XIX. Yüzyılın Ortalarında Tarsus’ta Sosyo-Ekonomik Hayat (293 Numaralı Tarsus Şerʽiyye Siciline Göre 1848-1850)

Yıl 2021, Sayı: 52, 109 - 134, 30.06.2021

Osman Kimya , Rahmi Tekin

Öz

Şerʽiyye Sicilleri tutulduğu dönemin sosyal ve ekonomik hayatı hakkında en orijinal bilgileri içeren arşiv vesikalarıdır. Hal böyle olunca tarih araştırmalarında büyük öneme sahiptir. Sicil kayıtları ışığında dönemin sosyal, iktisadî, idarî, hukukî ve kültürel yapısı hakkında genel bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu kayıtlar, kişilerin ölümlerinden sonra tespit edilmeye çalışılan özel mülk konumundaki mal varlıklarını belgeleyen arşiv kayıtlarıdır. Kadı sicilleri, mahkeme kayıtları, sicillât-ı şerʽiyye ve şerʽiyye sicilleri denilen bu defterler kadı veya nâibi tarafından kayıt altına alınan ferman, berat, buyruldu, hüccet, halk dilekleri, telhis, temessük ve şukka gibi çeşitli belgeleri içermektedir. Osmanlı Devleti’nde merkezde ve taşrada bulunan her sınıftan insanlar arasındaki hukukî meselelere dair kayıtları içermektedirler. Araştırmamızı ihtiva eden defter 293 numaralı Tarsus Şerʽiyye Sicili (H.1264-1266 / M.1848-1850) iki yıllık bir zaman dilimini kapsamaktadır. 172 sayfadan ve 108 hükümden oluşan sicil, kaza statüsünde olan Tarsus’un sadece sosyal ve iktisadî yapısı hakkında değil birçok yönden önemli bilgilere de ulaşmak mümkündür. Sicil kayıtları kaynak alınarak yapılan bu çalışmada Tarsus’un XIX. yüzyılın ortalarındaki sosyo-ekonomik ve kültürel hayatının genel bir portresi çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Şerʽiyye sicilleri, Tarsus

The Socio-Economic Life during the mid-19th Century Tarsus (According to the Tarsus Şer’iyye Registry, No:293, 1848-1850)

Öz

Sherʽiyye Records are archive documents containing the most original information on the socio-economic conditions of the era they were kept. As such, they have great importance to historical research. It is possible to have an access on general information about the social, economic, administrative, legal, and cultural structure of the period in the light of these registry records. These records also document and identify the private properties of the individuals after their deaths. These registers are named as judicial registers, court records, registers of the registrar and include various documents such as decrees, charities, folk wishes, phrases, appeals, and shukka. They contain records of legal issues occurred among the people from different classes across the center and peripheral provinces in the Ottoman Empire. The Tarsus Şerʽiyye Registry (H.1264-1266 / M.1848-1850), which is the notebook under analysis in this study, covers a two-year period. This registry which consists of 172 pages and 108 provisions provides us with important information in various ways including the social and economic structure of Tarsus which had the status of a district. By looking at the registry records, a general picture of the social, economic, and cultural life of the mid-19th century Tarsus is drawn.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire. Sherʽiyye records, Tarsus

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1980). Şer’iyye Sicilleri Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümleri. 1, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Akgündüz, A. (1988). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akgündüz, A. (2002). İslâm Hukukunun Osmanlı Devleti'nde Tatbiki: Şer'iye Mahkemeleri ve Şer'iye Sicilleri. Türkler Ansiklopedisi, 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 54-68.
• Aydın, M. A. (1985). İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1993). Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659). Belgeler Türk Tarihi Belgeleri Dergisi, 3(5-6), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Baş, Y. ve Tekin, R. (2007). Maraş Vakıfları (Dulkadirli ve Osmanlı Dönemi), Konya: Oğuz Dulkadiroğlu Bektik Kültürünü Yaşatma Derneği.
• Cin, H. (1974). İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (20119. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Demirel, Ö. (1992). Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 1, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu, 97-161.
• Demirel, Ö., Tuş, M. ve Gürbüz, A. (1992). Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya ve Giyim-Kuşam (XVI-XIX Yüzyıllar). Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, 2, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, 703-755.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, İ. ( 1999). Osmanlı Ailesinin Sosyoloji Evreleri: Kuruluş, Klasik ve Yenileşme Dönemleri. Güler Eren (Ed.), Osmanlı, 5 (371-396). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Gökçe, B. (1976). Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8 (1-2), 45-67.
• Kafesoğlu, İ. (2003). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kankal, A. ve Taş, K. (2006). 195 Nolu Mardin Şer‘iyye Sicili Belge Özetleri ve Mardin. İstanbul: Mardin Valiliği Yayını.
• Karataş, A. İ. (2005). Mahkeme Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Bursa’da Gayrimüslimler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı Toplum Yapısı. İstanbul: Belge Yayınları.
• Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim, Kuşam ve Süsleme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Köprülü, F. (1942). Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü. Vakıflar Dergisi, 2, 457-472.
• Köymen, M. A. (1975). Alp Arslan Zamanı Türk Toplum Hayatı. Selçuk Araştırmaları Dergisi, 4, 127-155.
• Kurt, A. (2012). Dünden Bugüne Türk Ailesi, Mehmet Zincirkıran (Ed.), Dünden Bu Güne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (335-364). İstanbul: Nova Yayınları.
• Oğuz, İ.( 2006). Tarsus Şer‘iyye Sicillerine Göre Mersin Kentinin Kuruluş Öyküsü. Mersin: Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Yayını.
• Ortaylı, İ. (2001). Kadı. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 24, (69-73). İstanbul: Diyanet Yayınları.
• Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Öztürk, N. (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, N. (2005). İslâm ve Türk Kültüründe Vakıflar. Vakıflar Dergisi, 29, 7-20.
• Öztürk, S. (1995). Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayını.
• Poş, A. (2008). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Tarsus’ta Müslim-Gayrı Müslim İlişkileri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 593-619.
• Tabakoğlu, A. (1992). Osmanlı Toplumunda Aile. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi-1. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları.
• Tekin, R. (2014). İstanbul’da Gayrimüslimlerin Gündelik Yaşamları. Ankara: Atıf Yayınları.
• Uğur, Y. (2010). Şer’iyye Sicilleri. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 39, 8-11, Ankara: Diyanet Yayınları.
• Ulutaş, S. (2006). Tarsus Şer’iye Sicilleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Menemencioğlu Aşireti’nin Mısırlılara ve Osmanlı Devleti’ne İkili Yardım Faaliyetleri (1832–1841). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 369-392.
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, 3, (479-486). Ankara: Diyanet Yayınları.