Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

5249 Numaralı Gümrük Tarife Defterine Göre Diyarbakır Gümrüğüne Getirilen Emtialar: Emtianın Cinsi, Vergisi ve Emtia-Fiyat İlişkisi

Yıl 2020, Sayı: 50, 109 - 140, 31.12.2020

Erkan Işıktaş

Öz

Osmanlı Devleti, merkeziyetçi yönetim anlayışı çerçevesinde idarî, askerî, siyasî, sosyal ve iktisadî yapılanmasını güçlü dinamikler üzerine tesis etmiştir. Devletin esas yönetim felsefini yansıtacak ve yerleştirecek olan bu dinamikler (kurum ve idareciler), merkez-taşra ilişkilerinin güçlendirilmesinin temel basamağını teşkil etmiştir. Devletin takip etmiş olduğu çeşitli politikaların topluma indirgenmesi ve uygulanmasında önemli görevi üstlenen bu dinamikler içerisinde ortaya çıkan aksaklık veya sorunlar idarî mekanizmanın işleyişini sekteye uğratmış, devleti alternetif çözüm yollarını aramaya itmiştir. Bu durumun Osmanlı gümrük rejimi için de geçerli olduğunu söylemek gerekir. Zira iktisadî ve ticarî hayatının temel dinamiklerini teşkil eden gümrük merkezlerinde görev yapan idarecilerle tüccarlar arasındaki sorunların zamanla -uygulamaya konan çözüm yollarına rağmen- giderek artması devleti, gümrük rejimi noktasında birtakım değişiklikler yapmaya itmiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, vergi tayini noktasında gümrük merkezlerinde meydana gelen şikâyetleri ortadan kaldırmak ve gümrük muamelatında birlik sağlamak maksadıyla mal fiyatlarıyla gümrük resmini tayin eden tarifeler hazırlatmıştır. Hazırlanan tarife defterleriyle iç ticarette konu olan malların listeleri oluşturulmuş, kıymetleri biçilmiş ve alınacak vergiler tespit edilmiştir. 5249 numaralı gümrük tarife defteri de bunlardan birini teşkil etmektedir. Bu çalışmada; mevzu bahis olan tarife defterinden hareketle Müslim ve Gayrimüslim tüccarların Diyarbakır Gümrüğü’ne getirecekleri emtianın orgini, kıymeti, vergi dilimi ve hangi değerler arasında satışa sunulduğu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır Gümrüğü vergi emtia ve fiyat politikası

Kaynakça

  • TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) K.K.d., Defter No: 5238; 5239; 5240; 5241; 5242; 5243; 5244; 5245; 5246; 5247; 5248; 5249; 5250; 5251; 5252; 5253; 5254; 5255, 5256; 5257; 5258; 5259; 5260; 5261; 5262; 5263; 5264; 5265; 5267; 5268.
  • Atan, T. (Tarih?). Türk Gümrük Tarihi 2. Ankara: Ata Ofset Matbaacılık,
  • Barkan, Ö. L. (1942). XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar. Türk Tarih Vesikaları. 1(5), 326-340.
  • Barkan, Ö. L. (1970). XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri. Belleten, (XXXIV) 136.
  • Bayraktar, H. (2004). XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadi Vaziyeti. Elazığ: Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No 8.
  • Bizbirlik, A. (2002). “Osmanlı Devleti'nde Ticaret ve Üretime Dair Değerlendirilebilir Bir Kaynak: "Tereke Defterleri" ve Edirne Tereke Defterleri Üzerine Bir Deneme”. Türkler, 10, Ankara Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.1357-1363.
  • Bulut, M. (2012). Osmanlı Ekonomi Politiği’ne Yeniden Bir Bakış. Bilig, 62, 63-96.
  • Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yayınları.
  • Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkın Bir Tetkik. Ankara: TTK Basımevi.
  • Fidan, M. (2019). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinde Kullandığı 1816 Tarihli Gümrük Tarife Defteri: Fransa Örneği. Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-2. İzmir: İzmir Demokrasi Üniversitesi Yayınları-1 Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları 1. (Editör: Mustafa Öztürk Ayşe Değerli), 241-261.
  • Fidan, M. (2018). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinde Kullandığı 1862 Tarihli Gümrük Tarife Defteri: Amerika Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, (29) 1, 429-448.
  • Fidan, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu İle Belçika Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (18) 1, ICEBSS Özel Sayı, 287-309.
  • Fidan, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Akademik Bakış, (10) 20, 265-298.
  • Genç, M. (2014). Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötükent Neşriyat.
  • İşbilir, Ö. (2013). Yük. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 44, İstanbul: İSAM Yayıncılık, s. 46-47.
  • Komisyon, (2017). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. Türe, İ. ve Kaynar, S. (Haz.). İstanbul: Seçil Ofset.
  • Kurdakul, N. (1981). Osmanlı Devleti'nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Döler Neşriyat.
  • Kurdakul, N. (1985). Ticaret Antlaşmaları. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. C 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 666-667.
  • Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanına Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Kütükoğlu, M. S. (1980). Osmanlı Gümrük Kayıtları. Osmanlı Araştırmaları I. (Editörler: Halil İnalcık, Nejat Göyönc Heath W. Lowry), İstanbul, 219-234.
  • Kütükoğlu M. S. (1996). Gümrük (Osmanlılarda gümrük). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14, İstanbul: İSAM Yayıncılık, 263-268.
  • Özlü, Z. (2006). XVIII. ve XIX. yüzyılda Göynük’te Fiyatlar. Bilig, 39, 127-162.
  • Öztürk, M. (1986). Türk-Fransız Ticaretinde 1816 Tarihli Gümrük Tarife Defteri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 182-187.
  • Öztürk, M. (2002). Osmanlı Dönemi Fiyat Politikası ve Fiyatların Tahlili. Türkler Ansiklopedisi, C 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1562-1573.
  • Öztürk, M. (1991). Osmanlı Dönemi Fiyat Politikası ve Fiyatların Tahlili. Belleten, (LV) 212, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Sahillioğlu, H. (1967). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1, 36-53.
  • Şahin, H. (2014). Klâsik Dönem Osmanlı Ekonomisinde İktisadi Kontrol Araçları. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 5 (10), 161-184.
  • Şevket, P. (2017). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Tabakoğlu, A. (1987). Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. S. F. Ülgener'e Armağan Sayı 43, 111-150.
  • Tabakoğlu, A. (2012). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti'nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ.
  • Taşkın, Ü. (2008). Osmanlı Devrinde Ortadoğu’da Kullanılan Ağırlık ve Hacim Ölçüsü Birimleri. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, V (2), Elazığ.

Yıl 2020, Sayı: 50, 109 - 140, 31.12.2020

Erkan Işıktaş

Öz

The Ottoman Empire built its administrative, military, political, social, and economic structuring on strong dynamics within the framework of the centralized/centralist management approach. The dynamics (institutions and administrators), which would reflect and establish the basic management philosophy of the Empire, constituted the fundamental step of strengthening relations between the central-provincial. These dynamics assumed an important role in the transmission and implementation of various policies to the society by the state. But by the time of progress, the disruptions or problems that emerged within these dynamics, interrupted the functioning of the administrative mechanism and prompted the Empire to seek alternative solutions. We can also say that this situation is valid for the Ottoman customs regime. Because, customs gates constituted the basic dynamics of economic and commercial life. And problems between the administrators and the merchants, who work in the customs centers, gradually increased and pushed the state to make some changes at the point of customs regime. In this context, the Ottoman Empire prepared tariffs that determine the prices of commodity prices and customs tax in order to eliminate complaints at customs centers and to provide unity in customs affairs. With tariff books prepared by the state, lists of goods subject to internal trade were created, their assets were estimated and taxes to be levied were determined. The customs tariff book numbered 5249 was one of them. In this study, based on the tariff book in question, the type, value, tax rate, and values of goods that Muslim and non-Muslim merchants brought to Diyarbakir customs house, have been examined.

Kaynakça

  • TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) K.K.d., Defter No: 5238; 5239; 5240; 5241; 5242; 5243; 5244; 5245; 5246; 5247; 5248; 5249; 5250; 5251; 5252; 5253; 5254; 5255, 5256; 5257; 5258; 5259; 5260; 5261; 5262; 5263; 5264; 5265; 5267; 5268.
  • Atan, T. (Tarih?). Türk Gümrük Tarihi 2. Ankara: Ata Ofset Matbaacılık,
  • Barkan, Ö. L. (1942). XV. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tesbit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar. Türk Tarih Vesikaları. 1(5), 326-340.
  • Barkan, Ö. L. (1970). XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri. Belleten, (XXXIV) 136.
  • Bayraktar, H. (2004). XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadi Vaziyeti. Elazığ: Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No 8.
  • Bizbirlik, A. (2002). “Osmanlı Devleti'nde Ticaret ve Üretime Dair Değerlendirilebilir Bir Kaynak: "Tereke Defterleri" ve Edirne Tereke Defterleri Üzerine Bir Deneme”. Türkler, 10, Ankara Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.1357-1363.
  • Bulut, M. (2012). Osmanlı Ekonomi Politiği’ne Yeniden Bir Bakış. Bilig, 62, 63-96.
  • Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yayınları.
  • Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkın Bir Tetkik. Ankara: TTK Basımevi.
  • Fidan, M. (2019). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinde Kullandığı 1816 Tarihli Gümrük Tarife Defteri: Fransa Örneği. Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-2. İzmir: İzmir Demokrasi Üniversitesi Yayınları-1 Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları 1. (Editör: Mustafa Öztürk Ayşe Değerli), 241-261.
  • Fidan, M. (2018). Osmanlı Devleti’nin Dış Ticaretinde Kullandığı 1862 Tarihli Gümrük Tarife Defteri: Amerika Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, (29) 1, 429-448.
  • Fidan, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu İle Belçika Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (18) 1, ICEBSS Özel Sayı, 287-309.
  • Fidan, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya Devleti Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defteri (1862). Akademik Bakış, (10) 20, 265-298.
  • Genç, M. (2014). Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötükent Neşriyat.
  • İşbilir, Ö. (2013). Yük. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C 44, İstanbul: İSAM Yayıncılık, s. 46-47.
  • Komisyon, (2017). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. Türe, İ. ve Kaynar, S. (Haz.). İstanbul: Seçil Ofset.
  • Kurdakul, N. (1981). Osmanlı Devleti'nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Döler Neşriyat.
  • Kurdakul, N. (1985). Ticaret Antlaşmaları. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. C 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 666-667.
  • Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanına Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Kütükoğlu, M. S. (1980). Osmanlı Gümrük Kayıtları. Osmanlı Araştırmaları I. (Editörler: Halil İnalcık, Nejat Göyönc Heath W. Lowry), İstanbul, 219-234.
  • Kütükoğlu M. S. (1996). Gümrük (Osmanlılarda gümrük). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14, İstanbul: İSAM Yayıncılık, 263-268.
  • Özlü, Z. (2006). XVIII. ve XIX. yüzyılda Göynük’te Fiyatlar. Bilig, 39, 127-162.
  • Öztürk, M. (1986). Türk-Fransız Ticaretinde 1816 Tarihli Gümrük Tarife Defteri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 182-187.
  • Öztürk, M. (2002). Osmanlı Dönemi Fiyat Politikası ve Fiyatların Tahlili. Türkler Ansiklopedisi, C 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1562-1573.
  • Öztürk, M. (1991). Osmanlı Dönemi Fiyat Politikası ve Fiyatların Tahlili. Belleten, (LV) 212, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Sahillioğlu, H. (1967). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1, 36-53.
  • Şahin, H. (2014). Klâsik Dönem Osmanlı Ekonomisinde İktisadi Kontrol Araçları. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 5 (10), 161-184.
  • Şevket, P. (2017). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Tabakoğlu, A. (1987). Osmanlı Ekonomisinde Fiyat Denetimi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof. Dr. S. F. Ülgener'e Armağan Sayı 43, 111-150.
  • Tabakoğlu, A. (2012). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti'nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ.
  • Taşkın, Ü. (2008). Osmanlı Devrinde Ortadoğu’da Kullanılan Ağırlık ve Hacim Ölçüsü Birimleri. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, V (2), Elazığ.
Toplam 32 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Tam Sayı
Yazarlar

Erkan Işıktaş Bu kişi benim 0000-0002-0316-8074

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2020
Gönderilme Tarihi 15 Mayıs 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Sayı: 50

Kaynak Göster

APA Işıktaş, E. (2020). 5249 Numaralı Gümrük Tarife Defterine Göre Diyarbakır Gümrüğüne Getirilen Emtialar: Emtianın Cinsi, Vergisi ve Emtia-Fiyat İlişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(50), 109-140.
 Kapak Resmi İndir

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.