İlâhî Hitap-Akıl İlişkisi

Yıl 2022, Sayı: 55, 203 - 214, 30.04.2022

Mazhar Dündar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1111860

Öz

İlâhî hitap, Cenâb-ı Hakk’ın genel olarak bütün varlıklara, özelde de insanlarla iletişime geçmek suretiyle bazı bildirimlerde bulunmasıdır. İlâhî bildirimlerin amacı, evrende ilâhî yasalara uygun bir düzen ve sistemin kurulması, istenilen sosyal toplum ortamının sağlanmasıdır. İlâhî hitap, bazı mahlûkatta fıtrî ve kozmik şekilde icrasını bulurken, beşer gibi iradesi olan varlıklarda da, muhatap aldığı unsur akıldır. Bu sebeple ilâhî hitabın akılla ilişkisinin olduğunu ifade edebiliriz. Ancak şunu da ifade edebiliriz ki, vahyin muhatabı, tek başına akıl cevheri değil, akıl sahibi insandır. Zira akıl, insana has ilâhî bir nimettir. Ne var ki, insan da yalnızca akıl nimetinden oluşan bir varlık değildir. Vahyin bütün ayrıntılarıyla, insanın ruh ve akıl dünyasının tümüne hitapta bulunduğu aşikârdır. İnsan, sosyal bir varlık olarak her ne kadar yaratılış ve duygusallık yönleri itibariyle zahiri faktörlerin etkisine girmesi mümkün olsa da, onu başkalarından ayırt ettiren biricik unsur olan akıl, vahye muhatap olmasında temel işlev görmektedir. Akıl nimeti, yalnızca bir meleke değil “özdeşlik”, “çelişmezlik” ve “üçüncü halin imkânsızlığı” gibi temel ilkelerin hepsini içermektedir. Böylece insanın davranışlarında müspet ile menfiyi, hakikat ile batılı, güzellikle çirkinliği ayıran bir kuvve olarak hayatın tüm alanlarında ölçüleri belirlemede önemli bir fonksiyon icra eder. Vahiyle akıl arasında mutlak bir ilişkinin varlığından bahsedilebilir. Bu makalede ilâhî hitapla akıl ilişkisi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Vahiy, ilâh, hitap, akıl, tecelli

The Relationship of Divine Inspiration and Wisdom

Öz

The divine address is God Almighty's making certain statements by communicating with all beings in general and with people in particular. The purpose of divine notifications is to establish a divine order and system in the universe and to provide the desired society. While the divine address finds its natural and cosmic execution in some creatures, the element that it addresses is the mind in beings with a will like human beings. For this reason, we can say that the divine address has a relationship with the mind. However, we can also state that the addressee of the revelation is not a mind substance but an intelligent person. Because the intellect is a divine blessing unique to man. However, the human being is not just a being made up of the blessing of intellect. It is explicit that Revelation addresses the world of spirit and intellect in all its details. Although it is possible for a human being to be influenced by external factors in terms of creation and emotionality, the intellect, which is the only phenomenon that distinguishes him from others, plays a fundamental role in being the addressee of revelation. The mind substance includes not only a faculty but also all of its basic principles such as “identity”, “contradiction” and “impossibility of the third state”. Thus, as a capability that separates positive and negative, true and false, beauty and ugliness in human behavior, it performs an important function in determining the criteria in all areas of life. It can be said that there is an absolute relationship between revelation and intellect. This article will focus on the relationship between divine address and intellect.

Anahtar Kelimeler

Revelation, deity, addressing, intellect, divine manifestation

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. F. (1994). Mu’cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’an. Dâru’l-Mârife.
• Akseki, A. H. (ts). İslâm dini. Gaye Matbaası.
• Albayrak, H. (1990). Vahiy gerçeği. TDV Yayınları.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn es-Seyyîd Mahmûd el-Bağdâdî. (ts). Rûhu’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm. Dâr İhyâi’t-Turâsi’l-Arâbî.
• Atay, H. (1981). Kur’an’a göre İslâm’ın temel kuralları. Gelişim Matbaası.
• Atay, H. (1982). Kur’an’da bilgi teorisi. Furkan Yayınları.
• Bağdadî, Abdulkadir. (1979). el-Fark beyne’l-fırak. Ethem Ruhî F. (Çev.). Kalem Yayınları
• Behiy, M. (1998). İnanç ve amelde Kur’anî kavramlar. Ali T.(Çev.). Yöneliş Yayınları.
• Bolay, S. H. (1989). Akıl. DİA içinde. (C. II, s. 238–242). TDV Yayınları.
• Cârullah, Zühdî. (1990). el-Mu’tezile. Müessesetu’l-Arabiyyeti’d-Dira.
• Cürcânî, Seyyîd Şerîf Ali b. Muhammed. (1993). Mu’cemu’t-târifât. Muhammed Sıddîk el- Minşâvî. (Thk.). Dâru’l-Fazilet.
• Çelebi, E. (2010). İbn Arabî’nin epistemolojisinde duyu ve akıl. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 43-56).
• Doru, N. (2002). İbn-i Arabî’nin Fahreddîn Râzî’ye gönderdiği mektup. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6(1), 99-105).
• Dündar, M. (2021). İlâhî hitabın mahiyeti. İlâhiyât Yayınları.
• Elmalılı, M. H. Y. (2014). Hak dini Kur’an dili. İsmail Karaçam vd. (Sad.). Azim Dağıtım.
• Esed, M. (1999). Kur’an mesajı. Cahit K., Ahmet E. (Çev.). İşâret Yayınları.
• Fahri, M. (2008). İslâm felsefesi tarihi. Kasım T. (Çev.). Şa-to Yayınları.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed. (1968a). Kîtâbu’l-hurûf. Muhsin Mehdî. (Thk.). Dâru’l-Maşrik.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed. (1968b). Kitâbu’l-mille. Muhsin Mehdî. (Thk.). Dâru’l-Maşrik.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed. (2012). Tahsîlu’s-sa’âde. Ahmet A. (Çev.). Divan Yayınları.
• Feyrûzabâdî, Muhammed b. Yakub. (2008). Kâmûsu’l-muhît. Dâru’l-Hadis.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. (1988). Meâricu’l-kuds fî medârici mâ’rifeti’n-nefs. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. (2003). Mîzânu’l-amel. Dâru’l-Maârif.
• Heyet. (2012). Kur’an yolu Türkçe meâl ve tefsir. DİB Yayınları.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Gâlîb. (2001). el-Muharreru’l-vecîz fi tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. (Thk.). Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed. (ts). Lisânu’l-Arab. Dâru Sadr.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed İbn Aḥmed İbn Muḥammed. (1992). Faslü’l-makâl. Bekir K. (Çev.). İşaret Yayınları.
• İbn Sînâ, Ebu Ali El-Hüseyin bin Abdullah. (1983). ed-Duâ ve’z-ziyâre, et-Tefsîrü’l-Kur’anî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde. Hasan ‘Âsî. (Thk.). el-Müessesetü’l- Câmi’iyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’.
• İbn Sînâ, Ebu Ali El-Hüseyin bin Abdullah. (1986a).‘Uyûnu’l-hikme, Tis’u resâil içinde. Hasan ‘Âsî. (Thk.). Dârü Kâbis.
• İbn Sînâ, Ebu Ali El-Hüseyin bin Abdullah. (1986b). Fî aksâmi’l-’ulûmi’l-akliyye, Tis’u resâil içinde. Hasan ‘Âsî. (Thk.). Dârü Kâbis.
• İbn Sînâ, Ebu Ali El-Hüseyin bin Abdullah. (2006). Mantığa giriş. Ömer T. (Çev.). Litera Yayınları.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim. (1993). et-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Kindî, Ebu Yusuf Yakub bin İshak el-Sebbah. (1994). Felsefî risâleler. Mahmut K. (Çev.). İz Yayıncılık.
• Kutûb, S. (2003). Fî Zilâli’l-Kur’an. Dâru’ş-Şurûk.
• Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. (1981). Kitabu’t-tevhid. Fethullah H. (Thk.). Hicret Yayınları.
• Mekkî, Ebû Tâlib. (2005). Kûtu’l-kulûb. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mevdûdî, Ebû’l-A’lâ. (1991). Tefhîmu’l-Kur’an. Hey’et. (Çev.). İnsan Yayınları.
• Muhâsibî, Hâris. (1982). el-’Akl ve fehmu’l-Kur’an. Hüseyin Kuvvetli. (Thk.). Dâru’l-Kadîme.
• Muhâsibî, Haris. (ts.). Muatabatü’n-nefs. Dârü’l-İ’tisâm.
• Muhâsibî, Hâris. (1986). Şerefü’l-’akl ve mâhiyyetuhu. Mustafa Abdulkâdir Atâ. (Thk.). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. (1993). Tabsiratu’l-edille fi usûli’d-dîn. Hüseyin A. ve Şaban Ali D. (Thk.). DİB Yayınları.
• Özden, M. (2019). Kur’an’dan hareketle akıl- vahiy ilişkisi üzerine bir değerlendirme. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3(2), 259-286.
• Özervarlı, M. S. (2008). İbn Teymiyye’nin düşünce metodolojisi ve kelâmcılara eleştirisi. İsam Yayınları.
• Pezdevî, Muhammed. (1980). Ehl-i sünnet akâidi. Şerafeddin G. (Çev.). Kayıhan Yayınları.
• Râğıb el-İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. (ts.). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Dâru’l-Marife.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. (1981). et-Tefsîru’l-kebîr. Dâru’l-Fikr.
• Serrâc, Ebu’n-Nasr. (1960). el-Luma’. Dâru’l-Kutubi’l-Hadise.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. (1994). Fethu’l-kadîr. Daru İbni Kesîr.
• Tâberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. (2000). Câmîu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. Ahmed Muhammed Şâkir. (Thk.). Muessesetu’r-Risâle.
• Taylan, N. (1994). İslâm düşüncesinde din felsefesi. MÜİF Yayınları.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra. (ts.). Beyânü’l-fark beyne’s-sadr ve’l-kalb ve’l-lübb ve’l-fuâd. Merkezü’l-Kitâb li’n-Neşr.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra. (1977). Mârifetü’l-esrâr. Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye.
• Topaloğlu, B. (1981). Allah’ın varlığı. DİB Yayınları.
• Topaloğlu, B. (2004). Kelâm araştırmaları üzerine düşünceler. MÜİFAV Yayınları.
• Uludağ, S. (1989). Akıl. DİA içinde. (C. II, s. 246–247). TDV Yayınları.
• Veliyuddîn, Mir. (1990). Mu’tezile / İslâm Düşüncesi Tarihi. Altay Ü. (Çev.). İnsan Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1989). Akıl. DİA içinde. (C. II, s. 242–246). TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1995). İbn Hazm: İtikadî görüşleri. DİA İçinde. (C. XX, s. 52-53). TDV Yayınları.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtaza Muhammed el-Huseynî el-Vasıtî. (ts.). Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.