Nahit Sırrı Örik’in Gezi Yazılarında Modernleşen Anadolu Kentleri

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 376 - 390, 30.10.2023

Neşe Oktay

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1330934

Öz

Nahit Sırrı Örik, Cumhuriyet döneminin hikâye, roman, deneme, gezi yazısı gibi farklı nesir türlerinde eser vermiş; ancak edebî seçimlerinden kaynaklı olarak devrinde ve edebiyat tarihi içerisinde uzun yıllar boyunca unutulmuş bir yazardır. Bu unutuşta memleket için edebiyatın yapıldığı devrede, geçmişten kalan dil ve konuları tercih etmesi etkili olarak görülmüştür. Ankara/Anadolu edebiyatına karşılık İstanbul edebiyatını seçtiği düşünüldüğü için unutulmasına rağmen Nahit Sırrı gezi yazılarında uzun zaman gezdiği, yaşadığı Avrupa kentlerini değil, romanlarında da kimi zaman mekân olarak kullandığı Anadolu kentlerini anlatmıştır. Seyahat edebiyatı yazıldığı devrenin siyasi bakış açısıyla yakın temaslar içerisindedir. Gezi yazılarının yazılması veya yazılamaması, gezmek ve yazmak için seçilen yerler, bu mekânlarda dikkat edilen hususlar gibi birçok unsur siyasi konjonktürün etkisindedir. Nahit Sırrı’nın gezi yazıları Erken Cumhuriyet adı verilen devrede kaleme alınmış olması ve Cumhuriyet’in ideolojisinden izler taşıması bakımından önemlidir. Cumhuriyet, ideolojisini ve varlığını mekân üzerinden kurgularken Ankara başta olmak üzere şehirlerin modernleşmesi için demiryolları, sanayi, mimari, turizm gibi çeşitli göstergelerin üzerinde durmuştur. Bu yazıda sözü edilen bağlam etrafında Nahit Sırrı’nın yazıları değerlendirilerek Cumhuriyet’in şehirlere yaklaşımı devrin içinden bir bakışla ortaya konarak hem devrin edebiyatı şekillendirmesi hem edebiyatın devre etkileri bir arada değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nahit Sırrı Örik, Kayseri, Edirne, Ankara, modernleşme, kent

The Modernization of Anatolian Cities in Nahit Sırrı Örik’s Travel Articles

Öz

Nahit Sırrı Örik is a writer who producing literary works in different prose types of the Republic period, such as stories, novels, essays, and travel articles, but fading into oblivion for a long time during his epoch and in the history of literature due to his literary preferences. His preference toward the language and topics of the past in the epoch when the literature was produced for the country was viewed to be in effect in this oblivion. Although Nahit Sırrı was forgotten due to the consideration that he preferred Istanbul literature to Ankara/Anatolia literature, he told, in his travel articles, about Anatolian cities, which he occasionally used as the space in his novels, not European cities where he traveled and lived for a long time. Travel literature is in close contact with the political viewpoint of the epoch when it is produced. Several factors, such as whether travel articles are written or not, spaces selected for traveling and writing, and points to be taken into consideration in these spaces, are under the influence of the political conjuncture. Nahit Sırrı’s travel articles are important as they were written in the epoch called the Early Republic and bore traces of the ideology of the Republic. While the Republic configured its ideology and existence in terms of space, it focused on a variety of indicators such as railroads, industry, architecture, and tourism. Evaluating Nahit Sırrı’s articles within the above context, this article will endeavor to present the approach of the Republic toward cities from a perspective of the epoch and address both how the epoch shapes the literature and what effects the literature has on the epoch.

Anahtar Kelimeler

Nahit Sırrı Örik, Kayseri, Edirne, Ankara, modernization, city

Kaynakça

• Alangu, T. (1968). Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman 1919-1930. İstanbul Matbaası.
• Argunşah, H. (2010). Millî Kimlik Oluşturmada Edebiyatın Rolü ve Ziya Gökalp. Ü. Günay (Ed.). Türk Kimliğinin Yeniden İnşası Bağlamında Ziya Gökalp (123-153) içinde. Kesit Yayınları.
• Asiltürk, B. (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies, 4/1-I, 911-995.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür (T. Birkan Çev.). Metis Yayınları.
• Çeri, B. (2007). Bir Cihan Kaynanası: Nahid Sırrı Örik. Hece Yayınları.
• Evcin, E. (2014). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Turizm ve Tanıtma Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 55, 23-82.
• Gökyay, O.Ş. (1973). Türkçede Gezi Kitapları. Türk Dili Aylık Dil ve Edebiyat Dergisi, 258, 457-467.
• İnci, H. (2006). “Tersine Giden Yol”: Nahit Sırrı Örik. Kitap-lık. 98. 90-95. Erişim linki: https://handaninci.wordpress.com/2017/01/18/tersine-giden-yol-nahit-sirri-orik/
• Kurt, Y. (2008). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Türünün Gelişimi (1920-1980). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Löschburg, W. (1998). Seyahatin Kültür Tarihi. Dost Kitabevi Yayınları.
• Özgül, M. K. (2009a). “Asefal Bir Heykel İçin Requiem”. Eve Düşen Yıldırım (9-22) içinde. Oğlak Yayınları. 9-18.
• Özgül, M. Kayahan (2009b). “Bir İnter-Mezzoya Prelüd”. Sanatkârlar (9-22) içinde. Oğlak Yayınları. 9-22.
• Özkan, H. (2002). Türkiye’de Tek Parti Dönemi Coğrafya ve Mekân Anlayışları: Yatay Bir Dönemlendirme Denemesi. Toplum ve Bilim, 94, 143-174.
• Özön, M.N. (1941). Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Maarif Matbaası.
• Örik, N.S. (2000). Anadolu’da -Yol Notları-, Bir Edirne Seyahatnamesi, Kayseri, Kırşehir, Kastamonu. Arma Yayınları.
• Sevük, İ.H. (1940). Yeni “Edebî Yeniliğimiz”. Remzi Kitabevi.
• Şahin, G. (2012). Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Tarihi Üzerine Araştırmalar I. Tarih Araştırmaları Dergisi, 52, 215-223.
• Tanpınar, A.H. (1988). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Çağlayan Kitabevi.
• Tekeli, İ. (1998a). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. Y. Sev (Ed.). 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (106-134) içinde. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (1998b). Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması. S. Bozdoğan, R. Kasaba (Ed.). Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik (136-152) içinde. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (1984). Osmanlı Narodnikleri: “Halka Doğru Gidenler”. Toplum ve Bilim, 24, 69-81. Erişim linki: https://www.academia.edu/13835923/Osmanlı_Narodnikleri_Halka_Doğru_Gidenler
• Yazar, M.B. (1938). Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı. Kanaat Kitabevi.