Erzincan's Urban Toponymy and Its Effect On City Identity

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 230 - 246, 30.10.2023

Fatih Orhan Halil İbrahim Dönmez

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1361255

Öz

Humanity uses naming as a tool to distinguish between individuals, things, and geographic locations. Place names, in particular, play a different importance in this context. Humanity desires the names they give places to reflect the place, its culture, and themselves. Place names are regarded in this context as reflecting society. Although the names given to urban places—such as neighbourhood, avenue, street, square, and boulevard—share many characteristics, they also serve other purposes, including commemoration, remembering, and the formation of a national identity. In other words, these names serve a variety of functions, including forming and reflecting a city's identity. This study aims to investigate Erzincan City's urban toponymy from this angle. In this context, the names of 57 neighbourhoods, 147 avenues, 3390 streets, 5 squares, and 6 boulevards taken from the Erzincan municipality have been evaluated and categorised using particular criteria. Urban areas listed in Erzincan appear to be frequently named after significant individuals, names associated with the republic, and martyr names, according to this evaluation and categorization. In this way, it can be seen that the namings in Erzincan City correspond to the paradigm of remembering and contribute to the city's identity. The presence of a nationalist-conservative trend in Erzincan city's identity can therefore be seen when the names of Ottoman sultans, individuals from the republican era, religious leaders, and recent political personalities used in naming are taken into account.

Anahtar Kelimeler

Place names, urban toponymy, identity, city identity, Erzincan.

Erzincan’ın Şehirsel Toponimisi ve Şehir Kimliği Üzerindeki Etkisi

Öz

Adlandırma, insanoğlunun bir kişiyi, nesneyi ya da yeri bir başkasından ayırt etmek için kullandığı bir araçtır. Bununla birlikte özellikle yer adları, bunun çok daha ötesinde bir anlam ifade etmektedir. İnsanoğlu bir yeri adlandırırken, kullandığı ismin o mekânı, kültürü hatta kendisini yansıtmasını ister. Bu yönüyle yer adları, toplumun bir aynası olarak kabul görmektedir. Mahalle, cadde, sokak, meydan, bulvar gibi şehirsel mekânların adlandırılması da benzer özellikler taşımakla birlikte, bunlarda kullanılan isimlerin anma, hatırlama ve ulus kimlik oluşturma işlevleri de bulunmaktadır. Bir başka ifadeyle, bu adlara şehir kimliğinin oluşumu ve yansıtılması bakımından önemli görevler yüklenmiştir. Bu çalışma da Erzincan şehrinin toponimisini bu yönüyle incelemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Erzincan Belediyesi’nden temin edilen ve şehir alanı içerisinde kalan 57 mahalle, 147 cadde, 3 390 sokak, 5 meydan ve 6 bulvar adı ele alınmış ve bu adlar belli esaslara göre sınıflandırılmıştır. Buna göre, Erzincan’daki bahsi geçen şehirsel mekânlara önemli şahıs adlarının, cumhuriyetle ilgili adların ve şehit adlarının yaygın olarak verildiği görülmüştür. Bu yönüyle Erzincan şehrindeki adlandırmaların ulus kimlik oluşturma ve hatırlama paradigması ile örtüştüğü ve Erzincan şehrine bir kimlik kattığı tespit edilmiştir. Nitekim adlandırmalarda kullanılan Osmanlı padişahları, Cumhuriyet dönemi şahısları, dini önderler ve yakın zaman siyasi kişilikler dikkate alındığında, Erzincan şehrinde milliyetçi-muhafazakâr bir eğilimin varlığı görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yer adları, şehirsel toponimi, kimlik, şehir kimliği, Erzincan.

Kaynakça

• Akar, A. (2006). Renge bağlı yer adlandırmalarında Muğla örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 51-63.
• Akkan, E. (1961). Erzincan Ovasında son tektonik hareketler ve bunların morfolojideki tesiri. Türk Coğrafya Dergisi, 21 , 123-139.
• Alagöz, C. A. (1984, Eylül 11-13). Türkiye’de yer adları üzerine bazı düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Albayrak Hacaloğlu, R. (2002). Borçalı toponimleri. Erdem, 14(40), 27-68.
• Alderman, D. H. (1996). Creating a new geography of memory in the south: (Re)Naming of streets in honor of Martin Luther King, JR. Southeastern Geographer, 36(1), 51–69.
• Alderman, D. H. (2000), A street fit for a king: Naming places and commemoration in the American south. The Professional Geographer, 52, 672-684. https://doi.org/10.1111/0033-0124.00256
• Alderman, D. H. (2002). Street names as memorial arenas: The reputational politics of commemorating Martin Luther King Jr. in a Georgia county. Historical Geography, 30, 99-120.
• Alderman, D. H. (2003). Street names and the scaling of memory: The politics of commemorating Martin Luther King, Jr. within the African American community. Area, 35(2), 163–173. https://doi.org/10.1111/1475-4762.00250
• Aliağaoğlu, A. ve Çetinkaya, S. (2021). 15 Temmuz kalkışma deneyiminden sonra Türkiye’de şehirsel toponimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 53, 180-192. https://doi.org/10.35237/sufesosbil.921510
• Aliağaoğlu, A. ve Uğur, A. (2018). Şehirsel toponimi: Erzurum’da cadde adları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(40), 1-26. https://doi.org/10.31795/baunsobed.489078
• Aliağaoğlu, A. ve Uzun, A. (2011). Şehirsel toponimi (hodonimi): Türkiye için bir tipoloji denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 123-134. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000121
• Aliağaoğlu, A. ve Yiğit, Y. (2013). Balıkesir'de şehirsel toponimi: Cadde adları. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(30), 311- 330. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.31330
• Araz, S. (2015). Cadde ve sokak adlandırmalarının (kentsel toponimi) kentsel kimlik ve toplumsal bellek üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi; Ayvalık ve Cunda örneği (Tez No. 419062) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Asımgil, B. (2018). İzmir’de kentsel kimlik bileşenlerinden cadde ve sokakların toponimisi ve milliyetçi, etnik izlerin sosyal yapı oluşumuna katkıları. Trakya University Journal of Engineering Sciences, 19(1): 21-36.
• Azaryahu, M. (1986). Street names and political ıdentity: The case of East Berlin. Journal of Contemporary History, 21(4), 581–604. https://doi.org/10.1177/002200948602100405
• Azaryahu, M. (2009). Naming the past: the significance of commemorative street names. Critical toponymies, the contested politics of place naming (p. 53-70) içinde. Ashgate Publishing Company. https://doi.org/10.4324/9781315258843
• Basik, S. (2020). Urban place names: Introduction. Urban Science, 4(4), 80. https://doi.org/10.3390/urbansci4040080
• Baysan, S. ve Kara, A. (2014). Aydın’da mahalle, bulvar, cadde ve sokak adları: Şehirsel toponimik özellikleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 12(1), 23-48. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000151
• Bucher, S., Matlovič, R., Lukáčová, A., Harizal, B., Matlovičová, K., Kolesárová, J., Čermáková, L., & Michalko, M. (2013). The perception of identity through urban toponyms in the regional cities of Slovakia. Anthropological Notebooks, 19(3), 23-40.
• Çelik, A. (2021). Kent belleğinin yansıma alanı olarak cadde adları: Sivas örneği. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XLV(2), 117-132.
• Emiroğlu, M. (1984, Eylül 11-13). Bolu yöresi yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Erden, Ö. (2010). Toplumsal hafıza(lar), hesaplaşma siyaseti üzerinden kamusal müzakere alanı olarak tahayyül edilebilir mi? Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 24, 41-62.
• Erim, E. (2013). Sokaktaki tarih; sanatın izi Beşiktaş sokaklarında. Beşiktaş Belediyesi (B+) Dergisi, 13/23, s.32-37.
• Erinç, S. (1986). Ekzonimler konusunda bir araştırma: Ege adalarının Türkçe adları. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 2(3), 21-25.
• Erinç, S. (1989). Güneydoğu Avrupa’da Türkçe ekzonimler. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 6, 9-13.
• Eröz, M. (1970). Türk onomastiği bakımından Adapazarı yeradları. Istanbul Journal of Sociological Studies, 11, 107- 120.
• Felecan, O. & Felecan, N. (2021). Feminine names in current Romanian hodonymy. Onomastica, 65(1), 271-287. https://doi.org/10.17651/ONOMAST.65.1.16
• Felecan, O. (2018). Transylvania-A toponymic perspective. Onomastica Uralica, 12, 289-299.
• Gnatiuk, O. & Glybovets, V. (2020). Herstory’in history: A place of women in Ukrainian urban toponymy. Folia Geographica, 62(2), 48-70.
• Gül, A. (2013). Erzincan kazasının yerleşme özellikleri (XVI-XX yüzyıllar arası). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 57-94.
• Gül, A. ve Başıbüyük, A. (2011). Bir tarihi coğrafya incelemesi: (Osmanlı’dan cumhuriyete Erzincan kazası). Salkımsöğüt Yayınevi.
• Günal, V., Şahinalp, M. S. ve Güzel, A., (2011). Coğrafi ortamın şehirsel mekân adlarına etkisi: Şanlıurfa şehri örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 463-508.
• Haçin, İ. (2014). 1939 Erzincan büyük depremi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30(88), 37-70.
• Kahraman, M. (2019). İstanbul’un değişen sokak isimleri. Journal of International Social Research, 12(65), 255- 263.
• Karaboran, H. H. (1984, Eylül 11-13). Türkiye’de mevki adları üzerine bir araştırma. Türk Yer Adları Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Karadeniz, V. (2018). Erzincan ilindeki idari yerleşmelerin toponimik açıdan sınıflandırılması. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 181-197.
• Karadeniz, V. ve Altınbilek, M. S. (2016, Eylül 28-Ekim 1). Erzincan ilinin idari coğrafya analizi ve idari sınırlardan kaynaklanan sorunlar. Uluslararası Erzincan Sempozyumu, Erzincan, Türkiye.
• Koday, S. ve Akbaş, F. (2016, Ağustos 22-23). Erzincan ili köy yerleşmelerinde topoğrafya ve bakı koşullarının toponimik açıdan incelenmesi. 14. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Üsküp, Kuzey Makedonya.
• Koolos, R. (2010). The story of street names in the Netherlands: A comparative analysis of themes used in street naming in Noord-Brabant and Holland, 1859-1939. [Master’s Thesis, Rotterdam Erasmus University].
• Light, D. & Young, C. (2015). Toponymy as commodity: Exploring the economic dimensions of urban place names. International Journal of Urban and Regional Research, 39(3), 435-450. https://doi.org/10.1111/1468- 2427.12153
• Light, D., Nicolae, I., & Suditu, B. (2002). Toponymy and the communist city: Street names in Bucharest, 1948- 1965. GeoJournal, 56(2), 135–144. https://doi.org/10.1023/A:1022469601470
• Orhan, F. (2019). Depremlerin şehir ve mesken mimarisine olan etkilerine coğrafi bir bakış: 1939 Erzincan depremi örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 339-364.
• Oxford English Dictionary (2023). Toponymy. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/OED/1564604751
• Öz, S. (2007). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ne göre Anadolu'da yer adları (Tez No. 214310) [Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Özgüç, T. (1961). Altıntepe Kazıları. Belleten, 25(98), 253-268.
• Özkan, İ. (2015). Deli Halit Paşa. T.C. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Özüpekçe, S. (2021). Bir şehirsel toponimi araştırması: Kilis’te cadde ve sokak isimlerinin sınıflandırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (40), 1-23.
• Radding, L. & Western, J. (2010). What's in a name? Linguistics, geography, and toponyms. Geographical Review, 100(3), 394-412. https://doi.org/10.1111/j.1931-0846.2010.00043.x
• Rose-Redwood, R. & Alderman, D.H. (2011). Critical Interventions in political toponymy. An International Journal for Critical Geographies, 10, 1-6.
• Rose-Redwood, R. (2008). From number to name: symbolic capital, places of memory and the politics of street renaming in New York City. Social & Cultural Geography, 9, 431-452. https://doi.org/10.1080/14649360802032702
• Rose-Redwood, R., Alderman, D. & Azaryahu, M. (2010). Geographies of toponymic inscription: new directions in critical place-name studies. Progress in Human Geography, 34(4), 453–470. https://doi.org/10.1177/0309132509351042
• Sakaoğlu, S. (1984, Eylül 11-13). İnsan adlarından kaynaklanan yer adlarımız. Türk Yer Adları Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 134-156.
• Şahin, T. E. (1987). Anadolu’nun tarihi akışı içerisinde siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan Erzincan tarihi (Cilt II). Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı.
• Top Yılmaz, S. (2021). Türkiye’de toponimi çalışmalarında semantik tasnif sorunu üzerine bir değerlendirme. DTCF Dergisi, 61(2), 1123-1161. https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.22
• Tuan, Y. F. (1979). Space and place: Humanistic perspective. Philosophy in Geography (p.387-427) içinde. Springer.
• Tuğluk, M. E. ve Özfidan, T. (2022). Batman ili mahalle, bulvar, cadde ve sokak adları üzerine bir değerlendirme. Folklor Akademi Dergisi, 5(2), 496-529. https://doi.org/10.55666/folklor.1142308
• TÜİK, (2022). Favori raporlar. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• Vuolteenaho, J. (2012). Numbering the streetscape: mapping the spatial history of numerical street names in Europe. Urban History, 39(4), 659–679. https://doi.org/10.1017/S0963926812000442
• Woodman, P. (2014). The interconnections between toponymy and identity. Review of Historical Geography and Toponomastics, 9(17-18), 7–20.
• Wright, J. K. (1929). The study of place names recent work and some possibilities. Geographical Review, 19(1), 140–144. https://doi.org/10.2307/208082
• Yavuz, E. (2016, Eylül 28-Ekim 1). 1939 Erzincan depremi ve depremin etkileri. Uluslararası Erzincan Sempozyumu, Erzincan, Türkiye.
• Yavuz, S. ve Şenel, M. (2013). Yer adları (toponim) terimleri sözlüğü. Journal of Turkish Studies, 8(8), 2239-2254. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5504
• Yayınoğlu, P E. ve Susar, F. (2008). Kent, görsel kimlik ve iletişim. Umuttepe Yayınları.
• Yılmaz Çildam, S. (2018). Şehirsel toponimi: Cadde adları, Bandırma örneği. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (61), 1-25.