Ravżatü üli’l-elbâb fî tevârîḫi’l-ekâbir ve’l-ensâb (Târîḫ-i Benâkıtî)’a Gazneli Tarihi Açısından Eleştirel Bir Bakış

Yıl 2023, Sayı: 61, 345 - 364, 01.10.2023

Vural Öntürk

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1345320

Öz

Fahrüddîn Benâkıtî, muhtemelen h. VII. yüzyılın ortalarından sonra Mâverâünnehir’e bağlı bir Türk yerleşim yeri olan Benâket’te dünyaya gelmiştir. İlhanlı Devleti’nin önemli şairlerinden birisi olan Benâkıtî aynı zamanda tarihçiliği ile de ön plana çıkmıştır. İlhanlı hükümdarlarından Gazan Han’ın (1295-1304) korumasına mazhar olup iltifat gören müellif onun yakın adamlarından biri olmayı başarmıştır. Olcaytu Han (1304-1316) zamanında saraydaki durumu kötüye gitse de Ebû Sa’id Bahadır Han (1317-1335) zamanında tekrardan yıldızı parlamıştır. Bu hükümdar tarafından bir tarih kitabı yazmakla görevlendirilen Benâkıtî, Târîh-i Benâkıtî adlı eserini tamamlayarak 1317 yılında Ebû Sa‘id Bahadır Han’a sunmuştur. Eser ihtiva etmiş olduğu bilgilerle bir umumî tarih olma özeliğini taşımıştır. Dokuz bölümden oluşan Târîh-i Benâkıtî’nin dördüncü bölümünde Abbasîlere bağlı hanedanlıklardan bahsedilmiştir. Bunlardan birisi de Ortaçağ Türk-İslâm devletlerinden olan Gaznelilerdir. Eser Gazneliler tarihi açısından oldukça muhtasar bir görünüm arz etmektedir. Bunun yanı sıra aktarmış olduğu bilgilerin tarihi açısından sıhhati de teyide muhtaçtır. Bu çalışmada eserin Gazneliler kısmı incelemeye tabi tutulmuştur. Bahsi geçen bölümün tercümesi yapılmış ve devrin diğer kaynakları ile mukayese edilerek değeri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fahrüddîn Benâketî, Târîh-i Benâkıtî, Gazneliler, Sultan Mahmûd

A Critical View of Ravżatü Üli'l-Elbâb fî Tevârîḫi’l-Ekâbir ve’l-Ensâb (History of Benâkitî) in Terms of Ghaznavid History

Öz

Fahruddin Benâkitî was probably born in Benâket, a Turkish settlement in Transoxiana, after the middle of the h.VII. century. Benâkıtî, one of the important poets of the Ilkhanid State, also came to the fore with his historiography. The author, who received the protection and compliment of one of the Ilkhanid rulers, Gazan Khan (1295-1304), succeeded in becoming one of his close men. Although his situation in the palace deteriorated during the reign of Olcaytu Khan (1304-1316), his star rose again during the reign of Abu Sa’id Bahadır Khan (1317-1335). Benâkıtî, who was commissioned by this ruler to write a history book, completed his work History of Benâkıtî and presented it to Abu Sa’id Bahadır Khan in 1317. The work has the feature of being a general history with the information it contains. In the fourth chapter of History of Benâkıtî, which consists of nine chapters, the dynasties of the Abbasids are mentioned. One of them is the Ghaznavids, one of the medieval Turkish-Islamic states. The work presents a very short description appearance in terms of the history of the Ghaznavids. In addition to this, the authenticity of the information he conveyed in terms of history also needs confirmation. In this study, the Ghaznavid part of the work was examined. The aforementioned section has been translated and its value has been tried to be revealed by comparing it with other sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Fahrüddîn Benâkıtî, History of Benâkıtî, The Ghaznavids, Sultan Mahmoud.

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud (1977). Selçuk-Nâme. (Cilt-2). (Erdoğan Merçil, Haz.). Kervan Kitapçılık.
• Badâunî, Abdu’l-Kadir İbn Mülükşâh (1380). Müntehâbü’t-tevârîh. (Mevlevî Ahmed Ali Sâhib, Tash.). Encümen- i Âsâr ve Mefâhîr-i Ferhengî.
• Badâunî, Abdu’l-Kadir İbn Mülükşâh (1986). Müntehâbü’t-tevârîh. (S. George- Ranking, Terc.). A. Renaissance Publishing House.
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan tarihi. (Cilt-1). T.T.K. Yayınları.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd (1987). Fütühu’l-büldân. (M. Fayda, Çev.), Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Benâkıtî, Seyyîd Ebû Süleyman Fahrüddîn Dâvûd b. Tâcüddîn Ebû’l-Fazl Muhammed b. Muhammed b. Dâvûd (1348). Ravżatü Üli’l-Elbâb fî Tevârîḫi’l-Ekâbir ve’l-Ensâb (Târîḫ-i Benâkitî), (Ca‘fer Şûar, Yay.). Silsile-i İntişârât-ı Encümen-i Âsâr.
• Beyhakî, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin Kâtib (1319). Târîh-i Beyhakî (Cilt-1). (Said Nefisî, Neşr). Tahran.
• Curfâdekânî, Ebû’ş-Şeref Nâsıh (1334). Tercüme-i târîh-i yeminî. (Ali Kavîm, Tash. ve Tahş.). Tahran.
• Cüzcânî, Ebû Amr Minhâcüddîn Osman b. Sirâcüddîn Muhammed (1342). Tabakât-ı Nâsırî. (Cilt-1). (Abdulhayy Habibî, Tash.). Encümen-i Târîh-i Afganistan.
• Doğan Turay, E. (2021). Ortaçağ’da İran’da Farsça tarih yazım geleneği. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(4), 1773-1801.
• Elliot, H.M. (1976). The history of India, as told by its own historians, (J. Dawson, Neşr.), (cilt-2), Lahor.
• Esterabâdî, Muhammed Kâsım Hinduşâh (1387). Târîh-i Firişte. (Muhammed Rıza Nâsırî, Musahhih). Merkez Tahkikat Rayane-i Kâime.
• Feridüddîn Attar (1984). Tezkiretü’l-Evliya. (S. Uludağ, Haz.). İlim ve Kültür Yayınları.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdü’l-Hayy b. ed-Dahhâk b. Mahmud (1327). Târîh-i Gerdîzî/Zeynü’l-ahbâr. (Mîrza Muhammed Hân Kazvînî Tah.), Dünya Kitab.
• Göksu, E. (2011). Alptegin: köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 191, 97-116.
• Günaltay, M. Ş. (1991). İslam tarihin kaynakları-tarih ve müverrihler-. (Y. Kanar, Haz.) Endülüs Yayınları.
• Habib, M. (1981). Shihabuddin of Ghur, Politics And Society During The Early Medieval Period, Collected Works of Professor Mohammad Habib, New Delhi, 105-143.
• Hamdullah Müstevfî, Ebû Bekr b. Ahmed b. Nasr Müstevfî Kazvinî (1387). Târîh-i güzide. (Abdû’l-Hüseyin Nevâî, Tah.). Müessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
• Hândmîr, Gıyâsüddîn Hândmîr b. Hâce Hümâmüddîn Muhammed b. Hâce Celâlüddîn Muhammed (1380). Târîh-u habibü’s-siyer fi ahbâr-ı efrâd-ı beşer. (Cilt-2), Kitabhâne-i Hayyam.
• Hesamipour Khelejani, A. (2010). İlhanlılar dönemi tarih yazıcılığının özellikleri. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 2010 İran Türkolojisi: Konular, Sorunlar ve Yaklaşımlar, s. 95-108.
• Hoca Nizâmüddîn Ahmed (1913). Tabakât-ı ekberî. (B. De, Terc.). Published by The Asietic Society of Bengal.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, (1987). el-Kâmil fi’t- Târih. (Cilt-9). (A. Özaydın, Çev.). Bahar Yayınları.
• Kadı Ahmed Ğıffârî (1963). Târîh-i cîhân ârâ. (Seyyid Ebû’l-Kâsım Mar‘aşî, Neşr.). İstigâh-ı Serçeşme.
• Mustafa Khan, G. (1949). A History of Bahram Shah of Gaznin. Islamic Culture, Vol. XXIII, 199-235.
• Nizâmü’l-Mülk (1982). Siyâsetnâme. (M. A. Köymen, Terc.). TTK. Yayınları.
• Öntürk, V. (2020). Sultan Muizzeddin Muhammed b. Bahâeddin Sâm’ın Hindistan seferleri. Apjir, 4(2), s.119-144.
• Palabıyık, H.-Keleş, R. (2014). Şeyh Ebû’l-Hasan-ı Harakânî’nin Nûru’l-Ulûm adlı eserinde nasihat. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 21-45.
• Samur, S. (2005). İslam coğrafyacılarına göre Horasan yeri ve X. yüzyıldaki durumu. Bilimname, 9/3, 89-104.
• Seyhan, A. E. (2011). Ebû’l-Hasan el-Hârakânî’nin ilham anlayışı. Usul İslam Araştırmaları Dergisi, 16, 79-110.
• Şebankâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (1376). Mecma‘ü’l-ensâb. (Mîr Hâşim Muhaddis, Tash.). Müessese-i İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
• Usta, A. (2009). “Sâmânîler”. DİA, (Cilt-36/s. 64-68). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yâkût el-Hamevî (1977). Mu‘cemü’l-Büldân. (Cilt-2). Dâr-u Sâdr.
• Yazıcı, T. (1992). “Benâkıtî”. DİA, (Cilt-5/ s. 429-430). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zebihullâh Safa (1569). Târîh-î edebiyyat der İran, (Cilt-3/2). İntişârât-ı Firdevs.