II. Abdülhamid’in Ülke Yönetiminde Yeni Bakış Açısı: Avrathisarı Kazası Örneğinde İhtiyaçlar ve Kaynakların Tespiti

Yıl 2021, Sayı: 51, 425 - 444, 31.03.2021

İbrahim Serbestoğlu Abidin Temizer

Öz

Bu çalışmanın amacı Sultan II. Abdülhamid’in uyguladığı politikaların altyapısını, Avrathisarı Kazası örneğinden tespit etmektir. Sultan Abdülhamid, amcası Abdülaziz ve ağabeyi Murad’ın tahtan indirilmelerinden kısa süre sonra padişah olmuştur. Saltanata giden süreçte kendisine bu yolu açanların şartlarına evet demesine rağmen, iktidara geldiğinde kendi politikalarını hayata geçirmeye çalışmıştır. Tanzimat reformlarının aksine Babıali’yi değil Saray’ı yönetim merkezine taşımıştır. Yönetim merkezinin Tanzimat öncesi gibi saraya kaydırılması ve kendi bürokratik kadrolarını oluşturması Sultan II. Abdülhamid’in müstebit, devrinin de istibdat dönemini olarak anılmasına yol açmıştır. Oysa Sultan’ın ilk talimatlarından birisi, Yıldız’dan idare edeceği ülkenin ihtiyaçlarını ve imkânlarını tespit etmektir. Taşradan gelen yazılarda vilayet, sancak ve kaza bazında ihtiyaçlar belirtildiği gibi, ihtiyaçları finanse edecek veya Sultan’ın eli kolu olabilecek halkın ileri gelenleri de listelenmiştir. Yine bu minvalde Abdülhamid’in üzerinde önemle durduğu ülke nüfusu da Sultan’ın bilgi talep ettiği öncelikli alanlardan birisidir. Çalışmada, Sultan II. Abdülhamid’in Osmanlı vilayetlerinden talep ettiği ve yönetimi esnasında üreteceği politikaların altyapısını oluşturan envanterler, Osmanlı Arşiv belgelerine dayalı olarak tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Avrathisarı, nüfus, Yıldız Sarayı

Kaynakça

• 1307 Sene-i Hicriyesine Mahsus Selanik Vilayet Salnamesi. Vilayet Matbaası, 1307.
• 1311 Sene-i Hicriyesine Mahsus Selanik Vilayet Salnamesi. Hamidiye Mektebi Sanayii Matbaası.
• 1320 Sene-i Hicriyesine Mahsus Selanik Vilayet Salnamesi. Selanik Hamidiye Matbaası.
• 1325 Sene-i Hicriyesine Mahsus Selanik Vilayet Salnamesi. Selanik Hamidiye Matbaası.
• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Ali Cevad (1314). Memâlik-i Osmâniyye'nin Tarîh ve Coğrafya Lügatı. C.2. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası.
• Barlak, H. (2019). Improvements and Public Works in the Hijaz Province ‘The Rule of Sultan Abdulhamid II’. Journal of Ottoman Legacy Studies, 6 (15). Erişim: http://www.osmanlimirasi.net/dergi//improvements-and-public-works-in-the-hijaz-province-the-rule-of-sultan-abdulhamid-ii-pp-329-351201907564bdf5.pdf
• Çakılcı, D. (2019). Rumeli Telgraf Hatları (154-1876). Ankara: TTK Yayınları.
• Çalı, A. (2011). Gazi Evrenos Bey. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Duymaz, A. Ş. (2017). Isparta İdadisi. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4 (9). Erişim: http://www.osmanlimirasi.net/dergi//isparta-idadisi-ss-43-5620170718a64b7.pdf
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zilli (2003). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı-Robert Dankoff (Haz.) 8. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. Berktay, A. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gölen, Z. (2006). Osmanlı Devleti’nde Baruthâne-i Âmire (XVIII. Yüzyıl). Ankara: TTK Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2006). Turkism and the Young Turks, 1889-1908. Hans- Lukas Kieser (Ed.). Turkey Beyond Nationalism Towards Post-Nationalist Identities içinde (s. 3-19). London: I.B. Tauris.
• İnalcık, H. (2010). Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları (1302-1481). İstanbul: İsam Yayınları.
• İpek, N. (2013). Sultan Abdülaziz Dönemi Nüfus Politikası. Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, Tam Metni içinde (s.73-82).
• İpek, N. (2014). II. Abdülhamid Devri Nüfus Politikası (1876-1908). Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu Selanik 20-21 Şubat 2014 Tam Metni içinde (s. 171-182).
• İpek, N. (2011). Selanik ve İstanbul’da Yahudi Bankerler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Kaçar, M. (1995). Osmanlı Telgraf İşletmesi. Ekmeleddin İhsanoğlu (Ed.). Çağını Yakalayan Osmanlı İçinde (s. 45-120). İstanbul: IRCICA.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
• Küçük, C. (1988). Abdülhamid II. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 1, ss. 216-224). İstanbul.
• Küçükceran, Z. (2012), Agrarian Economy and Primary Education in The Salonican Countryside in The Hamidian Period (1876-1908). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: TTK Yayınları.
• Osmanlı Yer Adları: I, Rumeli Eyaleti (1514-1550) (2013). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Özbek, N. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özcan, K. (2006). Tanzimat’ın Kent Reformları: Türk İmar Sisteminin Kuruluş Sürecinde Erken Plânlama Deneyimleri (1839–1908). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (2), 149- 180.
• Pamuk, Ş. (2007). Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme. İstanbul: İşbankası Kültür Sanat Yayınları.
• Serbestoğlu, İ. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus Algısının Değişimi ve Nüfusu Arttırma Çabasında Müfettişlerin Rolü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (31), 255-274.
• Serbestoğlu, İ. (2018). Tanzimat’ın Uygulanmasında Bir Yöntem Olarak Teftiş. XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014) Tam Metni içinde (s. 763-778).
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2010). Mustafa Celâleddin Bey’in Bir Eyaletin Islah ve İmarı Hakkında Mükâleme Adlı Risalesi ve 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İmar Kavramının Gelişimi Üzerine Düşünceler. Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Altyapısı Oluşurken içinde (s. 1-14). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yalçınkaya, M. A. (1995). The Provincial Reforms of The Early Tanzimat Period as Implemented in The Kaza of Avrethisari. OTAM, (6), 343-385.
• Yüksel, A. (2004).Trabzon Valisi Sırrî Paşa’nın 1880 Tarihli Bir Raporuna Göre Doğu Karadeniz’in Önde Gelen Aileleri. Türklük Araştırmaları Dergisi, (16), 179-199