Sümerbank’ın Van’daki Faaliyetleri ve Yapıları

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 308 - 334, 30.10.2023

Güler Özyıldıran Kübra Kantar

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1281245

Öz

Sümerbank, 1930’lu yıllardan 1990’lı yıllara kadar Anadolu’da yerli sanayinin kurulması ve yerli sanayi ürünlerinin herkese ulaşması için öncü bir kamu kurumu olmuştur. Sümerbank yapıları, mağazaları ve fabrika yerleşkeleri ile bulundukları kentin, kent ve mimarlık tarihinin önemli yapılarını oluşturmuştur. Bu nedenle Van kenti açısından incelenmesi ve kayıt altına alınması önemlidir. Sümerbank tarihçesi içinde ise, Türkiye’nin en doğusundaki bölge müdürlüğü merkezi olması bakımından Van önemlidir. Ancak Sümerbank’ın Van’daki yapıları hakkında literatürde yeterince yazılı bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca, 1990’lı yıllardaki özelleştirmeler sonrası ve 2011 Van depremleri sonrası bu yapıların çoğu, fonksiyonu ile beraber değişim geçirmiş veya yıkılmıştır. Bu çalışmada, Sümerbank’ın Van’daki faaliyetleri ve yapıları hakkında mimarlık tarihi araştırması ile endüstri mirasının incelenmesi ve belgelenmesi hedeflenmiştir. Araştırma, bu yapılar hakkında ulaşılabilen resmi kayıtların ve projelerin incelenmesi, ayakta olan yapıların yerinde gözlenmesi, dönemin tanıkları ile söyleşiler ve tüm bu verilerin analizinden oluşmaktadır. Bu çalışma kapsamında, Sümerbank Van Bölge Müdürlüğü binası ve mağazaları, Sümerbank Van Deri ve Kundura Fabrikası, Van Yün İpliği Fabrikası incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sümerbank, Mağaza tasarımı, Endüstri yapıları, Modern mimarlık tarihi, Van

Business and Buildings of Sumerbank in Van

Öz

Sumerbank was a leading public institution for the establishment of local industries in Anatolia and making local industrial products accessible for everyone between the years of 1930s and 1990s. Sumerbank buildings, with its superstores and factory campuses, are significant examples for urban history and architectural history. Hence, analysis and documentation of these buildings are significant for Van. Moreover, within the history of Sumerbank, Van was a significant regional directorate center in the easternmost part of Turkey. However, Sumerbank buildings in Van are not well documented in the academic and architectural literature. After the privatizations of Sumerbank in 1990s and the 2011 Van earthquakes, most of these buildings were changed or demolished. This study aims to assess and document the business and buildings of Sumerbank in Van, as an industrial architectural heritage. This research consists of examining the official records and projects that can be accessed about these buildings, surveying existing buildings, interviews and analyzing the collected data. In the context of research, Sumerbank Van Regional Directorate building and superstores, Sumerbank Van Leather and Shoe Factory, Van Wool Yarn Factory were examined.

Anahtar Kelimeler

Sumerbank, Shop design, Industrial buildings, Modern architectural history, Van

Kaynakça

• Altay, C. (2021). Yüksek Mimar Mühendis Erol Altay’ın yeğeni Cem Altay ile Kübra Kantar’ın görüşmeleri. Beykoz Kundura (2021). “Kundura’nın hafızası: Bir fabrikaya sığan dünya sergisi”.https://beykozkundura.com/sergianasayfa
• Cengizkan, A. (2009). Sonuç yerine… İşçi konutları’nda barınma: Yaşam, kültür ve kentleşme. A. Cengizkan (Ed.), Fabrika’da barınmak: Erken cumhuriyet dönemi’nde işçi konutları: Yaşam, mekan ve kent, (s. 255-271) içinde. Arkadaş Yayınevi.
• Çankaya Belediyesi (2018). 11 bin kişi geçmişe yolculuk yaptı. https://www.cankaya.bel.tr/news/8481/11-Bin-Kisi- Gecmise-Yolculuk
• Gedik M. (2022). Van İŞGEM Yönetim Kurulu Başkanı Mahmut Gedik ile Kübra Kantar’ın 2022 tarihli görüşmeleri.
• ICOMOS (2023). Resmi web sayfası. http://www.icomos.org.tr/
• ICOMOS-TICCIH, (2011) Dublin İlkeleri: Endüstri mirası sitleri, yapıları, alanları ve peyzajlarının korunması için ICOMOS-TICCIH ortak ilkeleri. (Z. Ahunbay, Çev.). (Çeviri tarihi, 2017). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0914779001536912340.pdf
• İnan, H. (2021). Haydar İnan (Sümerbank Van Mağazasının 4. ve son müdürü, özelleştirme sonrası bina mülk sahibi) ile Kübra Kantar’ın görüşmeleri.
• Kantar, K. (2021-a). Sümerbank Van Mağazası ve lojmanları binası. [FBMTPM7080 kodlu Modern Mimarlık Mirası lisansüstü dersi kapsamında hazırlanan yayımlanmamış ders araştırma raporu]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kantar, K. (2021-b). Sümerbank Van Deri ve Kundura Fabrikası. [FBMTPM7080 kodlu Modern Mimarlık Mirası lisansüstü dersi kapsamında hazırlanan yayımlanmamış ders araştırma raporu]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kantar, K. (2022). 1950-2000 dönemi eski Van kenti ve Sümerbank yapıları hakkında, Van kenti eski sakinleri ile söyleşiler.
• Koraltürk, M. (1997). Türkiye ekonomisinde bir öncü: Sümerbank. Sümerbank A.Ş. / Creative Yayıncılık.
• Koyuncu, M. (2014-a). Sümerbank’ı yok etmek. Ayrılık vakti (s. 150-151) içinde. Palmiye Kitapları.
• Koyuncu, M. (2014-b). Yolu Sümerbank’tan geçenlerdenim. Ayrılık vakti (s. 186-188) içinde. Palmiye Kitapları.
• Koyuncu, M. (2022). Doç Dr. Menderes Koyuncu (Sümerbank Van Yün İpliği Fabrikası 1989-1993 yılları arasında mühendis çalışanı) ile Güler Özyıldıran’ın 27.05.2022 tarihli görüşmesi.
• Küçükerman, G. (2022). Gözen Küçükerman (1963-1988 Sümerbank çalışanı yüksek iç mimar, Sümerbank Alım Satım Müessesesinden 1988 yılında emekli inşaat emlak müdürü) ile Güler Özyıldıran’ın 01.06.2022 tarihli (telefon) görüşmesi.
• Küçükerman, Ö. (2022). Prof. Önder Küçükerman (1984-1992 yılları arasında Sümerbank/Sümerhalı yönetim kurulu üyesi ve tasarım yöneticisi, akademisyen iç mimar) ile Güler Özyıldıran’ın 30.05.2022-02.06.2022 tarihli (email ile) görüşmeleri.
• Kültür Bakanlığı (1995). Van. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özyıldıran, G. (2017). Reading republican period of an anatolian city through city yearbooks: Case of Burdur. ICONARCH III international congress of architecture: Memory of place in architecture and planning (s. 673-681) içinde. Selçuk Üniversitesi.
• Sümer Holding (2022). Sümer Holding A. Ş. Genel Müdürlüğü kuruluş ve tarihçe. http://www.sumerholding.gov.tr/files/faaliyet_raporlari/sumer_kurulus.pdf
• Sümerbank (1985). Sümerbank mağazaları katalogu 1985. Dünya Süper Veb Ofset A.Ş.
• Şumnu, U. (2020). Sümerbank’tan Gima’ya: Ankara’da mağazacılığın mekânsal dönüşümü. Ankara Araştırmaları Dergisi, 8(2), 361-380. https://dx.doi.org/10.5505/jas.2020.69672
• TICCIH (2023). About. TICCIH resmi web sayfası, https://ticcih.org/about/
• Van Büyükşehir Belediyesi proje arşivi, 2021
• Van İŞGEM (2021). Eski Sümerbank Van Deri ve Kundura Fabrikası hakkında proje ve fotoğraf arşivi.
• Van İŞGEM (2022). Van İş Geliştirme Merkezi web sayfası. https://www.vanisgem.com.tr/
• Van Valiliği (1968) Van 1967 il yıllığı. Ankara: San Matbaası.
• Van Valiliği (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Van 1973 il yıllığı. Kral Matbaası.
• Van Valiliği (1998). Cumhuriyetin 75. yılında Van. ERK Yayıncılık.
• YYÜ (1992). Van kütüğü. Önder Ofset.
• Zelef, H. (2006). Önsöz. Dosya 03: “Endüstri Mirası”. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Bülten, no.45, Kasım 2006, 2-5.