Kaplumbağa Figürünün Mitolojik Olarak İncelenmesi ve Anadolu Dokumalarında Kullanımı

Yıl 2022, Sayı: 55, 56 - 72, 30.04.2022

Elif Aksoy

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1111578

Öz

İslam öncesi dönemde Orta ve İç Asya’da gelişen hayvan üslubu, belirli özelliklere sahip biçimde betimlenmiş hayvan figürlerinin yer aldığı sanat eserlerini kapsamaktadır. Bozkır yaşamında gelişen bu üslup, sadece Orta Asya’da değil, aynı zamanda Ön Asya ve Orta Avrupa’ya kadar yayılarak çeşitli uygarlıkların sanat eserlerinde uzun süre devam etmiş ve belli bir temayı veya bir olayı anlatan sembol haline gelmiştir. Bu üslubun bu kadar geniş bir coğrafyaya yayılmasının nedeni, bozkırda zor şartlar altında yaşayan göçebe insanların hayvanlarla yakın ilişki kurmaları ve onlara kendi inançlarına göre farklı anlamlar yüklemeleridir. Birçok eserde ejder ve yılan gibi hayvanlarla birlikte görülen kaplumbağalar; yaratılışı, kozmik düzeni, ebediyeti ve istikrarı sembolize etmektedir. Anadolu kültüründe farklı sembolik anlamlarla tasvir edilen kaplumbağa figürü, yöre insanının duygusunu, inancını ve kültürünü yansıtmakla birlikte halk edebiyatında ve söylencelerde de kişileştirilerek bir karakter olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, dünyanın farklı yerlerinde görülen kaplumbağa figürünün halk inançlarındaki anlamı ve neyi temsil ettiği mitolojik olarak incelenecek ve Anadolu dokumalarının kompozisyonlarında süsleme unsuru olarak nasıl yer aldığı belirlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Hayvan üslubu, Kaplumbağa, Mitoloji, Dokuma

Mythological Analysis of the Tortoise Figure and Its Use in Anatolian Weavings

Öz

The animal style, which developed in Central and Inner Asia in the pre-Islamic period, includes works of art with animal figures depicted with certain characteristics. This style, which developed in the steppe life, was used as an ornamental element in the composition of many works of art, not only in Central Asia but also spread to Asia Minor and Central Europe. The animal style has continued for a long time in the artworks of various civilizations, spreading to almost all continents over time, and has become a symbol describing a certain theme or an event. The reason why this style spread over such a wide part of geography is that the nomadic people living in the steppe under difficult conditions establish close relationships with animals and attribute different meanings to them according to their own beliefs. Turtles seen with animals such as dragons and snakes in many works symbolize creation, cosmic order, eternity, and stability. The turtle figure, which is depicted with different symbolic meanings in Anatolian culture, reflects the emotion, belief, and culture of the local people, but also appears as a character in folk literature and myths. In this study, the meaning of the turtle figure seen in different parts of the world in folk beliefs and what it represents will be examined mythologically, and also it will be determined how it takes place as an ornamental element in the compositions of Anatolian weavings.

Anahtar Kelimeler

Central Asia, Animal style, Tortoise, Mythology, Weaving

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1976). Türk Folklor Ürünü Yağmur Duasıyla İlgili Yapı ve Fonksiyon Sorunları [Sözlü sunum]. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi, Ankara, Türkiye.
• Akyol, S. N. (2006). Adana (Merkez) Halk Kültüründe Halk İnançları Bayramlar ve Törenler. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi
• Ateş, M. (2012). Mitolojiler ve Semboller. Milenyum Yayınları
• Bayraktaroğlu, S. (2014). Aydınlı Oymağı Tarafından Dokunan Aydın Kilimleri, Uluslararası 18. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Aydın, Türkiye.
• Bektaşoğlu, M. (2009). Anadolu’da Türk İslam Sanatı. Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı.
• Bilgili, N. (2020).Türklerde 5 Element. Kripto yayınevi.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (1. Baskı). 1. Cilt, (L. Yılmaz, Çev.). Dost Kitabevi.
• Bülent, E. (2007). Anadolu Amulet Geleneğinde Çılkak ve Eski Kültürlerde İzleri, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara, Türkiye.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. Kabalcı.
• Çoruhlu, Y. (2013). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları
• Elikhina Yu.I. (2018). P.K.Kozlov 1923-1926 seferinin buluntuları koleksiyondan Devlet İnziva Yeri (Находки экспедиции П. К. Козлова 1923-1926 гг. из коллекции Государственного Эрмитажа). Mairutus: Lap Lambert Academic Publishing.
• Fischer, H. (1968). Ancient Egyptian Representations of Turtles, Washington: Metropolitan Museum
• Gombert, R. C. (1994). Turtle and Lizard Images in Lakhota Art: A Case Study in Interpretation, Texas Tech. University Fine Arts Faculty, Texas.
• Gönül, M. (1963). Eski Türk Halılarında Hayvan Motifleri. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 8 (168), 3119-3124
• Hassan, Adel El-Sayed. (2015). Animal Symbolism In Indian American Poetry, European Scientific Journal, 11(11), 61-81.
• Kalafat, Y. ve Turan, A. (2015). Türk Halk İnançlarında Hayvan Üslubunda Mitolojik Devirdayım-II. Berikan Yayınevi.
• Kırbaşoğlu, F. (2015). Türk Dünyasında Evrenin Yaratılışı Hakkındaki Efsaneler. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 6(34), 111-122.
• Kocal, G. (2019). Yargılamak mı Anlamak mı? Çinliler Tarihi Nasıl Yazdılar? Genç Kalemler Tarih, Düşünce ve Kültür Dergisi, 5 (6), 98-104.
• Köybaşı, S. (2012). Arpaçay ve Çevresindeki Havlı Dokumalar. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Lake-Thom, B. (1997). Spirits of the Earth: A Guide to Native American Nature Symbols, Stories, and Ceremonies. Plume.
• Lee, A. (2016). Ojibwe Giizhiig Anung Masinaaigan and D(L)akota Makoċe Wiċaŋḣpi Wowapi: Revitalization of Native American Star Knowledge, A Community Effort, Journal of Astronomy in Culture, 1(1), 41-56.
• Lillie, M., Potekhina, I., Budd, C. ve Nikitin, A. (2012). Prehistoric populations of Ukraine: Migration at the later Mesolithic to Neolithic transition, Population Dynamics in Prehistory and Early History, De Gruyter.
• Mackenzie, A. Donald. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi.(1. Baskı). (K. Akten, Çev.). İmge Yayınevi
• Mariot, A. ve Rachlin, C.K. (1994). Kızılderili Mitolojisi, (Ü. Özünlü, Çev.). İmge Kitabevi.
• Narayanan, V. (2013). Who Is The Strong-Armed Monkey Who Churns The Ocean Of Milk, Journal of Khmer Studies, 11, 1-26.
• O'Connor, W. (2013). Dracopedia The Bestiary: An Artist's Guide to Creating Mythical Creatures. Penguin.
• Olmos, I. (2009). El Tajin: Preserving the Legacy of A Unique Pre-Columbian Architecture in Mesoamerica, (MA.Thesis). University Of Florida.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. 1. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, S.V. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Gerçek Yayınevi.
• Parladı, Ş. (2016). Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesi ve Resimli Nüshaları, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür r Envanteri Dergisi, 14, 27-55.
• Sever, M. (2016). Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Barış Kitap.
• Seyidoğlu, B. (1995). Mitoloji / Metinler-Tahliller. Bizim Gençlik Yayınları.
• Sökmen, S. (2013). Bitlis Yöresi El Dokumacılığı.[Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Stookey, Lorena L. (2004). Thematic Guide to World Mythology, Westport, Greenwood Press
• Sözeri, T. (2014). Mistik/Gizil Simgeler Gelenek ve Kavramlar. Kastaş Yayınevi.
• Sundstrom, L. (2019). South Dakota State Plan For Archaeological Resources 2018 Update, USA: South Dakota State Historical Society Archaeological Research Center.
• Şimşek, E. (2016). Türk Kültüründe, Kaplumbağalarla İlgili Efsaneler Üzerine Bir Değerlendirme, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 10, 51-63.
• Zaimoğlu, Ö. ve Topuz, Ö. (2017). Erzurum Halıları ve Motif Özellikleri, Sosyal Bilimlerde Yenilik ve Küresel Sorunlar Konferansı. Antalya, Türkiye.
• Zender, M. (2005). Teasing the Turtle from its Shell, Peabody Museum of Archaeology & Ethnology. Erişim: http://www.mesoweb.com/pari/publications/journal/603/Turtle_e.pdf