Halkevlerinin Malî Yapısı ve Bütçedeki Yeri

Yıl 2023, Sayı: 61, 228 - 253, 01.10.2023

Enver Emre Öcal , Kenan Özkan

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1338610

Öz

Halkevleri, Cumhuriyeti kuran kadronun toplumu arzu ettiği idealler doğrultusunda inşa edebilmesi için gereken önemli bir kurumdu. Çünkü Cumhuriyet, devrimleri sahiplenecek Batıdaki gibi bir burjuva sınıfına sahip değildi. Dolayısıyla, devrimleri dayandırabileceği toplumsal tabanı kendisi oluşturmalıydı. Halkevleri bu açıdan önemli bir misyona sahipti. Bu misyonu hayata geçirmek için kurulan Halkevlerinin en güçlü tarafı ise tek parti iktidarı tarafından her anlamda desteklenmesiydi. Aslında Cumhuriyet Halk Partisi’ne bağlı bir oluşum olarak kurulan Halkevleri, söz konusu partinin alternatifsiz iktidar oluşu ve devlet ile özdeş bir yönetim tesis edişi nedeniyle bir takım kamu olanaklarından rahatça faydalanma imkanına sahip olmuştur. Böyle bir imkânı kullanıyor olması ekonomik olarak güçlü bir varlığa sahip olması sonucunu da doğurmuştur. Sonradan oluşacak muhalefet hareketi, Halkevlerini bu açıdan mercek altına almış ve kamu kaynaklarının suistimal edildiği yönünde iddialarda bulunmuştur. Hatta Halkevlerinin kapatılma sebebini de bu iddialar oluşturmuştur. Bu nedenle tek parti iktidarının sınırsız desteğine sahip Halkevlerinin malî yapısı ve bütçesinin genel ekonomi içindeki yerinin ne olduğu dikkati celp eden bir mahiyet arz etmektedir. Dolayısıyla, bu makalenin konusu parti-devlet bütünlüğüne sahip tek parti iktidarının desteklediği Halkevlerinin kamu olanaklarından ne derece istifade ettiğini ortaya koyacak şekilde malî yapısının incelenmesi ve bu malî yapının, gelir ve giderleri ile genel Türk ekonomisi içindeki yerinin tespit edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Halkevleri, tek parti dönemi, Cumhuriyet Halk Partisi, Türk iktisat tarihi, Cumhuriyet tarihi

Financial Structure of People’s Houses and Their Place in Budget

Öz

Community Centers were an important institution necessary for the group that established the Republic to build the society in line with the ideals it aspired to. Because the Republic did not have a bourgeois class as in the West to embrace the revolutions that had been carried out. Therefore, it had to form the social base on which it could predicate such class or revolutions. Community Centers had an important mission in this regard. The most significant strength of the Community Centers established to bring this mission into life was the full support they received from the single-party government in every aspect. In fact, the Community Centers, established as an organization affiliated with the Republican People's Party, had the advantage of easily benefiting from certain public resources due to the party's uncontested governance and its establishment of a close relationship with the state. The fact that it was using such an opportunity undoubtedly resulted in having a strong economic presence. The future opposition movement later scrutinized the Community Centers in this regard and made allegations that public resources were being exploited through these establishments. These allegations actually formed the basis for the reasons behind the closure of these institutions. Therefore, the financial structure and budget of Community Centers, which had the unlimited support of the single-party government, attract attention in terms of its position within the general economy. This article examines the financial structure of the Community Centers, which had the support of the single party government with party-state integrity, reveals the extent to which they benefit from public facilities and determines the significance of this financial structure in the income and expenses and the general Turkish economy

Anahtar Kelimeler

People’s Houses, single-party period, Republican People, history of Turkish economy, History of Republic

Kaynakça

• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..13-68-4. (09.05.1934).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..79-524-2. (25.05.1938).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1121-90-1. (03.05.1941).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1216-40-4. (14.01.1942).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1122-96-3. (14.02.1945).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1216-40-1. (04.12.1946).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..902-527-1. (17.03.1947).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..42-252-24. (21.12.1948).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1121-92-1. (08.12.1949).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1216-40-3. (04.08.1949).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1217-41-1. (17.05.1949).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..970-749-3. (28.09.1949).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..1216-37-1. (13.10.1950).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..54-214-2. (09.01.1950).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..905-536-1. (23.11.1950).
• Cumhuriyet Arşivi, C.H.P..819-245-2. (29.11.1951).
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 9, Toplantı: 1, (07/08/1951).
• Akgül, L. H. (2004). 1958 Moratoryumu [Yayınlanmamış Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Akter, Ahmet. (2018). Halkevleri Bütçesi İçin Bir Deneme: Gelir-Gider Tablosunun Tespiti, Atatürk Yolu Dergisi, 16(63), 1-50.
• Arıkan, Z. (1999). Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi, Atatürk Yolu Dergisi, 6(23), 261-281.
• Atalay, O. (2018). Türk’e Tapmak, Seküler Din ve İki Savaş Arası Kemalizm. İletişim Yayınları.
• Aydoğan, M. (2003). Bitmeyen Oyun, Türkiye’yi Bekleyen Tehlike. (14. Baskı). Kum Saati Yayınları.
• Baydar, O. (1969). Türkiye’de İşçi Sınıfı, Doğuşu ve Yapısı. Habora Kitabevi Yayınları.
• Boratav, K. (2005). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. (9. Baskı). İmge Kitabevi.
• Cumhuriyet Halk Fırkası. (1932). Halkevleri Talimatnamesi. Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Çakmak, F. (2015). Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması. International Journal of History Studies, 7(3), 1-21.
• Doğaner, Y. (2023, 5 Ağustos). Halkevleri. Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/halkevleri/?pdf=3626 adresinden erişilmiştir.
• Erdoğan, H. (2020). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Ekseninde Türkiye Cumhuriyeti’nin Kalkınma Politikası ve Tarımsal Üretim. Journal of Universal History Studies, 3(Prof. Dr. Mustafa Keskin Special Issue), 252-268.
• Gülcü, N. (2016). Antalya Halkevi ve Faaliyetleri (1932-1951) [Yüksek Lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Heyd, U. (2002). Türk Ulusçuluğunun Temelleri. (2. Baskı). (Günay. K. Çev.). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İlhan, A. (2008). Hangi Atatürk. (5. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mazıcı, N. (1996). 1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu. Atatürk Yolu Dergisi, 5(18), 131-154.
• Öner, E. (1994). Cumhuriyet Dönemi Türk Bütçeleri (1924-1993). Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 0(36), 10-44.
• Öztürk, İ. K. (2016). Komitacı, BJK’nin Kurucusu Fuat Balkan’ın Anıları. Tarih Kritik Dergisi, 2(3), 52-56.
• Ünlüönen, K. (1988). Cumhuriyet Dönemi Devlet Borçları. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(4), 313- 335.
• Üstel, F. (2010). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). (3. Baskı). İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2021). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm. (13. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Soyak, H. R. (2004). Atatürk’ten Hatıralar. Yapı Kredi Yayınları.
• Sönmez, S. (2016). Bretton Woods, Fordizm ve Hegemonya, Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 34(1), 43-62.
• Tezel, Y. (1982). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Yurt Yayınları.
• Toksoy, N. (2007). Halkevleri ‘Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak’, Orion Yayınevi.
• Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931. 6. (Baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ünlüönen, K. (1988). Cumhuriyet Dönemi Devlet Borçları. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(4), 313- 335.
• Wallerstein, I. (2011). Dünya Sistemleri Analizi. (2. Baskı). BGST Yayınları.
• Yavuz, A. (2009). Başlangıcından Bugüne Türkiye’nin Borçlanma Serüveni: Durum ve Beklentiler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009(20), 203-226.
• Yetkin, E. (2018). Türkiye’de Otoriteryanizm: Parti Devleti İktidarlarının Kurulması (1908-1960) [Yayınlanmamış Doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.