Türkiye’de Doğal Boya Kullanan Tekstil İşletmeleri ve Bitki Atıkları ile Sürdürülebilir Bir Yaklaşım Önerisi

Yıl 2023, Sayı: 59, 348 - 362, 31.03.2023

Kartal Murat Ayvaz , Menekşe Suzan Teker

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1241897

Cited By: 1

Öz

Sürdürülebilirlik; tekstil sektörünün hammadde temini, iplik eğirme, dokuma, örme, terbiye, boya/baskı ve konfeksiyon bileşenlerinin tüm süreçleriyle ilgili bir kavramdır. Sürdürülebilir bir yaklaşım insan sağlığı ve ekosistem açısından sentetik madde kullanımının en aza indirilmesi, hızlı tüketim anlayışından vazgeçilmesi, sınırlı ve kıt kaynakların iktisatlı kullanılmasını gerektirmektedir. Sentetik boyaların üretimi ve kullanımı sonrasında oluşan atıkların çevre ve insan sağlığı açısından yarattığı sorunlar birçok akademik çalışma ile ortaya konmuştur. Doğal boyaların bu noktada ön plana çıktığı bilinmektedir. Türkiye’de tekstil işletmelerinde doğal boya kullanımına daha gerçekçi ve çözüm odaklı yaklaşabilmek adına Türkiye’de doğal boyalı giysi ve aksesuar üretimi yapan tekstil işletmeleri incelenmiştir. İşletmelerin tekstil ve çevre konusundaki bakış açıları, ürünleri ve kullandıkları doğal boya kaynaklarına yer verilmiştir. Hammadde kaynaklarının sürdürülebilir bir yaklaşım ile değerlendirilmesi noktasında işletmelerden yalnızca bir tanesinin atık olarak değerlendirilebilecek boyarmadde kaynakları kullandığı görülmüştür. Hem mevcut uygulamalara dair hem de “doğal boyaların tekstil endüstrisinde kullanımı” problemine alandaki akademik çalışmalardan, tartışmalardan, gözlem ve deneylerden hareketle tıbbi ve aromatik bitkilerin uçucu yağı alınmış posaları ile tıp, gıda ve kozmetik sektörlerinde kullanılan bitkilerin atıklarının (posalarının) kullanımına yönelik çalışmalar derlenerek öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik, tekstil, doğal boya, atık, posa

Textile Enterprises Using Natural Dyes in Turkey and A Sustainable Approach Proposal with Waste of Plant

Öz

Sustainability; It is related to all processes of raw material supply, spinning, weaving, knitting, finishing, dyeing/printing and apparel components of the textile sector. In terms of human health and ecosystem, it is necessary to minimize the use of synthetic substances, abandon the understanding of fast consumption, and use limited and scarce resources economically. The problems created by the waste generated after the production and use of synthetic dyes in terms of environment and human health have been revealed by many academic studies. It is known that natural dyes come to the fore at this point. In order to have a more realistic and solution-oriented approach to the use of natural dyes in textile enterprises in Turkey, textile enterprises producing naturally dyed clothes and accessories were examined. The perspectives of the enterprises on textile and environment, their products and the natural dye sources they use are given. At the point of evaluation of raw material resources with a sustainable approach, it has been observed that only one of the enterprises uses dyestuff resources that can be considered as waste. Based on the academic studies, discussions, observations and experiments in the field, both on current applications and on the problem of "use of natural dyes in the textile industry", studies on the use of the essential oil extracted pulp of medicinal and aromatic plants and the wastes (pulses) of plants used in medicine, food and cosmetics sectors are compiled and suggestions are presented.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik, tekstil, doğal boya, atık, posa

Kaynakça

• Altun, Ş. (2016). Tekstil üretim ve kullanım atıklarının, geri kazanımı, çevresel ve ekonomik etkileri. Uşak Ticaret ve Sanayi Odası/ https://usaktso.org/dosya/kurumsal/trk_teks_ger_don.pdf
• Armaggan (2022). Hakkında. Armaggan. https:// www. armaggan.com/ kurumsal/tr/hakkımızda
• Avinc, O., Celik, A., Gedik, G., & Yavas, A. (2013). Natural dye extraction from waste barks of Turkish red pine timber and eco-friendly natural dyeing of various textile fibers. Fibers and Polymers, 14(5), 866-873. https://doi.org/10.1007/s12221-013-0866-0 Batalier, M. (2018). The textile ıssue – london textile forum 2018: What, why, how and when? London sustainability exchange. http://www.lsx.org.uk/blog/textile-issue-london-textile-forum-2018/
• Bechtold, T., Mussak, R., Mahmud‐Ali, A., Ganglberger, E., & Geissler, S. (2006). Extraction of natural dyes for textile dyeing from coloured plant wastes released from the food and beverage industry. Journal of the Science of Food and Agriculture, 86(2), 233-242.
• Bilir, M. Z. (2018). Ekolojik boyama esaslı çok renkli yüzey tasarımı. Yedi: Sanat Tasarım ve Bilim Dergisi, 20, 63- 73. https://doi.org/10.17484/yedi.384974
• Bozacı, B. (2022) Doğal baskı. Bahar Bozacı, http://www.baharbozaci.com/
• Brunello, F. (1973). The art of dyeing in the history of mankind. Neri Pozza.
• Can, Ö. ve Ayvaz, K. M. (2017). Tekstil ve modada sürdürülebilirlik. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 110- 120. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1263291
• Chavan, R. B. (2013). Health and environmental hazards of synthetic dyes. Textile Review Magazine, https://www.fortunebusinessinsights.com/dyes-pigments-market-102333
• Çermikli, M. A. (2019). Ekolojik baskılar ve tekstil yüzeylerde uygulanması (Tez No. 587463) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Darwin’s (2022). Hakkında, Darwin’s. https://darwins.com.tr/hakkinda/
• Erdem İşmal, Ö., Özdoğan, E., & Yıldırım, L. (2013). An alternative natural dye, almond shell waste: Effects of plasma and mordants on dyeing properties. Coloration Technology, 129(6), 431-437. https://doi.org/10.1111/cote.12047
• Eser, F. (2013). Bitkisel atık maddelerin tekstil endüstrisinde boyar madde kaynağı olarak değerlendirilmesi. Proje No: 2012/107 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu
• Güler, G. (2020). Satsuma ile doğal giyim. Özge Horasan’la söyleşi. otuzbeslik.com/yazilar/ozge-horasan- sat-su-ma-dogal-giyimin-ozu
• Gürcüm, B. ve Yüksel, C. (2012, Ekim 8-10). Moda sektörünü yavaşlatan eğilim: eko moda ve moda’da sürdürülebilirlik. Akdeniz Üniversitesi I. Uluslararası Moda ve Tekstil Tasarımı Sempozyumu, Antalya, Türkiye.
• Hartini, S., Manurung, J. ve Rumita, R. (2021). Sustainable-value stream mapping to improve manufacturing sustainability performance: case study in a natural dye batik sme’s. Materials Science And Engineering, Doi:10.1088/1757-899X/1072/1/012066
• Horasan, Ö. (2022). Doğal boya. Satsuma. https://sat-su-ma.studio/tr
• İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri. (2005). Tekstil konfeksiyon sektöründe ekoloji ve ekolojik etiketler. https:// www. yumpu. com/tr/ document/read/23582613/ tekstilde-ekoloji-uenco
• İşmal, Ö. E. (2019). Doğal boya uygulamalarının değişen yüzü ve yenilikçi yaklaşımlar. Yedi: Sanat Tasarım ve Bilim Dergisi, (22), 41-58. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/758079
• Joy, A., Sherry, J. F., Venkatesh, A., Wang, J. & Chan, R. (2012). Fast fashion, sustainability, and the ethical appeal of luxury brands, Fashion Theory, 16(3), 274. https:// www3. nd. edu/~ jsherry/pdf/2012/fastfashionsustainability.pdf
• Kant, R. (2012). Textile dyeing industry an environmental hazard. Natural Science, 4(1), 22-26. doı:10.4236/ns.2012.41004
• Kayahan, E., Karaboycı, M., ve Dayık, M. (2016). Bitkisel atıklar kullanılarak yün, pamuk ve rejenere soya lifleri için ekolojik boyama. Tekstil ve Mühendis, 23(102), 111-125. https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/227929
• Kendir, G. ve Güvenç, A. (2010). Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 30(1), 49- 80. https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/842044
• Kurtoğlu, N. ve Şenol, D. (2004). Tekstil ve ekolojiye genel bakış, karsinojen ve alerjik etki yapabilen tekstil kimyasalları. K.S.Ü. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7, 26- 38. https://docplayer.biz.tr/278090-Tekstil-ve-ekolojiye- genel-bakis-karsinojen-ve-allerjik-etki-yapabilen-tekstil-kimyasallari.html
• Lee, M. (2007). The a to z of eco fashion. Ecologist. 37(8), 56- 62. https:// theecologist. org/2008/jan/10/z-eco- fashion
• Mangır, A. F. (2016). Sürdürülebilir kalkınma için yavaş ve hızlı moda. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19, 143-154. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/264360
• Mani, S. & Bharagava, R. N. (2018). Textile industry wastewater: environmental and health hazards and treatment approaches. In Recent Advances İn Environmental Management, https://www.researchgate.net/publication/328701616_Textile_Industry_Wastewater_Environmental_and_H ealth_Hazards_and_Treatment_Approaches
• Önal, A. (1996) Extraction of dyestuff from onion (allium cepa l.) and its application in the dyeing of wool, feathered-leather and cotton. Turkish Journal of Chemistry, 20 (3), https://journals.tubitak.gov.tr/chem/vol20/iss3/3
• Raja, A. S. M., Pareek, P. K., Shakyawar, D. B., Wani, S. A., Nehvi, F. A., & Sofi, A. H. (2012). Extraction of nat-ural dye from saf-fron flower waste and its applica-tion on pashmina fabric. Pelagia Research Library, 3(1), 156- 161. http://www.pelagiaresearchlibrary.com/
• Satsuma. (2022) Satsuma resmî. Satsuma. https://www.sat-su-ma.studio
• Satsuma. (2022. Hipicon resmî. Hipicon. https://www.hipicon.com/sat-su-ma
• Saxena, S. & Raja, A. (2014). Doğal boyalar: kaynaklar, kimya, uygulama ve sürdürülebilirlik sorunları. Muthu, S. (Ed.), Tekstil Bilimi ve Giyim Teknolojisi, 37- 80.
• Solakoğlu, E. (t.y.). Satsuma. Özge Horasan’la söyleşi. https:// www. instyle. com. tr/ tasarimci- dosyasi-sat- su-ma—16763.
• Teker, M. (2019). Investigation on fastness properties and color measurements of silk and cotton fabrics dyed with pulp of laurus nobilis. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 4(2), 119-125. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/906415
• Teker, M. S. (2012). Akdeniz bölgesinde yetişen bazı boya bitkilerinin drog ve posaları ile ilmeklik yün ipliklerinin boyanması ve haslık değerleri (Tez No. 411897) [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Teker, M. S. (2016). Rezerve boyama tekniği ile indigo, kökboya, kekik posasının giysi koleksiyonunda kullanılması. Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta yeterlik Tezi. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Teker, M. S., Zaimoğlu, Ö., & Turgut, K. (2021). A research of color and fastness values on silk, wool and cotton fabrics dyed with pulp of oregano (origanum onites) and sage (salvia tomentosa). International Journal of Innovative Approaches in Science Research, 5(2). https://doi.org/10.29329/ijiasr.2021.357.3
• Türkmen, N. (2009). Tekstil ve moda tasarımı açısından sürdürülebilirlik ve dönüşüm (Tez No. 231443) [Sanatta yeterlik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Üner, İ. (2017). Ekolojik tekstil üretiminde üzüm çekirdeği posasının doğal boyacılıkta kullanımı. II. Uluslararası Akdeniz’de Sanat Sempozyumu, Antalya, Türkiye