İlkçağ Medeniyetlerinde Süsleme Elemanı Olarak Kullanılan Kotshak Damgasının Anadolu Dokumalarındaki Yeri

Yıl 2021, Sayı: 52, 193 - 220, 30.06.2021

Elif Aksoy

Öz

Damgalar, boyların ve milletlerin etnik kültürlerini ortaya çıkarmak, onlar arasında karşılaştırma yapmak ve onların benzerlik ve farklılıklarını belirlemek için önemli bilgi kaynaklarıdır. Tarihin ilk çizgeleri olan mağara resimlerinde, mezarlarda, dokumalarda ve anıtlarda karşılaştığımız damgalar, geçmiş uygarlıklar ve kabileler hakkında bizlere bilgi verirler. Damgalar, göçebe toplulukların yaşayış tarzlarını, yayıldıkları alanları, göç yollarını ve diğer boylar ile ilişkilerini anlamamıza yardımcı olurlar. Göçebe toplumlar için önemli olan at ve koyun gibi hayvanların üzerinde işaret olarak kullanılan damgalar, Orta Asya’da dokunan dokumalarda, sembolik ve mitolojik anlamlar içeren bir iletişim aracı olarak kendini göstermiştir. Çeşitli sütunlar, taşlar, dokumalar ve kalkanlarda sıklıkla karşımıza çıkan Kotshak damgası da birçok medeniyette süsleme elemanı olarak kullanılmış ve her toplumda farklı şekillerde kendini göstermiştir. Antik uygarlıkların sanat eserlerinde de kullanılan bu damga, süsleme elemanı olarak bazen geometrik bazen de organik formda ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, Anadolu halılarında kullanılan Kotshak damgasının, çıkış noktası, dokumalarda tasarım elemanı olarak nasıl göründüğü, hangi yörelerde kullanıldığı ve damganın nasıl evrim geçirdiği incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Antik uygarlıklar, Orta Asya, Anadolu, dokuma, Kotshak damgası

The Place of Kotshak Stamp Used as a Decoration Element in Antiquity Civilizations

Öz

Kaynakça

• Akkuş, Mutlu, S. (2019). İskit, Asur ve Perslerin Siyasi ve Kültürel Farklılıkları Üzerine Bir Değerlendirme, Asia Minor Studies, 7 (2), 244-258.
• Aksoyi E. (2011). Şavak Havlı ve Havsız Kirkitli Dokumaları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aksoy, M. (2011a). Milattan Önce Anadolu’da Türk İzleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Tarih Kültür Dergisi, 292, 43-48.
• Aksoy, M. (2011b). Kaya Resimlerinden Alfabeye Avrasya’da Türk Damgaları, Türk Dünyası AraştırmalarıVakfı Tarih Kültür Dergisi, 300, 70-76
• Aksoy, M. (2019). Arizona'dan Alaska'ya Amerika Gezi Notları, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 392, 48-55.
• Alantar, H. (2007). Motiflerin Dili, İstanbul: ITKIB.
• Alimov, R. (2004). Koçkor’daki Türgeş Yazıtları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 13-43.
• Alimov, R. (2013). Tanrı Dağı Yazıtları Eski Türk Runik Yazıtları Üzerine Bir İnceleme, Konya: Kömen Yayınları.
• Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve Semboller, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Azadi, S. (1975). Turkoman Carpets and the Ethnographic Significance of their Ornaments, UK: The Crosby Press; First Edition.
• Bayraktaroğlu, S. (2014). Aydınlı Oymağı Tarafından Dokunan Aydın Kilimleri, Uluslararası 18. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, (s.125-140).
• Brüggemann, W.& Böhmer, H.(1982). Teppiche Der Bauern Und Nomaden In Anatolian, Munich: Kunst & Antiquitäten.
• Burns, W. (2009). A Brief History of Great Britain, Infobase Publishing.
• Çay, M. (2009). Tarih Türk Tarihi ve Kültürü Tarihte Türk Devlet ve Beylikleri (Türkiye Dışı), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Ergürer, H. (2009). Urartu Kemerleri Üzerindeki İnsan Tasvirleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığ.
• Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gantzhorn, V. (1991). The Oriental Carpet, Tübingen: Eberhard-Karls Universitat.
• Jacobsthal, P. (1935). Erken Celtic Sanatı. Burlington Dergisi , Vol. 67, No: 390, 113-127
• Jourdan, U. (1995). Oriental Rugs: Turkoman, USA: Antique Collectors Club Ltd.
• Kaplanoğlu, M. (2010). Ardahan Yöresi Düz Dokumaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Karasulas, A. (2004). Mounted archers of the Steppe 600 BC-AD 1300, UK: Osprey Publishing Ltd.
• Kasieva, A. (2015). Symbolic Analysis And Classification Of Kyrgyz Patterns And Ornaments, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(4), 1308-2140.
• Kormuşin, İ., Mozioğlu, E., Alimov, R., Yıldırım, F. (2016). YeniseyAltay-Kırgızistan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler, Ankara: Bilge Su yayınları.
• Kızmaz, İ. (2014). Van ve Bitlis Yörelerindeki Urartu Dönemine Ait Eserler ve Bölgede Yapılan Kazılar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Mülayim, S. (1998). Tanımsız Figürlerin İkonografisi, Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özkara. N. (2011). Sarıkamış ve Çevresi Havlı Dokumaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ramsay, W, M. (1897). The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest, UK: Oxford.
• Salvini, M. (1998). The Inscription of the Urartian King Rusa II at Kefkalesi (Adilcevaz), Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, 40 (1), 123-129.
• Schliemann, H. (1902). Trojanischer Altertümer, Berlin: Georg Reimer Publisher.
• Stone, F.,P. (2013). Oriental Rugs, USA: Tuttle Publishing.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2006). Türk El Dokuması Halılar. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.