dzl.) Beyrut: Darü'l-Fikr.
• İbn Hallikan, Ş. (1978). Vefayâtü'l-Ayân ve Enbâu Ebnâi'z-Zaman. I. Abbas, İ. (Dü.) Beyrut: Darü's-Sadr.
• İbn Havkal. (1938). Kitabu Suretü’l-Ard. Beyrut: Darü’s-Sadr.
• İbn Havkal, E.-K. (1872). Kitabü'l-Mesâlik ve'l-Memâlik. Leiden: Beril Matbaası.
• İbn Hurdâzbih. (1889). el-Mesâlîk ve'l-Memâlîk. Leiden: Beril Matbaası.
• İbn Kalânisî, H. (1908). Tarihu Ebû Ya'lâ Hamza İbn Kalânisî el-Mâ'rûf bi Zeyli Tarihi Dimeşk. Beyrut: Matbaâti Abâi'l-Yeûîyyîn.
• İbn Miskeveyh. (2001). Tecâribü'l-Ümem ve Teakibü'l-Himem. VII. İmâmî, E.-K. (Dzl.) Tahran: Darü's-Sürûş li't-Tebaa ve'n-Neşr.
• İbn Şeddâd. (1991). el-A'lakü'l-Hatîre fi Zikri Ümerâi'ş-Şam ve'Cezîre. III/I. Abare, Y. Z. (Dzl.) Şam: Menşuratu Vezerati's-Sakafe.
• İbn Tağriberdî. (1935). En-Nücûmü'z-Zâhire fi Mülûki'l-Mısır ve'l-Kâhire. IV. Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Mısriye.
• İbnü'l-Adîm, K. (1996). Zübdet’ül-Halib min Tarihi’l-Haleb, Beyrut: Darü’l-Kitabi’l-İlmiyye.
• İbnü'l-Adîm, K. (t.y.). Buğyetü't-Taleb fi Tarîhi Haleb. I,II. Zükar, S. (Dzl.) Beyrut: Dârü'l-Fikr.
• İbnü'l-Esîr. (1980). El-Lübâb fi Tehzibi'l-Ensâb. Beyrut: Dârü's-Sadr.
• İbnü'l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi't-Tarih. VII. el-Kadı, E.-F. A. (Dzl.) Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiye.
• İbnü'l-Esîr. (t.y.). İslam Tarihi el-Kâmil fi't-Tarih Tercümesi. IX, Özaydın, A. (Çev.) İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü'l-Ezrak, A. (1909). Târihü'l-Fârikî. A'vad, B. A. (Dzl.) Kahire: Hey'etü'l-Amme li Şuuni'l-Metabi'l-Emîriye.
• İbnü'l-Ezrak, A. (1990). Mervânî Kürtleri Tarihi. II. Bozarslan, M. E. (Çev.) İstanbul: Koral Yayınevi.
• İbnü'l-Fakîh. (1996). el-Büldân. el-Hâdî, Y. (Dzl.) Beyrut: Alemü'l-Kütüb.
• İbnü'l-Fakîh, A. (1302). Muhtasarı Kitâbi'l-Büldân. Leiden: Beril Matbaası.
• İbnü'l-Fuvatî. (1416). Mecmeü'l-Adâb fi Mü'cemi'l-Elkâb. VI. Kazım, M. (Dü.) Tahran: Müessetü't-Tebaa ve'n-Neşr.
• İbnü'l-İbrî. (1994). Muhtasârü't-Tarihi'd-Düvel. Lübnan: Daru Raidi'l-Lübnanî.
• İbnü'l-İmâd el-Hanbelî. (1986). Şezeratü'z-Zeheb fi Ahbarî men Zeheb. V. Arnavut, M. (Dzl.) Beyrut-Dimeşk: Daru İbn Kesîr.
• İbnü'l-İmranî. (1999). el-İnbâ fi Tarihi’l-Hülefâ. Samirî, K. (Dzl.) Kahire: Darü’l-Afaki’l-Arabiye.
• İbnü'l-Verdî, Z. (1996). Tarihu İbni'l-Verdî. I. Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiye.
• İlisch, L. (2016). Reports Of The State Hermitage Museum LXXIV. Saint Petersburg: The State Hermitage Publishers.
• İlîyâ en-Nasîbî. (1975) Elia Bar-Senaya History (Opus Chronologicum). Trc. Habbi Joseph. Baghdad: Syriac Academy Publication.
• Katip Çelebi. (2010). Süllemü'l-Vüsûl ila Tabakati'l-Fuhûl. I. İhsanoğlu, E. (Dzl.) İstanbul: Mektebetu İrsaka.
• Kaya, A. (2014). Başlangıcından 1071'e Kadar Türklerin Anadolu'ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme. Ekev Akademi Dergisi, (59). ss. 201-232
• Konyar, B. (1936). Diyarbekir Kitabeleri. I-II. Ankara: Ulus Basımevi.
• Lowick, N.M.; Cribb, J. E. (1979). Oriental Hoards. Coin Hoards içinde. V, içinde ss. 74-100.
• Mehmed Emin Zeki. (1948). Tarihu'd-Düveli'-İmârâti'l-Kürdiyye fi Ahdi'l-İslâmî. Mısır: Mektebetü's-Saade.
• Mehmed Emin Zeki. (1998). Kürd ve Kürdistan Ünlüleri (Meşâhir-i Kurd u Kurdistan). Baban, M. Yağmur, Kutlay, S. (Çev.) Spanga, Swedan: Apec & Öz-Ge Yayınları.
• Muhammed b. Hial. (1988). Kitabü’r-Rebi’. Abbas, İ. (Dzl.) Beyrut: Darü’l-Arabi’l-İslâmî.
• Nâsır-ı Hüsrev. (1993). Sefernâme. Haşap, Y. (Çev.) Kahire: Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l-Kitab.
• Numismatic.org. (2020, 04 05). Marwanid: http://numismatics.org/search/results?q=marwanid adresinden alındı
• Oriental Coins Database. (2020, 04 05). Zeno.ru: https://www.zeno.ru/search.php?searchid=432276 adresinden alındı
• Ostrogorsky, G. (2011). Bizans Devleti Tarihi. Işıltan, F. (Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Parla, C. (1990). Türk İslam Şehri Olarak Diyarbakır. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Poole, S. (1967). Catalogue of Oriental Coins in the British Museum (Vol. III ). Bologna: Forni Editore.
• Poole, S. (1987). Catalogue of the Collection of Arabic Coins Preserved in the Khedivial Library at Cairo. London.
• Psellos, M. (2014). Mikhael Psellos'un Khronografya'sı. (I. Demirkent, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ripper, T. (2012). Diyarbekir Merwanileri İslami Ortaçağ'da Bir Kürt Hanedanı. Fırat, B. Ş. (Çev.) İstanbul: Avesta Yayınları.
• Sibt İbnü'l-Cevzî. (2013). Mir'atü'z-Zaman fi Târihi'l-A'yân. XVII-XVIII. Muhammed Berekat, K. M.-H. (Dzl.) Dimeşk: Darü'r-Risaleti'l-Alemiye.
• Skylitzes, J. (2010). A Synopsis of Byzantine History 811-1057. Wortley, J. (Çev.) New York: Cambridge University Press.
• Şerefhan Bitlisî. (1971). Şerefname Kürt Tarihi. I. Bozarslan, M. E. ( Çev.) İstanbul: Ant Yayınları.
• Taron, S. v. (1907). Des Stephanos von Taron Armenische Geschichte. Leipzig: B. G. Teubner.
• Tufantoz, A. (2005). Ortaçağda Diyarbekir Mervanoğulları/990-1085. Ankara: Aça Yayınları.
• Tufantoz, A. (2006). Nasrüddevle. DİA. XXXII. Ankara: TDV.
• Umar, B. (1993). Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162). Andreasyan, H. D. (Çev.) Ankara: TTK.
• Vasiliev, A. (1943). Bizans İmparatorluğu Tarihi (Cilt 1). Mansel, A. M. (Çev.) Ankara: Maarif Matbaası.
• Yaz, A. (2019). Mervânî Emiri Nasrüddevle Ahmed ve Dönemi. Ankara : Akademisyen Kitabevi.
• Yaz, A. (2019). Mervânî Vezirleri. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Yusuf, A. (1972). Ed-Devletü'd-Dustekiye fi Kürdistani'l-Vüsta. I. Bağdat: Matbaatü'l-Liva.
• Yusuf, A. (2001). Ed-Devletü'd-Dûstekiye fi Kürdistani'l-Vüstâ. II. Erbil: Dâr Ârâs.
• Zeno.ru. (2020, 12 24). Oriental Coins Database: Zeno.ru/showgallery.php?cat꞊14426
• Zonaras. (2008). Tarihlerin Özeti. Umar, B. (Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.