An Evaluation of Its Status in the Compilation Dictionary of Basic Emotion Verbs Available in Dîvânu Lugâti't-Türk

Yıl 2022, Sayı: 57, 143 - 156, 30.09.2022

Nülüfer Çelik

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1135819

Cited By: 3

Öz

Some of the verbs that have an important place in our vocabulary are emotional verbs. These verbs, which are also defined as the language equivalent of the emotions occurring in the mental process, are located at an important intersection point in psychology, linguistics and culture.In this context, basic emotional verbs can give some clues about the mentality of the society they belong to and, accordingly, their emotional world. In our study, the existence of basic emotional verbs in Dîvânu Lugâti't Türk, on which a consensus was reached in psychology, was investigated.It has been revealed how the 73 verbs that have been identified have changed in terms of sound and meaning in the compilation dictionary. Despite the sound change, some of these verbs still preserve their meaning and existence in today's dialects, and some of them are completely out of use; it was determined that some of them underwent a change in meaning as well as a change in sound and shape. In our study, it was determined that language, which is a cultural entity, did not completely break its connection with the past in the context of emotions, and that it still exists in dialects.This situation can give important clues about the integrity of Turkish culture and character in the course of history.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti, Compilation Dictionary, Emotional Verbs

Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Geçen Temel Duygu Fiillerinin Derleme Sözlüğü’ndeki Durumu Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Söz varlığımız içinde önemli bir yere sahip olan fiillerden bir kısmını duygu fiilleri oluşturmaktadır. Zihinsel süreçte meydana gelen duyguların dildeki karşılığı olarak da tanımlanan bu fiiller psikoloji, dil bilim ve kültürel açıdan önemli bir kesişim noktasında yer alırlar. Bu bağlamda temel duygu fiilleri ait olduğu toplumun düşünce yapısı ve buna bağlı olarak da duygu dünyaları hakkında bazı ipuçları verebilir. Çalışmamızda psikolojide üzerinde fikir birliği sağlanmış temel duygu fillerinin varlığı Dîvânu Lugâti’t-Türk’te araştırıldı. Tespit edilen 73 fiilin Derleme Sözlüğü’nde ses ve anlam açısından nasıl değişime uğradığı ortaya konuldu. Bu fiillerden bir kısmının ses değişimine rağmen anlamını ve günümüz ağızlarında hâla varlığını koruduğu, bir kısmının tamamen kullanımdan kalktığı; bazılarının ise ses ve şekil değişimi yanında anlam değişimine de uğradığı tespit edildi. Çalışmamızda, kültürel bir varlık olan dilin duygular bağlamında geçmişle tamamen bağını koparmadığı, bir yönüyle ağızlarda varlığını sürdürdüğü belirlendi. Bu durum Türk kültür ve karakterinin tarihin akışı içerisinde bir bütünlük içerisinde olduğuna dair önemli ipuçları verebilir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t Türk, Derleme Sözlüğü, Duygu Fiilleri

Kaynakça

• Kâşkarlı, M. (2020). Dîvânu Lugâti’t Türk. (A.B.Ercilasun; Z.Akkoyunlu, Z. Çev.). TDK.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları -Ses bilgisi-. TDK Yayınları.
• Topçu, Ç. (2006). Dîvânü Lügâti’t Türk ve Anadolu ağızlarının söz varlığında ortaklaşan fiiller.( Yayımlanmış Yüksek lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, G. (2002). Derleme Sözlüğü’nde Dîvânu Lugâti’t Türk’ten fiiller. [Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlter, E. (2019).Karahanlı Türkçesinde duygu fiilleri. [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü. Derleme Sözlüğü. (t. y.) Türk Dil Kurumu. https://sozluk.gov.tr.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük araştırmaları dergisi, II (1). 17-51.doi: 10.1501/mtad.7.2010.4.63
• Şahin, S. (2012). Mental fiil kavramı ve Türkmen Türkçesinde mental fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 1(4), 45-62. https://doi.org/10.7884/teke.96
• Koptagel-İlal, G. (1991). Tıpsal psikoloji. Tıpta davranış bilimleri. Güneş Kitabevi.
• Akalın, Ş. H. vd. (2011). Türkçe sözlük. (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cüceloğlu, D. (2012). İnsan ve davranışı. Psikolojinin temel kavramları. Remzi Kitabevi.
• Ortony, A; Turner, T. J. (1990). “What’s basic about basic emotions?”, Psychological Review, 97, 3.
• Plutchik, R. (2001). “The Nature of emotions” American scientist, 89 (4).s.344-350
• Parrott, W. (2001). Emotions in social psychology; Key readings in social psychology,  1st Edition, New york: Psychology Press .
• Goleman, D.(2012). Duygusal zekâ neden IQ’dan daha önemlidir? (B.S.Yüksel, Çev.) Varlık Yayınları.
• Bozkurt, F. (2014). Sözlüklerdeki Temel Duygu Kavramlarının Yeniden Tanımlanması: Bir Yöntem Önerisi, Türkoloji dergisi, 21 (1).https:// doi.org/10.1501/ Tr_0000000277
• Ayverdi. İ.(2005) Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı Neşriyat.
• Ötüken Türkçe Sözlük. (2007). Kültür ve Turizm Bakanlığı.