Anadolu’da Ortaçağ Seramiklerinin Üretildiği Bir Merkez: Samsat

Yıl 2021, Sayı: 53, 183 - 202, 30.09.2021

Hikmet Serdar Mutlu

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1003462

Öz

Güney Doğu Anadolu bölgesinde stratejik bir noktada konumlanmış olan Samsat, arkeolojik kazılar sonucunda ele geçen zengin ve bol çeşitli malzemelerle burada yerleşimin M.Ö. 5000-3000 yıllarına kadar uzadığı kanıtlanmıştır. Samsat Höyük kazılarından anlaşıldığına göre Orta Çağ, Helen ve Roma Dönemleri başta olmak üzere Demir Çağı, Geç ve Orta Tunç Çağları’na kadar uzanan dört dönem tespit edilmiştir. Bu dönemlerde Samsat kentinin önemli olmasının nedeni; Fırat Nehri’nin ulaşımı kolaylaştırması sayesinde hem bir ticaret merkezi hem de askeri bir merkez olmasıdır. Çalışmada, Anadolu’da Orta Çağ Hristiyan ve İslam öncesi seramik üretimi yapan Samsat Höyük’te yapılan kazılarda bulunan seramiklerin üretim ve süsleme teknikleri araştırılmıştır. Adıyaman Müzesi’nde sergilenen seramikler ve depoda korunan parçalardan işlevsel, estetik değeri yüksek ve süsleme motif özellikleri bakımından dikkat çekenler incelenmiş ve müze kayıtları ile karşılaştırılmıştır. Samsat Höyük kazılarındaki seramik buluntulara dair bilgilere, Samsat’ın tarihi ve Orta Çağ İslam öncesi ve sonrası seramiklerin tanım ve kıyaslamaları yapılmış, araştırmacılara toplu değerlendirebilecekleri bir kaynak olabilmesi için çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Samsat, Ortaçağ İslam Seramikleri, İslami Devir Seramikleri, Süsleme

A Center in Anatolia Where Medieval Ceramics Are Produced: Samsat

Öz

Samsat, which is located at a strategic point in the Southeastern Anatolia region, is where the settlement was found in the BC, with the rich and varied materials found as a result of archaeological excavations. It has been proven to be as long as 5000-3000 years. As understood from the Samsat Höyük excavations, four periods have been identified ranging from the Middle Ages, Hellenic and Roman Periods to the Iron Age, Late and Middle Bronze Ages. The reason why the city of Samsat was important in these periods; The fact that the Euphrates River facilitates transportation is both a trade center and a military center. In this study, the production and decoration techniques of the ceramics found in the excavations in Samsat Höyük, which produced medieval Christian and pre-Islamic ceramics in Anatolia, were investigated. The ceramics exhibited in the Adıyaman Museum and the pieces preserved in the warehouse that attract attention in terms of their functional, aesthetic value and ornamental motif features were examined and compared with the museum records. The information about the ceramic finds in Samsat Höyük excavations, the history of Samsat and the definitions and comparisons of the ceramics before and after the Middle Ages Islam were made, and it was studied so that it could be a resource for researchers to evaluate collectively.

Anahtar Kelimeler

Samsat, Medieval Islamic Ceramics, Islamic Period Ceramics, Ornamentation

Kaynakça

• Bakırer, Ö. (1979). The Medival Pottery And Baked Clay Objects. Korucutepe 3. Studies İn Ancient Civilisations, Ed. M. Van Loon, Cat. No. W 54, Amsterdam.
• Bulut, L. (1991). Samsat İslami Devir Sırsız Ve Tek Renk Sırlı Seramikleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Bulut, L. (2007). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.), Samsat Kazısı Buluntularıi içinde s.198, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Sanat Eserleri Dizisi 469, İstanbul.
• Bulut, L. (1994). Kabartma Desenli Samsat Orta Çağ Seramikleri. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Dergisi,7 (7), 1-18, İzmir.
• Bulut, L. (2000). Samsat Orta Çağ Seramikleri Lüster ve Sıraltılar. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No.108, İzmir.
• Çobanlı, Z. (1996). Seramik Astarları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:919, Eskişehir.
• Demirkent, I. (1970). Sümeysat Maddesi, İslam Ansiklopedisi C. II, s. 202-204, 213-214, İstanbul.
• Goell, T. (1967). Samosata, News Notes. The Archaeology Society Of Staten Island And The Staten Island Society. Archaeological Institute Of America. Vol. I, No. 2,
• Hellenkemper, H. (1976). Burgen Det Kreuzritterzeit İn Det Graftsrhait Edessa Und İm Königreich Kleinarmenien. Geographica Historica I. Bonn.
• Karamağaralı, B. (1981). Ahlat’ta Bulunan Bir Çini Fırını. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları, Enstitüsü Yıllık Araştırma Dergisi, S: III: 67-94.
• Koechlin, S. (1928). Syria. Les Ceramiques Musulmanes De Suse Au Musée Du Louvre. Archéologie, Art et histoire Année 1928 9-1 pp. 40-58.
• M. Rosen-Ayalon. (1971). Islamic Pottern From Susa. Archaeology. Vol. 24, Ho. 3, June, s.204-208.
• Mutlu, H. S. (2019). Gelenekselden Çağdaşa Seramik. H. Serdar Mutlu (Ed.), Samsat Kâsesi’nin Çağdaş Yaşama Kazandırılması, Bölüm-2 içinde (s. 21-47 ) İksad Yayınları, Ankara.
• Okatan, Ö. (2004). Anadolu Selçuklu Dönemi Sırsız Küpleri Üzerine Araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öney, G. (1982). 1978-79 Ve 1981 Yılı Samsat Kazılarında Bulunan İslam Devri Buluntularıyla İlgili İlk Haber. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, I, İzmir.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Özdoğan, M. (1977). Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları. ODTÜ Aşağı Fırat Projesi Yayınları Seri: 1, No:2, İstanbul.
• Özgüç, N. (1983). Samsat Kazıları. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlügü, s.117-387, Ankara.
• Özgüç, N. (1985). Sümeysat Definesi. Belleten XlIX/195, Ankara.
• Rice, D.,T. (1954). Byzantine Polychrome Pottery, A Survey of Recent Discoveries. Cahiers Archéologiques, Vol.7, s. 69-77.
• Runciman, S. (1986). I.Haçlı Seferleri ve Kudüs Krallığının Kuruluşu. Işıltan, F. (Çev). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları ; X. Dizi (9), s. 269-309.
• Salman, B. (2008). Adıyaman Müzesi Mozaikleri Ve İstanbul Müzelerinde Bulunan Edessa Mozaikleri, Kültür Ve Turizm Bakanlığı, Dösim Basımevi, Ankara.
• Wallis, H. (1971). Byzantine Ceramic Art. London 1907. V.H. Eltern, Eine Byzantinische Patene Mit Ritzzeichnungen İn Den Berliner Museen, Nf. 21, 2, Berlin.
• Weisbach, F. H. (1960). Samosata. Pr, Seri 2, Stuttgart.
• Yıldız, H. (2011). Koloniler Çağında (M.Ö. 1975-1725) Hahhum Krallığı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Zoroğlu, K. L. (1986). Samsat’ta Bulunan Doğu Sigilataları İlk Raporu. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, Konya.